BRAINFITNESS NET

17/12/2021

Καλά Χριστούγεννα και χαρούμενο το 2022

12/12/2018

01/11/2018

09/05/2018

25/04/2017

Αυτισμός και νευροφλεγμονή

Ο ρόλος της φλεγμονής για την αποκατάσταση βλάβης των ιστών του ανθρώπινου σώματος από προσβολές όπως τραύμα, λοίμωξη, ακτινοβολία είναι σημαντικός. Η ευεργετική δράση της φλεγμονής περιλαμβάνει την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος, την εξουδετέρωση των επιβλαβών μικροοργανισμών, τη ρύθμιση της ομοιοστασίας (=σταθερή κατάσταση) του οργανισμού και την επούλωση του τραύματος. Συνεπώς, στις περιπτώσεις αυτές παρέχεται προστασία, αποκατάσταση και θεραπεία.

Παρόλα αυτά, όταν δεν λειτουργούν επαρκώς οι μηχανισμοί αυτοπεριορισμού της φλεγμονής, αυτή μπορεί να πυροδοτείται λανθασμένα, να εξακολουθεί, και σε περιπτώσεις χρόνιας απορρύθμισης, να καθίσταται όχι μόνο αναποτελεσματική αλλά και επιβλαβής. Αυτο συμβαίνει διότι μπορεί να στρέφεται εναντίον μας όπως συμβαίνει στις αλλεργικές αντιδράσεις ή στα αυτοάνοσα νοσήματα. Στις περιπτώσεις αυτές η προσβολή μπορεί να αφορά πολλά όργανα του σώματος, όπως έντερο, δέρμα, αρθρώσεις, μύες, νεφρά, οφθαλμούς, βλεννογόνους, ακόμα και στο ίδιο άτομο, και μπορεί επίσης να επηρρεάσει και να προκαλέσει συμπτώματα από το νευρικό σύστημα.

Μέχρι πρόσφατα, ως αυτοάνοσα νοσήματα χαρακτηρίζονταν τυπικά τα ρευματικά νοσήματα, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η σκληροδερμία, οι φλεγμονώδεις εντεροπάθειες, και στην περίπτωση του νευρικού συστήματος, χαρακτηριστικό παράδειγμα, η σκλήρυνση κατά πλάκας. Όμως, τις τελευταίες δεκαετίες, αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ο ρόλος της φλεγμονής στην παθογένεια και άλλων νοσημάτων. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά, περιλαμβανομένου του εμφράγματος του μυοκαρδίου και των ισχαιμικών εγκεφαλικών επεισοδίων, νεοπλασίες, την κατάθλιψη, την ινομυαλγία, τα νευροεκφυλιστικά, όπως η νόσος αλτζχάιμερ και πάρκινσον, αλλά και τις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες (όπως η ημικρανία), την επιληψία και τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως ο αυτισμός.

Ειδικότερα ο αυτισμός, θεωρείτο έως και πρόσφατα κυρίως ψυχιατρική νόσος με συναισθηματικό υπόβαθρο. Αυτό άλλαξε άρδην, την τελευταία δεκαετία μετά από μια σειρά επιστημονικών εργασιών που επαναπροσδιόρισαν τα δεδομένα, και τον τρόπο προσέγγισης. Χαρακτηριστικά, αναφέρουμε τις εργασίες του καθηγητή Θεοχαρίδη στο πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης, που έριξαν νέο φως στη διερεύνηση της νευροφλεγμονής και το ρόλο ειδικών κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος που βρίσκονται σε ειδικές περιοχές του εγκεφάλου, τα μαστοκύτταρα.

Θα προσπαθήσουμε εδώ να συνοψίσουμε τα σημαντικότερα ευρήματα που σχετίζονται με το θέμα της νευροφλεγμονής και την παθογένεια στο φάσμα του αυτισμού. Φαίνεται λοιπόν ότι τουλάχιστον σε ένα σημαντικό ποσοστό αυτιστικών παιδιών οι μηχανισμοί της φλεγμονής στον εγκέφαλο που πυροδοτείται από την ενεργοποίηση των μαστοκυττάρων έχουν σημαντικό ρόλο. Δείχθηκε για παράδειγμα, ότι σε πολλά αυτιστικά παιδιά, αλλά και παιδιά με άλλες συμπεριφορικές διαταραχές όπως σύνδρομο υπερκινητικότητας και ελλειματικής προσοχής, σε σχέση με ομάδες φυσιολογικών, υπάρχουν περισσότερες τροφικές δυσανεξίες, αλλεργία και άσθμα. Επίσης, ότι σε παιδιά που εμφανίζουν τη διαταραχή των μαστοκυττάρων, που λέγεται μαστοκυττάρωση (mastocytosis), η πιθανότητα για εμφάνιση διαταραχών φάσματος αυτισμού αυξάνεται κατά 10 φορές σε σχέση με το γενικό πληθυσμό των παιδιών.

