22/05/2025
Η ΕΙΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ (Ε.Γ.Δ) : ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ & ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
της Καλλιόπη Γκούμα , Πτυχιούχος Λογοθεραπεύτρια- Msc “Ειδική Αγωγή” ΕΚΠΑ Εκπαιδευθείσα “TOUCH & SAY”, TEACCH , Attention AUTISM, Hanenn- teacher talk, Αποκατάσταση Μαθησιακών Δυσκολιών στην μέθοδο “Μαυροειδή” , τεως Διεπιστημονικό μέλος ΕΨΥΠΕΑ – Εργαλείο Διεπιστημονικής Αξιολόγησης Λειτουργικού επιπέδου Φάσμα Αυτισμού
Η ΕΙΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΉ Ε.Γ.Δ : ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ & ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Η ΕΙΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΉ Ε.Γ.Δ συνδέεται με ελλείμματα του προφορικού λόγου όταν διατηρούνται τα έξης κριτήρια: η νοημοσύνη του παιδιού είναι μέσα στα φυσιολογικά πλαίσια, η ακοή του είναι φυσιολογική, έχει την ευκαιρία να λαμβάνει πλούσια γλωσσικά ερεθίσματα και γλωσσικές ευκαιρίες από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον με ( Leonard, 2014).
Η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή αποτελεί καθαρή μορφή ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ που θίγονται κυρίως οι τομείς της γλώσσα μορφο -γραμματικη, σύνταξη σημασιολογία, συν τη φωνολογία (McCauely, 2001).
Εξελικτική διαταραχή σημαίνει ότι έχει ισχύ από τη γέννηση του παιδιού. Οφείλεται σε πολυπαραγοντικά αίτια όπως γενετικούς , νευρολογικούς, κοινωνικούς & περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Η Ε.Γ.Δ δεν είναι μια απλή καθυστέρηση λόγου και ομιλίας που το παιδί θα προλάβει και θα συμπληρώσει την ανάπτυξη. Αποτελεί μια περιορισμένη ανάπτυξη που θα φτάσει σε ένα τελικό στάδιο, χωρίς να έχουν κατακτηθεί όλα τα γλωσσικά φαινόμενα.
Συνδέεται με τη γλωσσική καθυστέρηση όπου οι πρώτες λέξεις εμφανίζονται στο τέλος του 2ου έτους, φράσεις με 2 λέξεις στο 3ο έτος . Ο φτωχός λόγος κατά τη προσχολική ηλικία επηρεάζει τη μάθηση της γλώσσας στο σχολείο όπως την ανάπτυξη λεξιλογίου, την ανάγνωση, την γραφή, την ορθογραφία. Συνοδές δυσκολίες στη σχολική ηλικία και στο σχολείο αποτελούν τα προβλήματα αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας με τους συμμαθητές, απομόνωση και συναισθηματική δυσκολία, απορρύθμιση συμπεριφοράς ή / και υπερδραστηριότητα και απροσεξία, άγχος, ευαισθησία ή / και συστολή.
Χαρακτηριστικά ΕΓΔ είναι
Οι απλουστευμένες γραμματικές δομές και το μικρό μήκος πρότασης -ανώριμη δομή προτάσεων, παραλήψεις αντικειμένου , ρήματος μέσα στις προτάσεις.
το απλουστευμένο λεξιλόγιο – λεξιλογικό δίκτυο με αδύναμες συνδέσεις και δυσκολία να ανακαλέσουν τη σωστή λέξη, χρήση συνηθισμένων ρημάτων , όπως «πάω, κάνω , είμαι» ,δυσκολία στην εκμάθηση σύνθετων ρημάτων , παραλήψεις, λάθη στις σημασιολογικές περιγραφές.
· Απαλοιφές γραμματικών μορφημάτων όπως καταλήξεις και προθέματα , αποτυχία χρήσης προθέσεων , αντωνυμιών, άρθρων, κλίσεις ρημάτων και ουσιαστικών. Δυσκολία κατάκτηση χρονικών καταλήξεων πχ στον αόριστο.
