Κωστής Τσαρπαλής, Καρδιολογικό Ιατρείο / Dr Tsarpalis, Cardiologist

19/11/2023

“The Startling Evidence on Learning Loss Is In”

Ο τίτλος ενός χθεσινού editorial από τους New York Times για τις καταστροφικές συνέπειες του κλειστού σχολείου κατά την πανδημία. Απολύτως προβλέψιμο από την αρχή, όπως και προβλέφθηκε από πολλούς άλλωστε. Δεδομένου ότι οι New York Times υπήρξαν μάλλον το βασικότερο μέσο ενημέρωσης που υποστήριξε σθεναρά και για πολύ καιρό το κλειστό σχολείο (με σειρά άρθρων και editorials), διαβάζεται και ως μία έμμεση παραδοχή του λάθους. Παρακάτω κάποια αποσπάσματα από το editorial, με την υπενθύμιση ότι σειρά μελετών έχει δείξει ότι την ίδια ώρα σε χώρες όπως η Σουηδία, όπου το κλειστό σχολείο ήταν η εξαίρεση, δεν έχει παρατηρηθεί κάποια μαθησιακή ή συναισθηματική απώλεια. Γιατί κάποιοι διάβασαν σωστά το precautionary principle και έπραξαν έχοντας γνήσια το συμφέρον των παιδιών κατά νου.

“The evidence is now in, and it is startling. The school closures that took 50 million children out of classrooms at the start of the pandemic may prove to be the most damaging disruption in the history of American education. It also set student progress in math and reading back by two decades and widened the achievement gap that separates poor and wealthy children.
[…]
Economists are predicting that this generation, with such a significant educational gap, will experience diminished lifetime earnings and become a significant drag on the economy.
[…]
In the early grades, these missing children are at greater risk of never mastering the comprehension skills that make education possible. The more absences these students accumulate, the more they miss out on the process of socialization through which young people learn to live and work with others. The more they lag academically, the more likely they are to drop out.
[…]
Since the beginning of the pandemic, many parents and educators have been raising the alarm about the effects of grief, isolation and other disruptions on the mental health of their children…”

29/10/2023

Η μαστογραφία είναι επιλογή

Αυτό που συμβαίνει με την παραπληροφόρηση από το Υπουργείο Υγείας σχετικά με το πρόγραμμα προληπτικής μαστογραφίας δεν έχει τέλος. Κατανοώ ότι το θέμα του προσυμπτωματικού ελέγχου στην ιατρική είναι πολύπλοκο και συχνά μπερδεύει ακόμη και επαγγελματίες υγείας (αφού συχνά είναι counter-intuitive), όμως αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος τα μηνύματα από το υπουργείο υγείας να είναι όσο γίνεται πιο έγκυρα και να μην προκαλούν αχρείαστο φόβο και σύγχυση. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει έως τώρα.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 το American Cancer Society έκανε μία καμπάνια προώθησης της μαστογραφίας στις γυναίκες άνω των 35 με το εξής σλόγκαν: «Εάν δεν έχεις κάνει μαστογραφία, χρειάζεται να ελέγξεις κάτι άλλο και όχι τους μαστούς σου.» Και ως υποσημείωση έγραφε «εάν είσαι γυναίκα >35, κανόνισε την μαστογραφία σου. Εκτός και αν δεν έχεις πειστεί ακόμη. Στην οποία περίπτωση χρειάζεται να ελέγξεις κάτι άλλο και όχι τους μαστούς σου.»

Από τότε έως σήμερα έχουμε δει μεγάλη πρόοδο τόσο στην γνώση που έχουμε για το θέμα και στο πόσο πολύπλοκο (nuanced) είναι αλλά και στο πώς να μεταφέρουμε αυτήν την γνώση σε κάθε γυναίκα, με σεβασμό στην αυτονομία της. Το υπουργείο υγείας κάνει πολύ καλά που προσπαθεί να άρει τα όποια εμπόδια έχει μία γυναίκα για να κάνει την μαστογραφία, αν αυτό επιλέξει. Φοβάμαι όμως ότι η ρητορική του υπουργείου υγείας δεν μένει μόνο σε αυτό αλλά έχει ενεργά επιλέξει να μας πάει πίσω 40 χρόνια, σε μία αντιδεοντολογική και αντιεπιστημονική ρητορική που θα έπρεπε να έχουμε ξεπεράσει.

Σύμφωνα με αυτήν την ρητορική η προληπτική μαστογραφία είναι μονόδρομος (win-win), το όφελος υπερεκτιμάται δραματικά ενώ οι κίνδυνοι αποσιωπώνται. Έτσι οι γυναίκες δεν ενημερώνονται αξιόπιστα και δεν μαθαίνουν ποτέ ότι η συμμετοχή ή μη σε ένα πρόγραμμα προληπτικής μαστογραφίας (όπως σε οποιοδήποτε άλλωστε πρόγραμμα screening) αποτελεί μία επιλογή με trade-offs, την οποία θα πρέπει να κάνουν οι ίδιες από μόνες του και όχι κάποιος άλλος για λογαριασμό τους. Μόνο με έγκυρη ενημέρωση όμως μπορεί να γίνει σεβαστό το δικαίωμά τους σε καλά ενημερωμένη συναίνεση (well informed consent) και εν τέλει στην αυτονομία τους.

Περισσότερα στο κείμενο στα σχόλια.

