04/05/2025
Ζητούνται τόποι αναψύξεως
Η έλλειψη χώρου, αλλά και ψυκτικών θαλάμων, προκαλεί «βραχυκύκλωμα» στα 34 κοιμητήρια της Αττικής
Η Καθημερινή4 May 2025Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΙΑΛΙΟΥ
Μια άλλη, αθέατη «στεγαστική κρίση» απειλεί τις νεκροπόλεις της Αττικής, όπου πλέον δεν λείπει μόνο ο χώρος για τις τελευταίες «κατοικίες». Οι επαγγελματίες των γραφείων τελετών διαμαρτύρονται ότι το πρόβλημα της έλλειψης τάφων επιδεινώνεται τώρα και από την έλλειψη ψυκτικών θαλάμων για τη διατήρηση των σορών και χώρων περιποίησης των νεκρών. Oπως υποστηρίζουν οι επαγγελματίες του χώρου που μίλησαν στην «Κ», οι εγκαταστάσεις αυτές είναι πολύ λιγότερες από τις απαραίτητες και βρίσκονται σε «κενό νόμου», καθώς δεν έχει ρυθμιστεί η λειτουργία τους από ιδιώτες.
Τα προβλήματα δεν σταματούν εκεί. Δύσκολη είναι στην πράξη και η διαδικασία των εκταφών με αποτέλεσμα σε ορισμένα κοιμητήρια, όπως το Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών, να υπάρχει καθημερινά «λίστα αναμονής» για 20-25 ταφές. Δεν λείπουν και τα ειδικότερα προβλήματα που αφορούν συγκεκριμένα κοιμητήρια, όπως η έλλειψη χώρου, η έλλειψη περιβαλλοντικής αδειοδότησης ή διάφορες δικαστικές εμπλοκές.
Στην Αττική λειτουργούν σήμερα 34 κοιμητήρια, εκ των οποίων περίπου δέκα είναι διαδημοτικά (δηλαδή εξυπηρετούν περισσότερους από έναν δήμους). Η ευθύνη για τη λειτουργία των κοιμητηρίων ανήκει από το 1931 (ν. 5148) στους δήμους, ωστόσο αρκετά από τα ζητήματα που σχετίζονται με τα διαδικαστικά της ταφής δεν εξαρτώνται μόνο από το υπουργείο Εσωτερικών, αλλά και από το υπουργείο Υγείας (λ.χ. η λειτουργία των ψυκτικών θαλάμων), το υπουργείο Δικαιοσύνης (λ.χ. για τον τρόπο διαχείρισης των «αζήτητων» σορών), το υπουργείο Περιβάλλοντος (αδειοδότηση). Οι γενικοί κανόνες για τη λειτουργία των κοιμητηρίων, πάντως, ανάγονται σε ένα πλαίσιο του 1968 (α.ν. 582) που με τα χρόνια εμπλουτίστηκε με ειδικότερες διατάξεις.
Η διαμάχη των «πόλεων»
Τις τελευταίες δεκαετίες, η σχέση των «πόλεων των νεκρών» με εκείνες των ζωντανών βρίσκεται σε ένταση. «Τα περισσότερα νεκροταφεία στην Αττική έγιναν για πόλεις των 10.000-20.000 κατοίκων. Ομως με τα χρόνια οι δήμοι μεγάλωσαν, απέκτησαν δεκάδες, συχνά εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους. Ενώ τα νεκροταφεία που ήταν κάποτε εκτός του αστικού ιστού έφτασαν να “κυκλωθούν” από σπίτια και οι περίοικοι να διαμαρτύρονται και να ζητούν την απομάκρυνσή τους», λέει ο Κωνσταντίνος Δεληγιαννίδης, πρόεδρος του Σωματείου Ιδιοκτητών Γραφείων Τελετών Αθηνών και Υπολοίπου Ελλάδας (ΣΙΓΤΑ, ιδρ. το 1920). «Κλασικό παράδειγμα είναι το Γ΄ Νεκροταφείο του Δήμου Αθηναίων στη Νίκαια, το οποίο έχει απευθείας γραμμή από τη ΔΕΗ γιατί όταν φτιάχτηκε ήταν εκτός της πόλης».
