28/11/2025
Ανυπότακτες υπαρξιακές αυγές και η ψυχολογία του απόκρυφου
Ένα Ερωτηματολόγιο για τις αδιαφανείς πλευρές του εαυτού
Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Άνθρωποι και Αλγόριθμοι» (Εκδόσεις Σιδέρη, 2025)
Αυτό δεν είναι ένα τυπικό τεστ προσωπικότητας, ούτε μια ευχάριστη άσκηση νοσταλγίας. Είναι μια πρόσκληση σε ψυχική αποδόμηση.
Οι ερωτήσεις που ακολουθούν δε σχεδιάστηκαν, για να σας κάνουν να νιώσετε όμορφα, αλλά για να σας φέρουν αντιμέτωπους με τις αλήθειες σας.
Το ερωτηματολόγιο λειτουργεί ως καθρέφτης του «Σκιώδους Εαυτού» και στοχεύει στην αποκάλυψη της γνωστικής ασυμφωνίας, των μηχανισμών άμυνας και των ονείρων, που παρασύρθηκαν από τους χείμαρρους της καθημερινότητας
Οδηγίες:
Αγνοήστε τον εσωτερικό κριτή: Η πρώτη απάντηση είναι συνήθως η πιο ειλικρινής. Μην την αλλάξετε για να φανείτε συνετοί. Εδώ η πολιτική ορθότητα είναι υποκρισία.
Αγκαλιάστε τη Δυσφορία: Αν μια ερώτηση προκαλεί αμηχανία, σταθείτε εκεί. Σε αυτό το σημείο ακριβώς υποθάλπεται η ενοχή.
Μηδενική Κριτική: Παρατηρήστε τον εαυτό σας με την περιέργεια ενός επιστήμονα, όχι με την αυστηρότητα ενός δικαστή.
Θεωρητικό υπόβαθρο
Το ερωτηματολόγιο έχει δομηθεί ως μια διαδικασία σωκρατικής διαλεκτικής με συνομιλητή τον ίδιο τον εαυτό. Οι ερωτήσεις επιχειρούν:
1) Το σπάσιμο της βιτρίνας: Όνειρα και επιθυμίες (Q1-3) που μαλακώνουν τις άμυνες.
2) Βύθιση στο Ασυνείδητο: Προχωρώντας σε πιο επικίνδυνα νερά (Q9, Q19) και αθέατες εκφάνσεις
3) Επούλωση των σχεσιακών τραυμάτων. Οικογένεια, έρωτες και πικρές αναμνήσεις (Q33, Q37, Q41).
4) Υπαρξιακή κρίση: Ερωτήσεις που αφορούν το νόημα της ζωής, τον χαμένο χρόνο και την αυτο-υπονόμευση (Q49, Q50).
Στόχος:
Ο στόχος δεν είναι η ταξινόμηση του ατόμου σε έναν τύπο, αλλά η πρόκληση Γνωστικής Αφύπνισης. Το ερωτηματολόγιο επιδιώκει να δημιουργήσει μια ρωγμή στην καθημερινή αφήγηση του εαυτού (το αφήγημα που λέμε στον εαυτό μας για να νιώθουμε ασφαλείς), επιτρέποντας στην καταπιεσμένη αλήθεια να αναδυθεί. Είναι, ουσιαστικά, μια άσκηση αυτο-θεραπείας μέσω της ειλικρίνειας και της άρσης των μηχανισμών άμυνας.
Το ερωτηματολόγιο αντλεί το περιεχόμενο του από τη θεωρία του Σκιώδη Εαυτού, όπως αυτή αναπτύχθηκε από τον Carl Jung, ο οποίος περιέγραψε τη συνύπαρξη του συνειδητού και του απωθημένου στο πεδίο της ψυχικής ολότητας.
Υπογραμμίζεται η δυναμική μεταξύ των αποδεκτών στοιχείων της προσωπικότητας και των αδιαφανών πτυχών που παραμένουν εκτοπισμένες.