02/04/2023

“Εσύ πώς είσαι;” ChatGPT και Ιατρική

Χθες, επικοινώνησε μαζί μου ένας ασθενής μου που γνωρίζω καλά, όχι για τον ίδιο, αλλά για έναν συγγενή του που έχει μία νόσο σε προχωρημένο στάδιο, και ήθελε να μοιραστεί και να ακούσει ίσως κάποιες ιδέες για το πώς να χειριστεί το γεγονός ότι όλη η οικογένεια έχει στραφεί σε αυτόν και με επιμονή του ζητούν να κάνει κάτι, να βρει μια λύση, ο,τιδήποτε που μπορεί να κρατήσει ίσως την ελπίδα ζωντανή. Κάποιος άλλος ιατρός ίσως, κάποια νέα θεραπεία σε ερευνητικό στάδιο, σε κάποιο άλλο νοσοκομείο ίσως ή ακόμη και σε κάποια άλλη χώρα; Κάτι να γίνει. Το βάρος στον ασθενή μου ήταν πολύ μεγάλο καθώς ένιωθε δυσκολία να χειριστεί τις μάλλον μη ρεαλιστικές προτάσεις των συγγενών. Μιλήσαμε λίγο, τον άκουσα, είπα κι εγώ κάποιες σκέψεις και μετά το κλείσαμε. “Κράτα με ενήμερο”, του είπα. Και το ΄κλεισα, για την ώρα…

Τον τελευταίο καιρό έχουμε όλοι εντυπωσιαστεί με την εκθετική βελτίωση του προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης ChatGPT και με τις προοπτικές προόδου αλλά και τους κινδύνους που αυτή μπορεί να επιφέρει.

Στις 9 Φεβρουαρίου 2023 δημοσιεύτηκε μία μελέτη στο PLOS Digital Health σύμφωνα με την οποία το ChatGPT3.5 κατάφερε χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση σε ιατρικά θέματα να πάρει έναν βαθμό περίπου 50-60% (που είναι συνήθως το όριο επιτυχίας) στις εξετάσεις για την ιατρική άδεια άσκησης επαγγέλματος στις ΗΠΑ (USMLE). Η μελέτη προφανώς έγινε viral, με ενθουσιασμό για την προοπτική να βελτιώσει την ιατρική φροντίδα κάθε ασθενούς αλλά και ανησυχία για τον κίνδυνο ακόμη κι ένα τόσο πολύπλοκο και knowledge-based επάγγελμα όπως του ιατρού να αντικατασταθεί από την τεχνητή νοημοσύνη.

Και πριν προλάβει κανείς να χωνέψει το μέγεθος ενός τέτοιου νέου, ο Peter Lee, Corporate Vice President της Microsoft, σε συνέντευξή του πριν 4 ημέρες, στις 29 Μαρτίου, σε ένα νέο podcast του NEJM (NEJM AI), ανέφερε ότι η επόμενη έκδοση, το ChatGPT4, όχι μόνο πέρασε τις εξετάσεις USMLE, αλλά το έκανε και με βαθμό 100%. Κι αυτή η πρόοδος εντός λίγων μόνο εβδομάδων, μιλάμε για τέτοια εκθετική αύξηση του ρυθμού βελτίωσης.

Όμως, στο ίδιο podcast ο Peter Lee περιέγραψε κι άλλα ευρήματα για το ChatGPT4, εξίσου αν όχι περισσότερο εντυπωσιακά. Μία ιστορία που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι και η εξής, συνοπτικά: Ένα ιατρός παρέπεμψε μία ασθενή του με προχωρημένο καρκίνο του παγκρέατος σε έναν ογκολόγο. Και όπως και η οικογένεια του ασθενούς μου παραπάνω, έτσι και η ίδια ήθελε να κρατήσει την όποια ελπίδα ζωντανή. Ζήτησε επίμονα χειρουργείο, ίσως κάποια ανοσοθεραπεία σε ερευνητικό στάδιο, κάτι τέλος πάντων. Ο ογκολόγος έκρινε ότι δυστυχώς δεν υπήρχε ένδειξη για κάτι τέτοιο, αλλά η ασθενής επέμενε. Τότε ο ογκολόγος ζήτησε από τον αρχικό ιατρό της ασθενούς που την είχε παραπέμψει, αν μπορεί να της μιλήσει και να της εξηγήσει γιατί το χειρουργείο ή κάτι άλλο δεν ήταν κατάλληλο στην περίπτωσή της. Και ο ιατρός αυτός απευθύνθηκε στο ChatGPT4 για ιδέες, για το τι και πώς να πει στην ασθενή. Και το ChatGPT του έδωσε ιδέες, και στο τέλος ο ιατρός ευχαρίστησε το ChatGPT. Και τότε συνέβη το εξής εντυπωσιακό: Το ChatGPT γύρισε στον ιατρό και του λέει “Εσύ πώς είσαι;” “Πώς τα καταφέρνεις;” “Χρειάζεσαι κάποια βοήθεια;”

Οι κίνδυνοι από την νέα γενιά τεχνητής νοημοσύνης μοιάζουν τεράστιοι και φυσικά με τρομάζουν, όμως την ίδια στιγμή, μικρές ιστορίες σαν αυτήν που περιγράφει ο Peter Lee με κάνουν να σκέφτομαι με συγκρατημένο ενθουσιασμό και τα πιθανά οφέλη, ακόμη και σε θέματα που ούτε που τα φαντάζεται κανείς σε πρώτη ανάγνωση, ακόμη και στο πώς να καταφέρουμε στο μέλλον να νιώθουμε και να στεκόμαστε στον διπλανό μας με μεγαλύτερη ενσυναίσθηση. Ακόμη δηλαδή και εκεί που θα έλεγε κανείς ότι είναι τα εξ ορισμού χαρακτηριστικά διαχωρισμού του ανθρώπου από τις μηχανές. Δεν ξέρω τι θα δούμε τις επόμενες εβδομάδες, μήνες, και χρόνια, εκ φύσεως όμως είμαι και θέλω να παραμείνω αισιόδοξος.