Τα μαστοκύτταρα λοιπόν, είναι κύτταρα του ανοσοποιητικού που παράγονται στον μυελό των οστών, μεταναστεύουν σε ιστούς και στη συνέχεια δεν μετακινούνται. Υπάρχουν εκτός από άλλους ιστούς, όπως δέρμα, έντερο, και στον εγκέφαλο με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η ενεργοποίησή τους προκαλείται από πλειάδα ενδογενών και εξωγενών ερεθισμάτων και προκαλούν φλεγμονή. Τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα μπορεί να είναι ιοί, βαρέα μέταλλα (που εισέρχονται πχ από τη διατροφή), βακτήρια, μήκυτες, παράσιτα, δηλητήρια. Επίσης φάρμακα μπορεί να είναι ερεθίσματα ενεργοποίησης όπως τα μυοχαλαρωτικά, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, η οιστραδιόλη, η βανκομυκίνη. Τα εσωτερικά ερεθίσματα μπορεί να είναι γενετικοί παράγοντες αλλά και πεπτίδια, όπως η ορμόνη που εκλύεται στο στρες CRH (Corticotropin Releasing Hormone), η ενδοθηλίνη, η θρομβίνη, κ.α. , κυτταροκίνες και αυξητικοί παράγοντες, όπως οι ιντερλευκίνες IL1, IL4, IL6, IL33, και οι παράγοντες NGF (Nerve Growth Factor), SCF (Stem Cell Factor).

Τοποθετημένα σε άμεση συνάφεια τόσο με τα τριχοειδή αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου, όσο και με τις απολήξεις των νευρικών κυττάρων επηρρεάζουν και επηρρεάζονται από τις τοπικές συνθήκες. Όταν ενεργοποιούνται για παράδειγμα τα μαστοκύτταρα, ενεργοποιούν με τη σειρά τους τα μικρογλοιακά κύτταρα τα οποία βρισκόμενα σε άμεση συνάφεια με τις νευρικές απολήξεις, τις καταστρέφουν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σαν ζιζάνια πνίγουν τις νευρικές συνάψεις, τις συνδέσεις που ενώνουν το ένα κύτταρο του εγκεφάλου με το άλλο και δημιουργούν τα νευρωνικά δίκτυα, μέσω των οποίων μεσολαβούνται συγκεκριμένες εγκεφαλικές λειτουργίες. Οι διαταραχές αυτές είναι λογικό να έχουν ιδιαίτερο ρόλο και σημασία, όταν πρόκειται για τα αναπτυσσόμενα νευρωνικά δίκτυα του εγκεφάλου του εμβρύου, του νεογνού ή του βρέφους.

Τα ενθαρρυντικά νέα είναι ότι υπάρχουν φυσικές φαρμακευτικές ουσίες που μπορούν να αναστρέψουν την διαδιακασία που περιγράφτηκε παραπάνω. Φυσικά είναι σημαντική η πρόληψη, ώστε οι παράγοντες που οδηγούν σε ενεργοποίηση των μαστοκυττάρων να εκλείψουν, αλλά ακόμα και αν τα μαστοκύτταρα είναι ήδη διεγερμένα, υπάρχει φαρμακολογικός μηχανισμός απενεργοποίησής τους. Το σημαντικό στην περίπτωση αυτή είναι ότι δεν πρόκειται για μια συνθετική ουσία αλλά για μια φυσική θεραπεία που δεν προκαλεί παρενέργειες ακόμα και σε μεγάλες δόσεις. Το κρίσιμο ζήτημα είναι να μπορέσει η φυσική αυτή ουσία να βρεθεί σε επαρκείς συγκεντρώσεις στις κομβικές περιοχές του εγκεφάλου που υπάρχει η νευροφλεγμονή. Πάντως έχουν γίνει ήδη αρκετές κλινικές δοκιμές με ειδικά σχεδιασμένα σκευάσματα, με βελτίωση συμπτωμάτων σε αυτιστικά παιδιά και υπάρχουν παιδιά που κατάφεραν να ανακτήσουν την ικανότητα λόγου.

Οι συγκεκριμένες αυτές ουσίες ανήκουν στην κατηγορία των φλαβονοειδών, που είναι ουσίες που υπάρχουν σε φρούτα, μούρα, μερικά βότανα και λαχανικά. Στα σκευάσματα που χορηγούνται οι ουσίες αυτές βρίσκονται σε πολύ μεγαλύτερες δόσεις ώστε να έχουν την επιθυμητή δράση. Επιπλέον, θα μπορούσε να γίνει και μια επιλογή στις φυσικές πηγές που τις περιέχουν σε μεγάλες συγκεντρώσεις, και αυτές να χρησιμοποιούνται σε επαρκείς ποσότητες και σε τακτική βάση μέσω της διατροφής. Χαρακτηριστικές δράσεις τους είναι ότι ελαττώνουν το οξειδωτικό στρες, αναστέλλουν τη φλεγμονή, αναστέλλουν την ενεργοποίηση των μαστοκυττάρων, αναστέλλουν την ενεργοποίηση των μικρογλοιακών κυττάρων, αναστέλλουν τη νευροτοξικότητα, είναι χηλικές ουσίες, αν και σχετικά ασθενείς, των επιβλαβών μετάλλων (δηλαδή τα απομακρύνουν από τα κύτταρα), αυξάνουν τη μνήμη, και σε πειράματα με ποντίκια εδείχθη ότι βελτιώνουν τη συμπεριφορά που μοιάζει με αυτισμό.
Νευρολόγος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΑΝΑΚΗΣ, Ηράκλειο