· Συνυπάρχουν φωνολογικές δυσκολίες όπως απαλοιφές και καθυστερήσεις κατάκτησης φωνημάτων, ασυνήθιστα φωνολογικά λάθη.
· Η μη- λεκτική και εξώ- λεκτική επικοινωνία είναι ικανοποιητική και για αυτό το παιδί προσπαθεί να ξεπεράσει τις γλωσσικές του δυσκολίες με τη χρήση χειρονομιών και μίμησης κατά την επικοινωνία του με τους άλλους.
· Οι προφορικές αφηγηματικές ικανότητες των παιδιών προσχολικής ηλικίας αποτελούν προγνωστικό δείκτη για την σχολική επιτυχία , τον αναδυόμενο γραμματισμό και τη κατανόηση της ανάγνωσης
Παιδιά με ΕΓΔ εμφανίζουν δυσκολίες στην αφήγηση -δημιουργία και αναδίηγηση ιστορίας όπως και στην κατανόηση της. Οι αφηγήσεις παιδιών προσχολικής ηλικίας με ΕΓΔ έχουν απλή συντακτική δομή, απλές προτάσεις και μικρότερη συντακτική πολυπλοκότητα.
Ποια είναι η καλύτερη αντιμετώπιση ;
Η έγκαιρη διάγνωση και η στοχευμένη λογοθεραπευτική παρέμβαση συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της ΕΓΔ στην καθημερινή επικοινωνία και στη σχολική επίδοση των παιδιών μέσα από εξατομικευμένα προγράμματα.
Πρόγραμμα αποκατάστασης μέσω παιχνιδιών, οπτικοποιημένουν υλικού, πλάνα με σκοπό:
Ανάπτυξη σημασιολογίας – σημασιολογικών δικτύων μέσα από εξάσκηση στην κατηγοριοποίηση των ουσιαστικών πχ ζώα , ρούχα, φαγητά, εργαλεία, επαγγέλματα, ρήματα βασικού λεξιλογίου που σταδιακά αντικαθίστανται με εκφραστικά και δυσκολότερα ρήματα. Καλλιέργεια επαγωγικού συλλογισμού σύμφωνα με τα μορφολογικά χαρακτηριστικά και τη χρήση – λειτουργία , πχ
«Το περιστέρι έχει φτερά και πετάει . Το χελιδόνι έχει φτερά και πετάει. Ο γλάρος έχει φτερά και πετάει . Ο, τι έχει φτερά και πετάει είναι πουλί, άρα το περιστέρι, το χελιδόνι και ο γλάρος είναι πουλί. » Ανάπτυξη κριτηρίων «ομοιότητας –διαφοράς» μεταξύ ουσιαστικών πχ ντομάτα – μήλο. Τι δεν ταιριάξει – ποιο ουσιαστικό εξαιρείται ως προς τη λειτουργία – χρήση πχ «μπλούζα, τραπέζι, μπουφαν , κάλτσες». Εξάσκηση σημασιολογικής μνήμης.
Αύξηση περιγραφικού λόγου σύμφωνα με τα μορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά ,εισαγωγή στα περιγραφικά επίθετα όπως χρώμα , μέγεθος, σχήμα, χρησιμότητα κτλ.