To podcast το είχα ακούσει πριν δύο ημέρες, την Παρασκευή, το είχα φρέσκο στο μυαλό μου όταν έκανα χθες την συζήτηση που περιγράφω στην αρχή με τον ασθενή μου. Και μόλις είχα κλείσει το τηλέφωνο και είχα πει “κράτα με ενήμερο”, όταν ένιωσα ότι κάτι δεν ήταν σωστό, ότι κάτι δεν είχα κάνει καλά. Και μετά μου ήρθε. Και πήρα πίσω αμέσως τον ασθενή μου, και τον ρώτησα “Εσύ πώς είσαι;”.

19/02/2023

Ένα νέο άρθρο στο Lancet δείχνει ότι η προηγούμενη νόσηση με COVID-19 προσφέρει σημαντική προστασία που διατηρείται στον χρόνο έναντι μίας επόμενης σοβαρής νόσησης και μάλιστα την ίδια ή μεγαλύτερη σε σύγκριση με τα εμβόλια. Αυτό βέβαια δεν είναι νέο για όσους παρακολουθούν τα ερευνητικά δεδομένα ή/και γνωρίζουν λίγο από ανοσολογία ή/και έχουν κοινή λογική. Άλλωστε και η μελέτη αυτή δεν είναι παρά μία ανασκόπηση και μετα-ανάλυση ήδη δημοσιευμένων μελετών. Όμως, θυμίζω ότι αν κανείς έλεγε το παραπάνω τα τελευταία 3 χρόνια, αντιμετώπιζε την επίθεση των “ειδικών” και τη λογοκρισία των κοινωνικών δικτύων (είτε με διαγραφή του κειμένου είτε με σήμανση ως “misinformation” ή “misleading”) σε μία προσπάθεια εκφοβισμού του κοινού για την υιοθέτηση παράλογων και αυταρχικών πολιτικών. Πολιτικών που στέρησαν για μεγάλο διάστημα βασικά δικαιώματα όπως αυτό της ελεύθερης μετακίνησης, της εργασίας, της πρόσβασης στην εκπαίδευση, της ίδιας της αυτοδιάθεσης, όλα στο όνομα μίας υποτιθέμενης ασφάλειας (είδαμε πώς πήγε αυτό).

Και το χειρότερο, παραδείγματα σαν το παραπάνω οδήγησαν και στο να δείξει η Ιατρική το πιο σκληρό, σχεδόν βάρβαρο, πρόσωπό της προς τον συνάνθρωπο εδώ και πολλές δεκαετίες. Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς, την απαγόρευση του να μπορείς να σταθείς δίπλα και να ακουμπήσεις το χέρι του ετοιμοθάνατου συγγενή σου για μία τελευταία φορά, το κλειστό σχολείο, τα πάρκα και τα γήπεδα, την απαγόρευση της παρουσίας του πατέρα την ώρα του τοκετού και την ίδια ώρα την υποχρεωτική χρήση μάσκας από την ασθμαίνουσα σύντροφό του (ή ενίοτε την επιτάχυνση του τοκετού για την μείωση του κινδύνου), την υποχρεωτική χρήση μάσκας σε παιδιά 4 ετών, ή την υποχρεωτική χρήση μάσκας κατά την δοκιμασία κοπώσεως (σε πολλά μέρη μέχρι και σήμερα, συχνά μάλιστα για την διερεύνηση δύσπνοιας, ως μία ένδειξη σχεδόν σαδισμού…). Σε σχέση με το τελευταίο, θυμάμαι ότι στην αρχή της πανδημίας έπρεπε κι εγώ να σκεφτώ πώς θα συνεχίσω να διενεργώ στο ιατρείο την δοκιμασία κοπώσεως. Οι εναλλακτικές που σκέφτηκα ήταν να συνεχίσω όπως πάντα, με τον εξεταζόμενο χωρίς μάσκα, ή να παραπέμπω σε κάποιο νοσοκομείο (πιστεύοντας ότι θα προσφέρεται χωρίς μάσκα φυσικά, με κάποιο οργανωμένο πρωτόκολλο). Ποτέ όμως δεν θεώρησα ως πιθανή επιλογή την χρήση μάσκας από τον ασθενή την ώρα της άσκησης, την αλλαγή δηλαδή της εξέτασης σε κάτι που δεν έχει μελετηθεί ποτέ και που η λογική λέει ότι επηρεάζει τα αποτελέσματα (βλ. αυξάνει την πιθανότητα για ψευδώς θετικό ή έστω μη διαγνωστικό αποτέλεσμα). Μέχρι που έμαθα ότι παντού η κόπωση γινόταν πλέον με μάσκα, οπότε η εναλλακτική του να παραπέμπω σε άλλο μέρος ακυρώθηκε, και το να συνεχίσω όπως πάντα έγινε μονόδρομος (φυσικά με χρήση μάσκας από εμένα και με καλό εξαερισμό, και φυσικά θυμάμαι και την ανησυχία μου, ιδίως στην αρχή, αλλά αυτό ήταν δικό μου πρόβλημα για να λύσω, όχι του ασθενούς για να τον φορτώσω).