Ο ρόλος της φλεγμονής για την αποκατάσταση βλάβης των ιστών του ανθρώπινου σώματος από προσβολές όπως τραύμα, λοίμωξη, ακτινοβολία είναι σημαντικός. Η ευεργετική δράση της φλεγμονής περιλαμβάνει την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος, την εξουδετέρωση των επιβλαβών μικροοργανισμών, τη ρύθμισ...

15/10/2016

Πρωταρχική πρόληψη. Τί είναι και ποιά η σημασία της

Όταν φοιτούσα στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, είχα την τύχη να έχω δασκάλους με έντονο προσανατολισμό στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και την πρόληψη. Διδασκόμαστε για τα τρία επίπεδα πρόληψης, την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια. Πρωτοβάθμια πρόληψη νοείται η στρατηγική του ιατρού να προστατεύσει έναν ασθενή με παράγοντες κινδύνου, όπως η αρτηριακή υπέρταση, από ένα νόσημα, ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, για παράδειγμα. Δευτεροβάθμια είναι οι ενέργειες που λαμβάνει ο ιατρός ώστε ένας ασθενής που έχει υποστεί ήδη ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο να προστατευθεί από επόμενα εγκεφαλικά, π.χ. η χορήγηση αντιαιμοπεταλιακής αγωγής. Τριτοβάθμια είναι η πρόληψη και διαχείρηση της επιδείνωσης στην υγεία του ασθενούς που προκαλούν οι επιπλοκες που έχει ένα νόσημα, όπως για παράδειγμα η δυσκαταποσία και οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, η σπαστικότητα ή οι κατακλίσεις στην περίπτωσή μας. Ένα τέταρτο επίπεδο πρόληψης επιννοήθηκε μόλις πρόσφατα, το 2000, και αφορά την πρόληψη των επιπλοκών από τα φάρμακα και τις χειρουργικές επεμβάσεις που γίνονται στα προηγούμενα τρία επίπεδα.

Ένα πέμπτο επίπεδο πρόληψης, που συχνά διαφεύγει από το κοινό, προτάθηκε στην επιστημονική κοινότητα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ήδη από το 1978, η πρωταρχική πρόληψη (pimordial prevention). Επινοήθηκε ως μια στρατηγική της ιατρικής επιστήμης της επιδημιολογίας, ώστε ολόκληρες κοινωνίες να απαλλαγούν από την εμφάνιση και τον επιπολασμό των επιδημιών των παραγόντων κινδύνου, όπως είναι η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Σε ατομικό επίπεδο είναι η στρατηγική που εφαρμόζει ο ιατρός ώστε ο ασθενής του να μην εμφανίσει αυτούς τους προδιαθεσικούς σε νοσήματα, παράγοντες κινδύνου, αλλά ακόμα και αν τους έχει εμφανίσει, να τους εξαλείψει. Έτσι λοιπόν στο παράδειγμά μας, αντί να φθάσει να χρειάζεται να ρυθμίσει με φάρμακα την πίεση του ασθενούς του, προσπαθεί να τον προφυλάξει να μην την εμφανίσει εξαρχής.

Το ενθαρρυντικό είναι, ότι επιστημονικοί φορείς, όπως ή Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία, υπό την φωτισμένη καθοδήγηση του προέδρου της, λίαν προφάτως, έθεσε το φιλόδοξο στόχο της τροποποίησης των προδιαθεσικών παραγόντων σε επίπεδο πληθυσμού στις ΗΠΑ, για την τρέχουσα δεκαετία, έως το 2020. Ο στόχος είναι διττός. Εφαρμόζοντας την πρωταρχική πρόληψη, να ελαττωθούν καταρχήν οι θάνατοι τόσο από τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, όσο και από ολες τις καρδιοπάθειες, κατά ένα επιπλέον 20% σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Και κατά δεύτερον η επίτευξη του ποιοτικού στόχου της καρδιαγγειακής υγείας, που έχει ως συστατικό στοιχείο στον ορισμό της, την έννοια της δυναμικότητας και της μεταβλητότητας, Ότι, δηλαδή, δεν πρόκειται για κάτι προκαθορισμένο και μη τροποποιήσιμο, αλλά για μια δυναμική κατάσταση που επιδέχεται βελτίωση.