Παρότι η έλλειψη χώρου είναι ένα σύνηθες πρόβλημα σε όλα τα κοιμητήρια των μεγάλων πόλεων της χώρας, ο κ. Δεληγιαννίδης εκτιμά ότι δεν είναι το σημαντικότερο. «Κατά τη γνώμη μου, δύο είναι τα ζητήματα. Το πρώτο είναι η απαξίωση των νεκροταφείων από την εποχή των μνημονίων και μετά. Δεν επέτρεψαν στους δήμους να πάρουν προσωπικό και ως αποτέλεσμα τα περισσότερα είναι υποστελεχωμένα. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Οτι σχεδόν όλοι οι χώροι κλείνουν στις 5 το απόγευμα λόγω έλλειψης φυλάκων και προσωπικού. Και αν κάποιος πεθάνει απόγευμα ή βράδυ, δεν έχουμε πού να τον πάμε».
Η μη λειτουργία των κοιμητηρίων από το απόγευμα και μετά, μας οδηγεί στο δεύτερο πρόβλημα: την έλλειψη ψυκτικών θαλάμων για τις σορούς και χώρων περιποίησης νεκρών. Σύμφωνα με τον κ. Δεληγιαννίδη, αυτό θα είναι και το πιο «εκρηκτικό» πρόβλημα φέτος ενόψει καλοκαιριού. «Οι διαθέσιμοι χώροι δεν επαρκούν. Σκεφτείτε λοιπόν ότι στις λίγες ώρες που λειτουργούν τα κοιμητήρια, πρέπει να γίνουν όλα: η φροντίδα του νεκρού, η κηδεία (συνήθως έως τη 1.30 μ.μ.). Ομως ο θάνατος δεν έχει ωράριο».
Πρόσφατα αποκαλύφθηκε στη Θεσσαλονίκη η (παράνομη) χρήση ψυγείων της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας για τη φύλαξη σορών μέχρι να γίνει η κηδεία. Ο κ. Δεληγιαννίδης εκτιμά ότι τέτοια περιστατικά δείχνουν την πίεση που υπάρχει για αδειοδοτημένους χώρους. «Σε όλη την επαρχία υπάρχουν ιδιωτικοί ψυκτικοί θάλαμοι στα γραφεία τελετών. Το ξέρει η αστυνομία, το ξέρουν οι δήμοι, αλλά επικρατεί ανοχή επειδή δεν υπάρχει εναλλακτική. Εμείς θέλουμε νόμιμους χώρους. Ας δημιουργήσουν ένα νομικό πλαίσιο για να μεσολαβήσουν ιδιωτικά τα γραφεία τελετών». Μέσα στο επόμενο διάστημα το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Αθηνών (στο οποίο υπάγονται τα γραφεία τελετών) έχει προγραμματίσει συνάντηση για το θέμα στο υπουργείο Υγείας.
Οι εκταφές
Ενα δεύτερο ζήτημα είναι οι εκταφές. «Στο Α΄ Νεκροταφείο δεν υπάρχει θέμα χώρου, καθώς είναι ακριβότερο και δεν προτιμάται. Υπάρχει μεγάλο απόθεμα τάφων και καθόλου αναμονή», εξηγεί ο Γιώργος Γιάνναρος, αρμόδιος αντιδήμαρχος στην Αθήνα. «Στο Γ΄ Νεκροταφείο, όμως, υπάρχει μεγαλύτερη πίεση και πολλές φορές γίνονται “υπηρεσιακές εκταφές” με τη συμπλήρωση της τριετίας». «Υπάρχει θέμα με τις εκταφές, καθώς συχνά η διοίκηση των νεκροταφείων δεν μπορεί να εντοπίσει την οικογένεια ενός ανθρώπου ή δεν υπάρχει συναίνεση λ.χ. ανάμεσα στα παιδιά του νεκρού. Το αποτέλεσμα είναι να καθυστερούν οι εκταφές και να μην απελευθερώνεται ο χώρος για νέες ταφές», λέει ο κ. Δεληγιαννίδης.