Εντός της πανδημίας η σύγχρονη Ιατρική απέτυχε παταγωδώς στην πράξη να δείξει ότι μπορεί να αντισταθεί σε οργανωμένες αντιεπιστημονικές και βλαπτικές θεωρίες και πολιτικές και έδειξε ατολμία και φόβο να σταθεί δίπλα στον μέσο άνθρωπο με ενσυναίσθηση και ορθή χρήση των επιστημονικών δεδομένων – απέτυχε δηλαδή να κάνει τη δουλειά της. Η αξιολόγηση αυτή που έχει ξεκινήσει δεν έχει σημασία μόνο για ιστορικούς λόγους ή για την ηθική δικαίωση όσων αδικήθηκαν, αλλά κυρίως για να διδαχθούμε από τα λάθη και να σταθούμε πιο κοντά στον συνάνθρωπο στην επόμενη κρίση, ιδίως σε αυτόν που είναι αδύναμος και βρίσκεται σε ανάγκη. Η αποτυχία αυτή έτσι μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία βελτίωσης για το μέλλον. Και μπορεί το ενδιαφέρον του κόσμου και των “ειδικών” να έχει πλέον μειωθεί, όμως αυτό μόνο καλό μπορεί να θεωρηθεί καθώς τότε είναι που η επιστήμη μπορεί να προσφέρει τα περισσότερα, με ψυχραιμία και νηφαλιότητα, μακριά από τα φώτα της εφήμερης δημοσιότητας ή από εκφοβιστικές φωνές αυτόκλητων αστυνόμων της πληροφορίας. Επιστημονικά μιλώντας, η πιο ενδιαφέρουσα περίοδος για την μελέτη της πανδημίας μόλις έχει ξεκινήσει, τουλάχιστον για αυτούς με γνήσιο ενδιαφέρον για την κρίση που ζήσαμε και για το τι έχουμε να μάθουμε από αυτήν.

Υ.Γ. Η μετα-ανάλυση του Lancet δεν δείχνει ότι είναι καλύτερο να νοσήσεις πρώτα από το να εμβολιαστείς, δείχνει απλά ότι άπαξ και έχεις νοσήσει (όπως έχει συμβεί με την συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου) η προστασία σου από επόμενη σοβαρή νόσηση είναι πολύ μεγάλη και για μεγάλο διάστημα, κάτι που ιατρικά μιλώντας είναι λάθος να αγνοηθεί. Αν και προφανές, το αναφέρω για να μην διαστρεβλωθεί η ουσία του παραπάνω κειμένου ως προτροπή για μη εμβολιασμό.

05/02/2023

Χρήση μάσκας σε επίπεδο πληθυσμού (community masking) για τον περιορισμό αναπνευστικών ιών

“Wearing masks in the community probably makes little or no difference to the outcome of influenza‐like illness/COVID‐19 like illness compared to not wearing masks (risk ratio (RR) 0.95, 95% confidence interval (CI) 0.84 to 1.09). Wearing masks in the community probably makes little or no difference to the outcome of laboratory‐confirmed influenza/SARS‐CoV‐2 compared to not wearing masks (RR 1.01, 95% CI 0.72 to 1.42).”

Το παραπάνω είναι το βασικό εύρημα της 5ης επικαιροποιημένης έκδοσης της Cochrane review (τα Cochrane reviews θεωρούνται ό,τι πιο αξιόπιστο στο πεδίο των medical reviews), που δημοσιεύτηκε την προηγούμενη εβδομάδα, για την επίδραση της πληθυσμιακής χρήσης μάσκας στον περιορισμό μετάδοσης αναπνευστικών ιών. Και όπως και η προηγούμενη (που είχε και αυτή δημοσιευτεί εντός της πανδημίας), έτσι και αυτή έδειξε ότι οι μάσκες ή ο τύπος μάσκας δεν φαίνεται να κάνει κάποια διαφορά στην μετάδοση των ιών αυτών σε επίπεδο πληθυσμού (που είναι αυτό που μας νοιάζει όταν μιλάμε για δημόσια υγεία). Τα επιστημονικά δεδομένα με λίγα λόγια δεν άλλαξαν, απλά επιβεβαίωσαν αυτό που γνωρίζαμε ήδη για το λεγόμενο community masking. Το πώς και γιατί αυτά τα δεδομένα αγνοήθηκαν από κάποιους «ειδικούς» αλλά και πολιτικούς για να υποστηριχτεί η υποχρεωτικότητα της μάσκας, ακόμη και σε εξωτερικούς χώρους, ακόμη και σε παιδιά 4 ετών, και αυτό για σχεδόν 2 ολόκληρα χρόνια, είναι μία θλιβερή ιστορία απόκλισης από την λεγόμενη evidence based medicine, που θα χρειαστεί πιο πολύ χρόνο για να γραφτεί, η διαδικασία όμως έχει ξεκινήσει (βλ. και στο τέλος από άρθρο στον Spectator).

Εν τω μεταξύ, μην σας κάνει εντύπωση που δεν έχετε διαβάσει τίποτα σχετικό από τους pandemic influencers των κοινωνικών δικτύων, πιθανότατα ούτε και αυτοί έχουν διαβάσει κάτι περισσότερο, και σίγουρα δεν έχουν κατανοήσει τίποτα περισσότερο. Θύματα της αγραμματοσύνης τους σε σχέση με την Ιατρική και την Δημόσια Υγεία, αλλά και της εθιστικής δημοφιλίας που τους έφεραν οι επιθετικές τους αναρτήσεις προς όποιον τολμούσε να πει κάτι διαφορετικό, προφανώς τους είναι αδύνατο να συμφιλιώσουν τα επιστημονικά δεδομένα με τις ατεκμηρίωτες, μεροληπτικές, και αυταρχικές ιδέες που κουβαλούν. Όπως έχω ξαναγράψει όμως, η επιστήμη αργά αλλά σταθερά συνεχίζει τον βηματισμό της προς την προσέγγιση της αλήθειας. Μπορεί οι παραπάνω «ειδικοί» να έχουν προκαλέσει σημαντική καθυστέρηση στην ταχύτητα προόδου αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν την κατεύθυνση. Φυσικά στο ενδιάμεσο πολύς κόσμος, και κυρίως παιδιά, έπεσαν θύματα αυτής της αγραμματοσύνης, της μεροληψίας, και κυρίως του αυταρχισμού, κάτι που κάνει ακόμη πιο αναγκαίο το να αξιολογηθούν οι αποφάσεις αυτής της περιόδου με ψυχραιμία και νηφαλιότητα σε βάθος χρόνου. Όχι τόσο για την δίκαιη ιστορικά απόδοση ευθυνών, σημαντική βέβαια κι αυτή από μόνη της, όσο κυρίως για την αποφυγή των ίδιων λαθών στο μέλλον. Αυτό είναι το λιγότερο που οφείλουμε στα θύματα αυτών των αποφάσεων, και κυρίως στα παιδιά τα οποία βρέθηκαν εντελώς ανυπεράσπιστα στα χρόνια της πανδημίας.