Εκπονήθηκε λοιπόν, ένα επιστημονικό σχέδιο το οποίο προσδιορίζει την τροποποίηση 7 βασικών παραμέτρων και συμπεριφορών με την υιοθέτηση των οποίων θα επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι. Μάλιστα κατασκευάσθηκε ιστοσελίδα που προτρέπει τον καθένα να ενημερωθεί και να αναφέρει αν ακολουθεί τις κατευθυντήριες αυτές γραμμές, υπολογίζοντας ένα προσωπικό βαθμό με άριστα το δέκα. Αυτές λοιπόν οι παράμετροι-συμπεριφορές περιλαμβάνουν τη διακοπή του καπνίσματος ή την πρόληψη της συνήθειας του καπνίσματος, τη διατήρηση φυσιολογικού δείκτη μάζας σώματος, την επαρκή σωματική δραστηριότητα-άσκηση (οριζόμενη π.χ. ώς γρήγορο περπάτημα τουλάχιστον 22 λεπτά ημερησίως), την κατανάλωση αρκετών φρούτων και λαχανικών, κάτω από το μέσο επίπεδο τη χοληστερόλη (ολική κάτω από 200mg/dl), φυσιολογική αρτηριακή πίεση και φυσιολογικό σάκχαρο.

Η σημερινή κατάσταση της υγείας σε σχεση με τους παραπάνω παράγοντες σε επίπεδο πληθυσμού στις ΗΠΑ, είναι θα λέγαμε απογοητευτική. Οι περισσότεροι από αυτούς που ρωτήθηκαν, σε σχετική έρευνα, είχαν μόνο 2 εώς 3 παράγοντες, ενώ το ποσοστό που είχαν και τους 7, ήταν μόνο 1 στους 2000. Και ο παράγοντας που έλειπε πιο συχνά ήταν η διατροφή. Μόνο 1% συγκεντρώνει βασικές διατροφικές συμπεριφορές όπως 5 μικρομερίδες λαχανικών και φρούτων τη μέρα, κατανάλωση φασολιών, δημητριακών ολικής, κατανάλωση λιγότερων από 3 ποτηριών ανθρακούχων αναψυκτικών την εβδομάδα.

Δυστυχώς οι ανθυγιεινές συμπεριοφορές δεν φείδονται ούτε των ιατρικών λειτουργών. Όπως είναι λιγότερο πιθανό να ακούσουμε ένα καπνιστή γιατρό να μας συμβουλεύει να διακόψουμε το κάπνισμα, τόσο είναι απίθανο να ακούσουμε ένα παχύσαρκο γιατρό να μας συμβουλεύει για καλύτερη διατροφή και περισσότερη άσκηση. Για να πείσουμε τους ασθενείς μας θα χρειαστεί να αναλάβουμε το ρόλο του προτύπου για αυτούς. Αυτό αυξάνει δραστικά την αξιοπιστία μας και την αποτελεσματικότητά μας. Έχουν περάσει ανεπιστρεπτί πια οι μέρες που ένας παχύσαρκος γιατρός με ένα πούρο στο χέρι ή το σταχτοδοχείο στο γραφείο του γεμάτο αποτσίγαρα, θα μπορούσε να συνταγογραφήσει μια αλλαγή στη συμπεριφορά μας!

Για στρατηγικές στην πρόληψη την υγεία, ευζωίας και μακροζωία μπορείτε να παρακολουθήσετε και την ακόλουθη, σχετικά πρόσφατη εκπομπή, με συμμετοχή μου, σε κρητικό κανάλι.

https://youtu.be/8KD5AkD1d5c?list=PL9qBxKlgvhC_19P1KCJlYgSIU3Bzuu2sf
Νευρολόγος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΑΝΑΚΗΣ, Ηράκλειο

Όταν φοιτούσα στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, είχα την τύχη να έχω δασκάλους με έντονο προσανατολισμό στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και την πρόληψη. Διδασκόμαστε για τα τρία επίπεδα πρόληψης, την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια. Πρωτοβάθμια πρόληψη νοείται η στρατηγική του...

06/09/2016

Τροχαία, εγκέφαλος και ηλικιωμένοι

Ο αριθμός των ηλικιωμένων, ως ποσοστό (άνω των 65, 20,5%, και άνω των 80 ετών, 6%, πηγή eurostat 2014) στο σύνολο του πληθυσμού αναμένεται να αυξάνεται συνεχώς στην Ελλάδα (31% άνω των 65, έως το 2080, πηγή eurostat 2014). Η Ελλάδα είναι η δεύτερη μετά την Ιταλία, στις χώρες τις ΕΕ, με τα μεγαλύτερα ποσοστά ηλικιωμένων στον πληθυσμό της. Η αύξηση αυτή αναμένεται ότι θα έχει συνέπειες και στο ποσοστό και πιθανώς και τον απόλυτο αριθμό των ηλικιωμένων οδηγών.