Το ερωτηματολόγιο παραπέμπει, επίσης, στους μηχανισμούς άμυνας της ψυχανάλυσης, σύμφωνα με τους οποίους το άτομο οργανώνει εσωτερικά συστήματα προστασίας απέναντι σε ενοχές, συγκρούσεις και απωθημένες επιθυμίες. Οι ερωτήσεις ενεργοποιούν την επίγνωση των προβολών, της εξιδανίκευσης, της διάσπασης και
της μεταμφίεσης των συγκινήσεων.
Ταυτόχρονα ενσωματώνεται η υπαρξιακή φαινομενολογία, όπως διαμορφώθηκε από τον Heidegger, τον Sartre και τον Merleau-Ponty, με έμφαση στην αυθεντικότητα, την ελευθερία, την ευθύνη και το άγχος ως υπαρξιακό σήμα εγρήγορσης. Η ερευνητική πρόθεση της ενότητας συνδέεται με το υπαρξιακό ψυχοθεραπευτικό μοντέλο του Irvin Yalom, σύμφωνα με το οποίο το άτομο καλείται να αναμετρηθεί με τα θεμελιώδη δεδομένα ύπαρξης, αναγνωρίζοντας την αγωνία, την ελευθερία και τη μοναχικότητα ως αναπόσπαστα στοιχεία της εσωτερικής του πορείας.
Υιοθετούνται, επίσης, αρχές της σχεσιακής ψυχανάλυσης και της θεωρίας του δεσμού και της προσκόλλησης, κατά τις οποίες ο εαυτός διαμορφώνεται εντός των διαπροσωπικών αλληλεπιδράσεων, ενώ η αφήγηση, τα τραύματα, οι προσδοκίες και οι εσωτερικευμένες φωνές επηρεάζουν βαθιά τη συγκρότηση της ταυτότητας.
Η αναφορά σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα, αθέατες επιθυμίες και μεταμφιεσμένα συναισθήματα αντλεί από τις θεωρίες του Winnicott, του Kohut και της Jessica Benjamin, κατά τις οποίες το υποκείμενο συναντά ή αποφεύγει τις όψεις του εσωτερικού του καθρέφτη μέσα από την παρουσία και την απουσία του Άλλου.
Τέλος, το ερωτηματολόγιο συνδέεται με την ανθρωπιστική παράδοση του Carl Rogers, η οποία αναδεικνύει τη γνησιότητα, την αυτοπραγμάτωση και την ενσυναισθητική κατανόηση ως πυλώνες αυτογνωσίας, ενώ παράλληλα αποτυπώνεται η συμβολή της σύγχρονης υπαρξιακής-γνωσιακής προσέγγισης, όπου η γνωστική ασυμφωνία, οι μετα-πεποιθήσεις και τα αφηγήματα ζωής αποτελούν κρίσιμους άξονες κατανόησης του εσωτερικού κόσμου.
Το ερωτηματολόγιο, σε όλες του τις ερωτήσεις, διαμορφώνει έναν χώρο βαθιάς εξερεύνησης, όπου ο αναγνώστης καλείται να συναντήσει τον εαυτό του όχι όπως θα επιθυμούσε να είναι, αλλά όπως πραγματικά αναδύεται μέσα από τη συνάντηση ανάμεσα στο συνειδητό και το άρρητο.
Μπορείτε να το συμπληρώσετε στον παρακάτω σύνδεσμο. 50 ανοιχτές ερωτήσεις ως μια ατραπός προς την αυτογνωσία.
Ανυπότακτες υπαρξιακές αυγές και η ψυχολογία του απόκρυφου – Ένα Ερωτηματολόγιο για τις αδιαφανείς πλευρές του εαυτού Ευστράτιος Παπάνης, Μόνιμος Επίκουρος Καθη....