Παρακάτω, κάποια αποσπάσματα από το συνοδευτικό άρθρο “Do mask mandates work?”στον Spectator, των Tom Jefferson, πρώτου συγγραφέα της παραπάνω Cochrane Review, μαζί με τον συνάδελφό του Carl Heneghan, και οι δύο από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

“…This is the second update of the review since the start of the pandemic. The first update was delayed by seven months due to unexplained editorial decisions. It was too late when it came out in November 2020 to make a difference to national Covid policy; by then, activism, low-quality observational evidence and government policy had set the agenda for mask mandates, and the damage had been done…”

“…But when we pointed out in November 2020 the troubling lack of robust evidence on face masks and the problems with observational studies, we were shouted down, removed from Facebook and put on the government’s secret watchlist…”

“…Mandates that affected the whole population never made sense. Moreover, even in high adherence populations such as Japan, they have not stemmed an inevitable rise in infections. Part of the problem may be that during the pandemic the government had to be seen to be doing something. Interventions like handwashing and vaccines are invisible, but masks acted as a visible sign of compliance.
What we have witnessed in this pandemic are strong beliefs about what works and what doesn’t. At times, it’s been more like a football match, with cheerleaders on either side goading the opposition. Several policies such as mask mandates, restrictions, and unproven interventions now seem absurd in hindsight. And as the culture of fear has lifted, the population has become all too aware of their detrimental effects.
We failed to follow an evidence-based approach during the pandemic. We are now left with the human, social and economic aftermath of evidence-free policies…”

20/11/2022

Η παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία και τον COVID στην χώρα μας καλά κρατεί. Πρόσφατα διαβάσαμε σε μεγάλα ΜΜΕ και κείμενα ατόμων με μεγάλη απήχηση στα κοινωνικά δίκτυα το εξής:

"Ο κίνδυνος επιπλοκών υγείας μετά από μία (ή περισσότερες) επαναμόλυνση με COVID είναι μεγαλύτερος από ό,τι μετά την 1η μόλυνση."

Παρά το ότι η πρόταση αυτή είναι λανθασμένη, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αυτό δεν έχει σταθεί εμπόδιο από το να χρησιμοποιείται για άλλη μία φορά για να διασπείρει τον φόβο στο ευρύ κοινό. Λογικό, από μία άποψη, άτομα που υποστήριξαν μέχρι πρόσφατα την στρατηγική zero covid και τους πιο αυστηρούς, παράλογους/αναποτελεσματικούς, και παρατεταμένους περιορισμούς δικαιωμάτων (που έβλαψαν δυσανάλογα περισσότερο τα παιδιά και τους κοινωνικοοικονομικά ασθενέστερους) να προσπαθούν να δικαιολογήσουν κάπως την στάση τους με την συνέχιση της ίδιας τακτικής, της διασποράς ψευδών και τρομακτικών ειδήσεων. Επίσης, η δημοφιλία τέτοιων κειμένων που διασπείρουν τον φόβο (fear mongering) είναι πάντα μεγάλη και πάντα βάζει στο κάδρο ως εχθρούς τους «αντί…», δημιουργώντας μία ψευδαίσθηση σε όσους πιστεύουν ή/και διαδίδουν την ψευδή είδηση ότι κάνουν follow the science και ότι είναι υπεύθυνοι πολίτες (πόσο μακριά από την αλήθεια όμως…), κάτι που εξηγεί ακόμη περισσότερο την επιμονή κάποιων σε fake news (έστω κι αν το κίνητρο ακούγεται τόσο ευτελές). Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και σε άλλες χώρες, όμως το ιδιαίτερο με την Ελλάδα είναι ότι είναι σχεδόν αδύνατο να βρεις κάπου δημοσιευμένο έναν αντίλογο στην παραπληροφόρηση αυτή, μία διόρθωση αυτού του misinformation με βάση τα επιστημονικά δεδομένα. Δεν υπάρχει δηλ. κάποιο αντίβαρο για να μπορέσει κάποιος απλός πολίτης να έχει μία κάποια, έστω μικρή, πιθανότητα να ενημερωθεί έγκυρα και να μην πέσει θύμα της παραπληροφόρησης αυτής. Κι ακόμη κι αν κάποιος βρει τον χρόνο να «διορθώσει» την ψευδή είδηση για ένα θέμα, τα fake news είναι τόσο πολλά που απλά είναι αδύνατο σε κάποιον μη ειδικό/απλό πολίτη στην Ελλάδα να μην πέσει θύμα παραπληροφόρησης.

Τι ισχύει στην πραγματικότητα στο συγκεκριμένο θέμα:
Καμμία μελέτη δεν έχει δείξει ότι ο κίνδυνος για επιπλοκές μετά από μία επαναμόλυνση με COVID είναι μεγαλύτερος από τον κίνδυνο μετά την 1η μόλυνση.