Οι ηλικιωμένοι οδηγοί, συχνά βρίσκονται στο επίκεντρο της επικαιρότητας, καθώς είναι η πιο συχνή ηλικιακή ομάδα, μετά τους εφήβους και πολύ νεαρούς ενήλικες, που εμπλέκονται σε θανατηφόρα τροχαία ανά χιλιόμετρα οδήγησης. Επιπλέον οι οδηγοί άνω των 75, έχουν περισσότερες μη θανατηφόρες συγκρούσεις και παραβιάσεις του ΚΟΚ από τους νεότερους οδηγούς. Δύο από τις πιό συχνές παραλείψεις, η αδυναμία να δώσουν προτεραιότητα και η αδυναμία συμμόρφωσης στα σήματα, οδηγούν σε ατυχήματα σε διασταυρώσεις, όπου οι συνθήκες απαιτούν γρήγορη αντίδραση, πλήρη περιφερική όραση και ικανότητες αλληλεπίδρασης με τους άλλους οδηγούς.

Εκτός από τη φυσιολογική εξασθένιση λόγω της ηλικίας στην όραση, τις ψυχοκινητικές ικανότητες και τις νοητικές λειτουργίες, οι ηλικιωμένοι έχουν συχνότερα παθήσεις που επιδρούν στην οδήγηση. Οι παράγοντες που φάνηκε σε μελέτες ότι αυξάνουν την πιθανότητα για τροχαία είναι οι παρακάτω:

α. Το ιστορικό πτώσεων τα τελευταία 1 έως 2 έτη.

β. Η παρουσία οπτικών (είτε από βλάβη στο όργανο της όρασης, είτε στην οπτική οδό του εγκεφάλου και τις συνδέσεις της) ή νοητικών ελλειμμάτων.

γ. Προηγούμενο ιστορικό τροχαίου ατυχήματος.

δ. Η ενεργός χρήση κυρίως νευροψυχιατρικών φαρμάκων όπως οι βενζοδιαζεπίνες και τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά.

Σε κάθε περίπτωση οι μεταβλητές που αυξάνουν την πιθανότητα για τροχαία σχετίζονται περισσότερο με τη λειτουργική κατάσταση του ατόμου και τη λήψη φαρμάκων παρά με την χρονολογική ηλικία ή το είδος της διάγνωσης της ασθένειας.

Ειδικότερα, η χρήση φαρμάκων στους ηλικιωμένους αξίζει ιδιαίτερη μνεία. Στις ηλικές άνω των 65 παρατηρείται συνταγογράφηση περισσότερων φαρμακευτικών ουσιών σε σχέση με άλλες ηλικίες. Οι αλλαγές που συμβαίνουν με την πάροδο της ηλικίας επηρεάζουν την απορρόφηση, την κατανομή και τη νεφρική απέκκριση των φαρμάκων. Είναι σημαντικό στο ιστορικό ο ιατρός να αναζητεί το φαρμακευτικό ιστορικό των συνταγογραφούμενων ουσιών, φάρμακα που δεν συναταγογραφούνται και λαμβάνει μόνος του ο ασθενής, ή βοτανικά σκευάσματα. Οι φαρμακευτικές ουσίες που επιδρούν στη λειτουργία του νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου, όπως οι βενζοδιαζεπίνες, τα αντι-ισταμινικά, τα υπνωτικά, τα αντιχολινεργικά, και μερικά αντικαταθλιπτικά είναι επικίνδυνα τόσο μόνα τους, όσο και σε συνδυασμούς μεταξύ τους αλλά και με άλλα φάρμακα, λόγω αλληλεπιδράσεων. Η χρήση του αλκοόλ στις ηλικίες αυτές επιδεινώνει το πρόβλημα.

Η προσεκτική φροντίδα του νευρολόγου για την αποφυγή των παραπάνω κινδύνων, καθώς και η γενικότερη μέριμνα για την αναγνώριση αναστρέψιμων παραγόντων που μπορεί να επιδεινώνουν τη λειτουργική κατάσταση του ηλικιωμένου κρίνεται αναγκαία. Η καθοδήγηση του ηλικιωμένου και της οικογένειάς του, για τη λήψη των κατάλληλων μέτρων για ασφαλή οδήγηση, γίνεται με γνώμονα την εξασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος από τη μια, και την προσπάθεια διατήρησης της αυτονομίας του από την άλλη.

Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε περισσότερα σε πρόσφατη σχετική συζήτηση, με συμμετοχή μου, σε κρητικό κανάλι.

https://youtu.be/4yhxbW5bgPs?list=PL9qBxKlgvhC_19P1KCJlYgSIU3Bzuu2sf
Νευρολόγος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΑΝΑΚΗΣ, Ηράκλειο

Ο αριθμός των ηλικιωμένων, ως ποσοστό (άνω των 65, 20,5%, και άνω των 80 ετών, 6%, πηγή eurostat 2014) στο σύνολο του πληθυσμού αναμένεται να αυξάνεται συνεχώς στην Ελλάδα (31% άνω των 65, έως το 2080, πηγή eurostat 2014). Η Ελλάδα είναι η δεύτερη μετά την Ιταλία, στις χώρες τις ΕΕ, με τα μεγαλύτερα...