Ειδικά για το Γ΄ Νεκροταφείο, υπάρχουν και άλλα ζητήματα, που σχετίζονται με την αδειοδότησή του. «Ο Δήμος Νίκαιας ήθελε εδώ και δεκαετίες την απομάκρυνση του νεκροταφείου και γι’ αυτό στο πολεοδομικό του σχέδιο εμφανίζεται ως χώρος πολιτισμού και όχι ως κοιμητήριο», λέει ο κ. Γιάνναρος. «Αυτό σημαίνει ότι, όποτε πηγαίνουμε να κάνουμε κάποια εργασία, λ.χ. νέες κτιριακές υποδομές, αρκούσε μια καταγγελία περιοίκου στην πολεοδομία για να μας σταματήσουν ως αυθαίρετους. Τελικά, τα Χριστούγεννα πήραμε από το ΥΠΕΝ βεβαίωση χρήσης, την οποία υποβάλαμε στην πολεοδομία και ξεκινήσαμε τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Οταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, θα μπορέσουμε να φτιάξουμε και ένα χωνευτήρι οστών που είναι μεγάλο θέμα για εμάς, γιατί ελλείψει χώρου για τα οστά καθυστερούν οι εκταφές».
Να σημειωθεί, πάντως, ότι ήδη από το 2020 ο Δήμος Αθηναίων έχει δημιουργήσει μια ιστοσελίδα (cem.cityofathens.gr) στην οποία αναρτά καθημερινά τις διαθέσιμες θέσεις τάφων σε κάθε κοιμητήριο και τη λίστα αναμονής για ταφή, ώστε να μην υπάρχουν υπόνοιες ότι κάποιοι πολίτες μπορεί να εξυπηρετηθούν κατά προτεραιότητα έναντι άλλων.
Δικαστικές περιπέτειες
Οι πολεοδομικές ή περιβαλλοντικές εμπλοκές δεν είναι οι μόνες που απαντώνται στα κοιμητήρια της Αττικής. Στο διαδημοτικό κοιμητήριο του Σχιστού (που εξυπηρετεί έξι δήμους του ευρύτερου Πειραιά) μια δικαστική εμπλοκή «μπλοκάρει» τα πάντα. «Το κοιμητήριο δημιουργήθηκε μέσω σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Ο εργολάβος που ανέλαβε το έργο έχει πληρωθεί μέσω του δικαιώματος πώλησης 12.000 τάφων και της είσπραξης των εσόδων των καταστημάτων και του κυλικείου του νεκροταφείου για 12 χρόνια», εξηγεί ο πρόεδρος του κοιμητηρίου, Μιχάλης Λώνας. «Ωστόσο ο εργολάβος υποστηρίζει ότι πραγματοποίησε επιπλέον εργασίες αξίας 5 εκατ. ευρώ, για τις οποίες δεν έχει πληρωθεί και πήγε στα δικαστήρια. Στο μεταξύ, η εταιρεία χρεοκόπησε και στα δικαιώματά της εισήλθε ένα fund, που αγόρασε το χρέος από την Τράπεζα Αττικής. Το fund μάς έκανε κατασχέσεις 1,8 εκατ. ευρώ. Σαν να μην έφθαναν αυτά, πρόσφατα ο εργολάβος επανήλθε, υποστηρίζοντας ότι επέστρεψαν σε αυτόν οι μετοχές της εταιρείας και ζητεί να εισπράξει τα οφειλόμενα. Ετσι έχουμε δύο φορείς να μας ζητούν τα ίδια χρωστούμενα». Σύμφωνα με τον κ. Λώνα, η εκκρεμότητα αυτή μπλοκάρει κάθε νέο διαγωνισμό, όπως λ.χ. τη δημιουργία μουσουλμανικού νεκροταφείου σε χώρο που παραχώρησε η Εκκλησία. «Αυτό θα έλυνε πολλά ζητήματα. Να φανταστείτε, οι νεκροί του ναυαγίου της Πύλου ήταν εδώ στα ψυγεία για δύο χρόνια και, πρόσφατα, με τη βοήθεια του μητροπολίτη Πειραιά τους έστειλαν για ταφή στην Κομοτηνή».