Για όποιον ενδιαφέρεται:

Η μελέτη στο Nature Medicine συνέκρινε τον κίνδυνο για επιπλοκές υγείας μετά από μία ή περισσότερες επαναμολύνσεις με COVID σε σχέση με άτομα που δεν επαναμολύνθηκαν, την ίδια χρονική περίοδο (που οι μεν νόσησαν ενώ οι δε δεν είχαν νοσήσει). Για να το εξηγήσω πιο απλά: Έστω ότι ο γείτονάς σου επανανοσεί από σήμερα με COVID ενώ εσύ όχι. Η μελέτη συνέκρινε τον κίνδυνο για επιπλοκές μεταξύ του γείτονα και εσού, προσοχή, ξεκινώντας από την στιγμή που ο γείτονας βγήκε θετικός και μετά, ενώ δηλ. αυτός νοσούσε με COVID ενώ εσύ όχι. Η μελέτη δηλαδή εξέτασε τον κίνδυνο μετά την 2η (ή 3η, κ.ο.κ.) νόσηση έναντι της μη νόσησης και όχι τον κίνδυνο της 2ης νόσησης έναντι της 1ης!

Μα για ποια νόσο πιστεύει κανείς ότι δεν ισχύει ακριβώς το ίδιο, δηλ. να σε θέτει σε κάποιον κίνδυνο σε σχέση με το να μην νοσήσεις; Προφανές. Αυτό που οι ερευνητές δεν μελέτησαν, παρά το ότι είχαν τα στοιχεία αλλά για κάποιους λόγους επέλεξαν άλλο σχεδιασμό, είναι αυτό που ενδιαφέρει πιο πολύ τον κόσμο (άλλωστε γι’ αυτό η μελέτη είναι τόσο εύκολη στην παρερμηνεία, καθώς μελέτησε κάτι διαφορετικό από το προφανές ερώτημα), δηλ. ποιος είναι ο κίνδυνος από την επαναμόλυνση έναντι της 1ης νόσησης. Όλες οι αξιόπιστες μελέτες που έχουν εξετάσει το θέμα έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος αυτός είναι σημαντικά μειωμένος. Άλλωστε αυτό βγάζει και βιολογικά νόημα (bioplausibility) καθώς αν ίσχυε το αντίθετο, τότε τι το έχουμε το ανοσοποιητικό αν είναι να μας φέρνει σε δυσχερέστερη θέση κάθε επόμενη φορά; Μιλάμε δηλ. για εντελώς αβάσιμη αλλά και πλήρως αντιεπιστημονική παρερμηνεία των δεδομένων.

Και όλα αυτά πριν καν ασχοληθούμε με έναν πολύ σημαντικό περιορισμό της μελέτης, ότι ο πληθυσμός που μελέτησαν είναι εντελώς μη αντιπροσωπευτικός του γενικού πληθυσμού καθώς μελέτησαν μόνο εκείνους που ήταν αρκετά βαριά (την 2η, 3η, κ.ο.κ., φορά) ώστε να βρεθούν στο σύστημα υγείας και να κάνουν επίσημα διαγνωστικό τεστ. Άτομα που πέρασαν ασυμπτωματικά ή πολύ ελαφρά την επαναμόλυνση και δεν πήγαν για επίσημο τεστ – που ίσως αποτελούν και την πλειονότητα των επαναμολύνσεων – δεν καταγράφηκαν ποτέ στην μελέτη. Ενδεικτικά, η θνησιμότητα όσων επαναμολύνθηκαν ήταν περίπου 4% στο 6μηνο (λογικό, αν λείπει από τον παρονομαστή σου η πλειονότητα των επαναμολύνσεων…)! Αλίμονο αν πιστεύει κανείς ότι αυτός είναι ο μέσος κίνδυνος του μέσου ανθρώπου από μία επαναμόλυνση (όπως και μεταφέρεται). Αυτός ο περιορισμός πιθανώς οδηγεί σε υπερεκτίμηση του κινδύνου των επαναμολύνσεων και μειώνει δραματικά την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της συγκεκριμένης έρευνας. Επιπλέον, η μελέτη έδειξε και κάτι άλλο ενδιαφέρον, το οποίο δεν θεώρησε σημαντικό να σχολιάσει κανείς από όσους εύκολα, σχεδόν με χαρά, παρερμήνευσαν την μελέτη, κι αυτό είναι ότι τα εμβόλια δεν επηρέασαν τον κίνδυνο επιπλοκών μετά τις επαναμολύνσεις (κάτι που προσωπικά πιστεύω ότι είναι περαιτέρω ένδειξη του κακού σχεδιασμού και κυρίως του μη αντιπροσωπευτικού δείγματος της μελέτης, παρά πραγματική έλλειψη οφέλους του εμβολιασμού).