17/07/2016

Υπέρταση, εγκέφαλος και ηλικιωμένοι

Η υπέρταση (ορίζεται ως τιμές συστολικής πίεσης μεγαλύτερες του 140 και/ή τιμές διαστολικής πίεσης μεγαλύτερες του 90) είναι συχνό πρόβλημα στους ηλικιωμένους, δηλαδή στα άτομα μεγαλύτερα των 60-65 ετών, φθάνοντας σε επιπολασμό (συχνότητα) εως και 60-80%.(1-4) Επιπλέον, ο κίνδυνος να εμφανίσει ένας ηλικιωμένος, με φυσιολογική πίεση, υπέρταση κυμαίνεται σε μια μελέτη από 16% εως και 50%, εντός 4 ετών παρακολούθησης, ανάλογα με τα επίπεδα της πίεσης που εμφανίζει αρχικά (ιδανικά, φυσιολογικά, ανώτερα φυσιολογικά).(5) Σε μια άλλη μελέτη, άτομα ηλικίας 50-60 ετών που δεν έχουν υπέρταση έχουν κίνδυνο 90% να εμφανίσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους υπέρταση σταδίου 1 - δηλ. τιμές ΣΑΠ(Συστολικής Αρτηρικής Πίεσης) 140-159, και τιμές ΔΑΠ (Διαστολικής Αρτηριακής Πίεσης) 90-99 - και κίνδυνο 40% να εμφανίσουν υπέρταση σταδίου 2 - δηλ. τιμές ΣΑΠ μεγαλύτερες από 160, και ΔΑΠ μεγαλύτερες από 100.(6)

Η υπέρταση, βεβαίως, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο και στις μικρότερες ηλικίες. Έχει υπολογιστεί ότι ένα ποσοστό 28-30% του πληθυσμού στις ΗΠΑ άνω των 18 ετών, πάσχουν από υπέρταση σε εκτίμηση που έγινε κατά την περίοδο 2007-2008, με σημαντική ανοδική τάση σε σχέση με την περίοδο 1988-1991. Η ανοδική αυτή τάση μπορεί να ερμηνευθεί και από την σύγχρονη αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας και δείκτη μάζας σώματος. Ενδεικτικά υπολογίζεται ότι η αύξηση βάρους του μέσου ενήλικα, ευθύνεται κατά 50% για την αύξηση αυτή.(7-8)

Και όλα αυτά τα αναφέρουμε διότι η υπέρταση είναι σαφής και αναγνωρισμένος παράγοντας καρδιαγγειακού κινδύνου, δηλ. προσδιορίζει τον κίνδυνο για νοσήματα όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου και το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.(9) Επιπλέον, μια και το αγγειακό σύστημα προσδιορίζει τη λειτουργία πολλών οργάνων και σε επίπεδο μικρότερων αγγείων- μικροκυκλοφορίας, η υπέρταση σχετίζεται με την αθηρωματική νόσο δηλαδή τις αλλοιώσεις που συμβαίνουν στα αγγεία σε όλο το σωμα που μπορεί να οδηγήσουν σε στένωση, ισχαιμία και απόφραξη και τη δημιουργία θρόμβων. Επομένως επηρρεάζεται η λειτουργία και άλλων σημαντικών οργάνων όπως η καρδιά στο σύνολό της, τα μάτια, οι νεφροί, τα περιφερικά τμήματα των άκρων και το νευρικό σύστημα στο σύνολό του. Ας μην ξεχνάμε ότι η υπέρταση είναι αναγνωρισμένος παράγοντας κινδύνου για άνοια, τόσο για την αγγειακή μορφή άνοιας όσο και για τη νόσο Alzheimer (Αλτσχάιμερ).

Σε μια νέα μελέτη, δημοσιευμένη τον Ιούνιο του 2016, οι ερευνητές αναζητούν απάντηση στο ερώτημα, ποιά είναι η βέλτιστη ρύθμιση της αρτηριακής υπέρτασης στους ηλικιωμένους, ώστε να ελαττωθεί ο κίνδυνος για τα μείζονα καρδιαγγειακά συμβάματα, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου και το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής ανατρέπουν ή τουλάχιστον αναθεωρούν την ευρέως παγιωμένη αντίληψη, ακόμη και ανάμεσα στους ιατρούς, ότι στους ηλικιωμένους δεν στοχεύουμε σε ιδανικές τιμές πίεσης, όπως θα μπορούσε να συμβαίνει στους λοιπούς ενήλικες, και μπορούμε να συμβιβαστούμε με τιμές συστολικής πίεσης από 120 έως 140 mmHg.(10)