Κατανόηση και παραγωγή σταδιακά αυξανόμενων φράσεων αρχομένης των δυο λέξεων «κλειδιών» (για τα παιδάκια που βρίσκονται σε αυτό το στάδιο) – ουσιαστικά και ρήματα πχ το μπισκότο (στο) παπάκι, μπάλα (στο) αγόρι , κορίτσι κοιμάται, αγόρι τρώει. Σταδιακά περνάμε στον αντιληπτικό και εκφραστικό λόγο τριών λέξεις- «κλειδιών» πχ μπάλα – πάνω – τραπέζι , μεγάλη μπλούζα (στο) αρκουδάκι . Απλές προτάσεις με συντακτική δομή Υ-Ρ-Α και σταδιακή επαύξηση προτάσεων με τη χρήση επιθετικών προσδιορισμών και τέσσερις λέξεις – «κλειδιά», πχ Υποκείμενο- ρήμα- τοπικός προσδιορισμός ή μέγεθος – αντικείμενο πχ αγόρι- κορίτσι/ κόβει- τρώει / μεγάλο -μικρό / μήλο – αχλάδι» . Χρήση κτητικών αντωνυμιών πχ Το αγόρι- κορίτσι/ κόβει – χτενίζει / τα μαλλιά του / μαλλιά του σκύλου. Εξάσκηση στην κατανόηση και παραγωγή προτάσεων με έμμεσα και άμεσα αντικείμενα ,όπου εμφανίζεται η μεγαλύτερη δυσκολία , πχ « Η δασκάλα έδωσε ένα μολύβι στον Γιώργο / Η Ελένη ψάχνει το μπουφάν στη ντουλάπα» . «Η Σοφία έδειξε τον Γιώργο στον Αλέξη». Η κύρια δυσκολία στη Ε.Γ.Δ είναι η κατανόηση – διάκριση του άμεσου και έμμεσου έμψυχου αντικειμένου , δηλαδή η κατανόηση της ερώτησης «ποιος σε ποιόν».
· Εξάσκηση κατά τη γενίκευση παραγωγής στον αυθόρμητο λόγο από την απλή συντακτική δομή – παρατακτικής σύνδεσης σε υποτακτική σύνδεση με τοπικό, αιτιολογικό και χρονικό προσδιορισμό , εξάσκηση χρήσης ευθύ και εισαγωγή πλάγιου λόγου .Τελικό στάδιο η κατανόηση παθητικής φωνής .
· Μορφολογία/ Μορφό-γραμματική – εξάσκηση στη σωστή παραγωγή κατά τον προφορικό λόγο των κλίσεων των αντωνυμιών και των ουσιαστικών όπως ενικός – πληθυντικός , στη διαμόρφωση της γενικής και αιτιατικής πτώσης των ουσιαστικών, στη διαμόρφωση του αορίστου και μέλλοντα χρόνου των ρημάτων χρησιμοποιώντας σωστά μορφήματα- αρχή και μέσα στη λέξη , όπως και στις καταλήξεις.
· Εμπλουτισμός αφηγηματικής ικανότητας εστιάζοντας εκτός από τα βασικά, όπως που; (προσδιορισμός του μέρους), Ποιος; (οι ήρωες της ιστορία;) πότε; (τοποθεσία που λαμβάνει χώρα) Τι ; (αρχικό γεγονός) Αποτέλεσμα – Γιατί; ( Αιτιολόγηση), Συναίσθημα και Επίλυση . Σταδιακά εξασκείται σε αυξανόμενο επίπεδο δυσκολίας των αφηγήσεων εστιάζοντας στην καλύτερη αλληλουχία και συνεκτική δομή των επεισοδίων που λαμβάνουν χώρα , δηλαδή των διαδραματιζόμενων γεγονότων.
Αποκατάσταση φωνολογικών αντικαταστάσεων , αλλοιώσεων , παραλήψεων στο προφορικό λόγο, σύμφωνα με το στάδιο φωνολογικής εξέλιξης που βρίσκεται χρονολογικά το παιδί.
Συνεπώς η αποκατάσταση της Ειδικής Γλωσσικής Διαταραχής οφείλει να εστιάζει στη βαθιά δομή του λόγου , δηλαδή να περιλαμβάνει θεραπεία στο σημασιολογικό , στο μορφό -γραμματικό, στο συντακτικό και στο φωνολογικό τομέα του λόγου με σκοπό να επηρεάζει θετικότερα τον τομέα της πραγματολογίας- χρήση του λόγου . Μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για ουσιαστική παρέμβαση – αποκατάσταση της Ειδικής Γλωσσικής ή Εξελικτική Γλωσσικής Διαταραχής.