Εν κατακλείδι, αντίθετα με το τι διαβάζουμε στα μέσα, τα στοιχεία για τις επαναμολύνσεις με COVID παραμένουν καθησυχαστικά και συμβατά με κάθε προηγούμενη επιστημονική πρόβλεψη (είπαμε, άλλωστε, η παρερμηνεία των ερευνών είναι βαθιά αντιεπιστημονική όχι μόνο γιατί δείχνει αδυναμία κατανόησης κλινικών μελετών αλλά και γιατί έρχεται και σε πλήρη αντίθεση με τους βιολογικούς μηχανισμούς, βλ. το λεγόμενο bioplausibility).
Τα παραπάνω δεδομένα δεν έχουν αποτρέψει κανένα από τα mainstream media και κανέναν από τους influencers των κοινωνικών δικτύων από το να παραπληροφορούν απτόητα και ξεδιάντροπα. Και φυσικά όσο κι αν ψάξετε για κάποια διόρθωση από την «αστυνομία παραπληροφόρησης», δεν θα βρείτε τίποτα. Ως παρένθεση, αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η οργανωμένη αστυνόμευση της πληροφορίας καταλήγει εξ ορισμού σε λογοκρισία, καθώς η μεροληψία (bias) και τα conflicts of interest δεν μπορούν να εξαλειφθούν (πέραν του ότι η αστυνόμευση της πληροφορίας, στην επιστήμη τουλάχιστον, υπεραπλουστεύει και αδικεί τα ευρήματα της επιστήμης καθώς τα παρουσιάζει ωσάν να απαντούν μονολεκτικά σε ερωτήματα άσπρο-μαύρο, κάτι που προφανώς είναι πολύ μακριά από την αλήθεια και από την αβεβαιότητα που υπάρχει σε κάθε βήμα της επιστήμης).

Είναι γεγονός ότι αυτή η παραπληροφόρηση σε βάθος χρόνου διορθώνεται από την επιστήμη, κι αυτό είναι αισιόδοξο, όμως εν τω μεταξύ αφήνει πίσω της πληγές και θύματα. Γιατί αυτό το συνειδητό misinformation είναι υπεύθυνο σε μεγάλο βαθμό για την αυξανόμενη σύγχυση και διστακτικότητα του κόσμου προς την ιδέα του εμβολιασμού αλλά και για την καχυποψία προς τα επιστημονικά δεδομένα και τους επιστήμονες γενικότερα. Αυτή η παραπληροφόρηση από άτομα που υποτίθεται ότι κάνουν follow the science έχει βλάψει, και συνεχίζει να βλάπτει πολύ περισσότερο από κάθε «ψεκασμένο» (όπως είναι ο τραγικός όρος που χρησιμοποίησε μέχρι και ο Πρωθυπουργός εντός της πανδημίας) που μπορεί να λέει τα δικά του. Κι αυτό γιατί αυτό το misinformation, σε αντίθεση με αυτό του «ψεκασμένου», έχει ντυθεί με τον μανδύα της επιστημονικότητας χωρίς φυσικά να έχει καμμία επιστημονική βάση, είναι δηλ. ο ορισμός του pseudoscience.
Στις εικόνες βλέπουμε τι πραγματικά μελέτησαν οι ερευνητές.

29/10/2022

Πριν λίγες ημέρες δημοσιεύτηκε στο NEJM η μελέτη NordICC, η πρώτη τυχαιοποιημένη μελέτη της κολονοσκόπησης ως εργαλείο πληθυσμιακού screening για τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
Το πόσο διαστρεβλωμένα μεταφέρθηκαν ο στόχος αλλά και τα ευρήματα της μελέτης στα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα δεν προκαλεί εντύπωση καθώς είναι γνωστό το πόσο πολύπλοκο και συχνά counter-intuitive μπορεί να γίνει το θέμα του προσυμπτωματικού ελέγχου (screening). Περισσότερα στο κείμενο.

Τι έδειξε η πρώτη τυχαιοποιημένη μελέτη; Πριν λίγες ημέρες δημοσιεύτηκε στο NEJM η μελέτη NordICC (βλ. εδώ το abstract, εδώ ολόκληρο το άρθρο, και εδώ το συνοδευτικό editorial) η πρ....

11/09/2022

Μία καλύτερη χρονιά

«Εμείς του είπαμε να το σκεφτεί σοβαρά και να αποφασίσει μόνος του αν θα φοράει μάσκα. Και μας απάντησε ότι θέλει να φοράει.»

Μία πρόταση που έχω ακούσει και διαβάσει αρκετές φορές πλησιάζοντας στην αυριανή έναρξη της σχολικής χρονιάς. Μία πρόταση που κρύβει καλά πίσω της έναν αδικαιολόγητο φόβο των γονιών. Και μία αδικαιολόγητη προσπάθεια μεταφοράς της ευθύνης της απόφασης προς το παιδί.

Αδικαιολόγητος φόβος γιατί ο COVID-19 έχει εξαιρετική πρόγνωση στα παιδιά. Γιατί ένα τεράστιο ποσοστό (μάλλον γύρω στο 80-90%) των παιδιών σχολικής ηλικίας έχουν ήδη νοσήσει (μία καλή ένδειξη του πόσο «αποτελεσματική» είναι η χρήση μάσκας σε βάθος χρόνου…), έχουν αναρρώσει πλήρως και έχουν αποκτήσει κάποιον βαθμό ανοσίας. Και γιατί όποιος γονιός ή/και παιδί επιθυμεί έχει την δυνατότητα, εδώ και καιρό, επιπλέον αυτών να (έχει) εμβολιαστεί. Αυτά τα δεδομένα όχι μόνο είναι εξαιρετικά καθησυχαστικά για τα παιδιά μας, αλλά, κι αυτό είναι πολύ σημαντικό, δεν προβλέπεται να μπορούν να βελτιωθούν άλλο (πόσο πιο χαμηλά να πάει ο κίνδυνος άλλωστε…) στα επόμενα χρόνια. Άρα αν κάποιος επιμείνει στη μάσκα τώρα τότε δεν θα υπάρχει κανένας λογικά συνεπής λόγος να βγει η μάσκα οποτεδήποτε στο μέλλον. Θέλουμε να φορούν τα παιδιά μάσκα για πάντα; Αν όχι, τότε η ώρα η μάσκα να βγει έχει έρθει προ πολλού.