Στη μελέτη αυτή λοιπόν, επονομαζόμενη SPRINT (Systolic Pressure Intervention Trial) συμμετείχαν περισσότεροι από 2600 ενήλικες άνω των 75 ετών.Κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με ένα ειδικό δείκτη που προσδιορίζει τη γενική κατάσταση της υγείας, σε καλή κατάσταση οι 349, σε μέτρια κατάσταση οι 1456, και σε ασθενική κατάσταση οι λοιποί 815. Μετά από 3 περίπου έτη παρακολούθησης, τα καρδιαγγειακά συμβάματα όπως ισχαιμία του μυοκαρδίου και έμφραγμα, οξεία καρδιακή ανεπάρκεια, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο - αλλά και οι θάνατοι από καρδιαγγειακά αίτια αλλά και από κάθε αιτία - ήταν σημαντικά λιγότερα σε όσους είχαν ρύθμιση της συστολικής πίεσης τους κάτω από 120 σε σχέση με όσους είχαν ρύθμιση με στόχο κάτω από 140. Τα πλεονεκτήματα αφορούσαν τόσο τους ασθενικούς όσο και τους ηλικιωμένους σε καλή κατάσταση (σύμφωνα με τον παραπάνω δείκτη). Επιπλέον οι σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες της αντιυπερτασικής αγωγής ήταν παρόμοιες και στις δύο θεραπευτικές ομάδες και δεν σχετίστηκαν με τον παραπάνω δείκτη.(10)

Φυσικά, δεν χρειάζεται να τονίσουμε περισσότερο ότι η ρύθμιση της πίεσης κάθε ασθενούς και ο τρόπος που αυτή γίνεται, εξατομικεύεται και γίνεται με πολύ προσοχή, αφού ο θεράπων ιατρός λαβει υπόψη του αρκετούς παράγοντες. Επιπλέον η ρύθμιση της μπορεί να επιτυγχνάνεται εκτός από φάρμακα και με αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η διατήρηση του βάρους στα αποδεκτά όρια, η αποχή από κατάχρηση αλκοόλ, η διακοπή του καπνίσματος, ο διαιτητικός περιορισμός του νατρίου, και η τακτική αερόβια άσκηση.

Βιβλιογραφία

1. Circulation. 2011;123(21):2434

2. Hypertension. 1995;25(3):305

3. J Am Geriatr Soc. 2007;55(7):1056

4. JAMA. 2010;303(20):2043

5. Lancet. 2001;358(9294):1682

6. JAMA. 2002;287(8):1003

7. Hypertension. 2004;44(4):398

8. JAMA. 2010;303(20):2043

9. N Engl J Med. 2000;342(1):50

10. JAMA. 2016;315(24):2673.
Νευρολόγος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΑΝΑΚΗΣ, Ηράκλειο

Η υπέρταση (ορίζεται ως τιμές συστολικής πίεσης μεγαλύτερες του 140 και/ή τιμές διαστολικής πίεσης μεγαλύτερες του 90) είναι συχνό πρόβλημα στους ηλικιωμένους, δηλαδή στα άτομα μεγαλύτερα των 60-65 ετών, φθάνοντας σε επιπολασμό (συχνότητα) εως και 60-80%.(1-4) Επιπλέον, ο κίνδυνος να εμφανίσει ένας ...