Επιπλέον, το παιδί ακούγοντας από τους γονείς μία τέτοια πρόταση έχει μόνο μία επιλογή: να επιλέξει τη χρήση της μάσκας καθώς λαμβάνει τα υποσυνείδητα μηνύματα. Ξέρει καλά ότι αν οι γονείς του πίστευαν ότι η καλύτερη επιλογή ήταν το να βγάλει την μάσκα, ή αν αυτή ήταν εντελώς ουδέτερη, θα του το έλεγαν άμεσα, καθώς δεν θα ήθελαν να ταλαιπωρούν το παιδί τους χωρίς λόγο. Άρα κατανοεί ότι έστω κι αν προκαλεί κάποια δυσφορία, το καλύτερο (και αυτό που μάλλον «θέλουν» οι γονείς του) είναι να φοράει μάσκα. Αφηρημένα υποθέτω, για την προστασία του ίδιου και των γύρω του, λες και το ίδιο αποτελεί κίνδυνο υγείας. Και έτσι, φαινομενικά μεταφέρουμε την ευθύνη της ενημέρωσης και απόφασης από τον εαυτό μας στο παιδί μας ενώ την ίδια ώρα έμμεσα του μειώνουμε την ελευθερία επιλογής. Ανήθικο από όπου κι αν το πιάσεις, ακόμη κι αν επιφανειακά οι προθέσεις είναι οι καλύτερες.

Το γεγονός ότι έχουμε σπείρει στο μυαλό των μικρών παιδιών την ανησυχία και τον φόβο για την υγεία τους, τα έχουμε κάνει να νιώθουν ευάλωτα, και να νιώθουν τύψεις για αγαπημένες (και αναγκαίες) δραστηριότητες όπως το να τρέξουν, να παίξουν, να φωνάξουν, να αγκαλιαστούν, γιατί μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς την υγεία τη δική τους, των συγγενών και των φίλων τους, όχι μόνο είναι λάθος καθώς δεν ισχύει, αλλά είναι και ανήθικο. Γιατί η παιδική ηλικία είναι συνώνυμη με την ανθρώπινη επαφή, συναισθηματική αλλά και σωματική. Και γιατί αυτήν, σε κάποιον βαθμό τους στερούμε, χωρίς πειστικό λόγο.

Και αν κανείς δυσκολεύεται ακόμη να βρει λόγους για να καθησυχάσει το παιδί του ότι είναι ασφαλές να βγάλει την μάσκα, τότε μπορεί να βάλει στο μυαλό του και τους παρακάτω δύο λόγους που σπάνια τους ακούμε: Πρώτον, το γεγονός ότι σιγά σιγά κατανοούμε ότι τα απόβλητα της πανδημίας όπως οι μάσκες (περίπου 130δις. μηνιαίως στην κορύφωση της πανδημίας, κάποια τρισεκατομμύρια συνολικά), πέραν της προφανούς περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, είναι ήδη και θα είναι για πολλές δεκαετίες πολύ καλές παγίδες θανάτου για πολλά ζώα, όπως μικρά πουλιά, σκαντζόχοιρους, κ.ά. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να διαβάσει και να δει σχετικές, πολύ στενάχωρες, φωτογραφίες. Και δεύτερον, ότι υπάρχουν ήδη αναφορές ότι πολλές μάσκες ευρείας χρήσης έχουν στο ύφασμά τους τοξικές (πιθανώς καρκινογόνες) ουσίες (όπως διοξείδιο του τιτανίου, βλ. μελέτη στο scientific reports, περιοδικό του ομίλου Nature), για τις οποίες θα πρέπει να δημιουργηθούν πολύ καλύτεροι και αυστηρότεροι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Το precautionary principle, λες και δεν είχαμε ήδη σιγουριά επ’ αυτού, είναι σαφές πώς πρέπει να διαβαστεί (και) εδώ.

Φυσικά, κάθε οικογένεια θα αποφασίσει μόνη της αυτό που κρίνει ως το καλύτερο συνολικά. Όμως, ακριβώς για αυτόν τον λόγο είναι καλό να έχει κάθε γονιός στο νου του μία όσο γίνεται πιο σφαιρική και αντικειμενική ενημέρωση για το θέμα.

Αύριο τα πρωτάκια, μαζί με όλα τα άλλα παιδιά, θα ξεκινήσουν άλλη μία σχολική χρονιά. Είναι, υπενθυμίζω, η τέταρτη σχολική χρονιά εντός της πανδημίας. Μέσα σε λίγες εβδομάδες οι γονείς τους θα παρακολουθήσουν ζωντανά ένα «θαύμα», το να δουν το παιδί τους να αρχίζει να διαβάζει και να γράφει. Όποιος το έχει ζήσει με το παιδί του ή κάποιο κοντινό του ξέρει για τι μιλάω και πόσο συγκλονιστικό είναι. Είναι ένα «θαύμα» με πρωταγωνιστή το παιδί και βοηθό την δασκαλά. Και στις ίδιες εβδομάδες θα οικοδομηθεί και η αγάπη τους για το σχολείο και άρα και το πόσο ευτυχισμένα θα είναι τα επόμενα χρόνια στο φυσικό τους περιβάλλον, στο δεύτερο σπίτι τους. Δεν υπάρχει, πιστεύω, κανένας πειστικός λόγος για να βάλουμε μπροστά στα παιδιά μας το οποιοδήποτε, όσο μικρό κι αν πείσουμε τον εαυτό μας ότι είναι, εμπόδιο στην εκπληκτική αυτή πορεία που αύριο ξεκινά. Και έτσι όλοι μας θα έχουμε πραγματικά, μία καλύτερη χρονιά! Καλή χρονιά!