24/04/2016

Νόσος Αλτσχάιμερ

Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στην άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ
Σημαντικές εξελίξεις, που οδήγησαν σε νέες γνώσεις για τους θεραπευτικούς στόχους και τα αρχικά στάδια της νόσου, σημειώθηκαν, εντός του 2015, στη νευρολογική έρευνα που εστιάζεται στη νόσο Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, κάποιο ιδιαιτέρως αποτελεσματικό φάρμακο για τη θεραπεία της νόσου δεν έχει ακόμα εγκριθεί.
Από τις έρευνες που δίνουν νέες προοπτικές στις βασικές μας γνώσεις για τη νόσο και προάγουν νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις διακρίναμε τις ακόλουθες.
α. Το β- αμυλοειδές επηρεάζει τη μνήμη και σε αυτό συμβάλλει η επίδραση που έχει στον ύπνο. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, βρήκαν ότι αυξήσεις στις εναποθέσεις του β-αμυλοειδούς σε υγιείς εθελοντές ηλικίας 65-81 ετών, ειδικά στον έσω προμετωπιαίο φλοιό (mPFC), αντιστοιχούν με αυξημένη διάσπαση του ύπνου non REM. Επιπλέον, επηρέασαν αρνητικά,την εγγραφή νέων πληροφοριών στον ιππόκαμπο. Θεωρείται ότι η διάσπαση του ύπνου non REM, που είναι γνωστό ότι συμβαίνει στη νόσο, μπορεί να συμβάλλει στην επιδείνωση της μνήμης σε αυτούς τους ασθενείς, μέσω των διαταραγμένων συνδέσεων του mPFC προς τον ιππόκαμπο. (1)
β. Μια νέα σύνδεση μεταξύ του νευρικού και του ανοσοποιητικού συστήματος, που θα μπορούσε να προκαλέσει επανάσταση στη νευρολογία, δημοσιεύθηκε από ερευνητές στο πανεπιστήμιο της Virginia. Η ανακάλυψη αφορά λεμφαγγεία γύρω από τους κόλπους της σκληράς μήνιγγας που μεταφέρουν απευθείας υγρό και κύτταρα του ανοσοποιητικού από το εγκεφαλονωτιαίο υγρό προς τους τραχηλικούς λεμφαδένες. Με το εύρημα αυτό αναθεωρούνται όσα γνωρίζαμε για τη νευροανατομία του εγκεφάλου και παρέχεται η δυνατότητα για νέες θεραπείες του ανοσοποιητικού και του νευρικού συστήματος, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ. (2)
γ. Ερευνητές στο Λονδίνο, μελέτησαν τη σχέση μεταξύ των πρώτων συμπτωμάτων της νόσου και της ηλικίας, στη βάση δεδομένων NACC που περιλαμβάνει 7815 ασθενείς. Τα μη σχετιζόμενα με τη μνήμη γνωστικά και συμπεριφορικά συμπτώματα ήταν συχνότερα σε νεότερους ασθενείς με τη νόσο, όπως και ελλείμματα στις λειτουργίες του λόγου και την επίλυση προβλημάτων. Η μελέτη αυτή έχει σημασία για τη στόχευση θεραπειών που βασίζονται στην ηλικία. (3)
Φυσικά δεν χρειάζεται να τονίσουμε περισσότερο την αξία της σταθερής επιβεβαίωσης των στοιχείων που αφορούν την πρόληψη της νόσου. Το 2015 δημοσιεύθηκε από το Σύνδεσμο για την νόσο (Alzheimer Association) , η σύνοψη των αποδεικτικών στοιχείων σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τη γνωστική εξασθένηση και την άνοια. Η μελέτη εκπονήθηκε μετά από αίτημα του Παγκόσμιου Συμβουλίου Άνοιας (WDC). Ο Σύνδεσμος πιστεύει ότι υπάρχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για να υποστηριχθεί η συσχέτιση μεταξύ διαφόρων παραγόντων κινδύνου και της μείωσης του κινδύνου για γνωστική έκπτωση και την άνοια. Συγκεκριμένα, υπάρχουν αρκετά ισχυρές αποδείξεις, σε επίπεδο πληθυσμού, για το συμπέρασμα ότι η τακτική σωματική άσκηση και διαχείριση των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου (διαβήτης, παχυσαρκία, κάπνισμα και υπέρταση) μειώνουν τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και μπορεί να μειώσουν και τον κίνδυνο άνοιας. Ο Σύνδεσμος πιστεύει επίσης ότι υπάρχουν αρκετά ισχυρές αποδείξεις για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η υγιεινή διατροφή και η δια βίου μάθηση / νοητική άσκηση μπορούν επίσης να μειώσουν τον κίνδυνο γνωστικής εξασθένησης. (4)
Σε σχέση με τις μελέτες που δίνουν άμεσες προοπτικές για τη θεραπεία της νόσου, διακρίναμε, ενδεικτικά,τις εξής τέσσερις: α. Η πρωτεΐνη “ταυ” (tau), είναι ο βασικός παράγοντας εξέλιξης στη νόσο και θα χρειαστεί να αποτελέσει τον κύριο θεραπευτικό στόχο των φαρμάκων έναντι στη νόσο, προτείνει νέα μελέτη από την κλινική Mayo. (5) β. Η θεραπεία για το αμυλοειδές στην ασυμπτωματική νόσο, με το χαρακτηριστικό όνομα Α4 είναι η πρώτη μελέτη που αναγνωρίζει και στοχεύει για προληπτική θεραπεία, άτομα στην αρχική φάση της νόσου, πριν την έναρξη προβλημάτων μνήμης, και αφορά στο 30% περίπου των ατόμων άνω των 65 ετών. γ. Το φάρμακο aducanumab πέτυχε στο στόχο να ελαττώσει την εναπόθεση του β-αμυλοειδούς στην ήπια μορφή της νόσου και να προλάβει τη νοητική έκπτωση. Οι ερευνητές σχεδιάζουν νέα ευρύτερη μελέτη. (6) Και άλλα μονοκλωνικά αντισώματα, περιλαμβανομένων των solanezumab, gantenerumab και crenezumab, βρίσκονται σε τελική φάση κλινικών δοκιμών σε πληθυσμούς με αρχικά στάδια της νόσου. δ. Η εκπομπή ηλεκτρικών παλμών σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου για την αύξηση της ανάπτυξης νέων νευρικών κυττάρων (νευρογένεση), μπορεί να αποτελέσει νέα προσέγγιση στη θεραπεία ασθενών με άνοια. (7)
Μια άλλη προσέγγιση για την τροποποίηση εξέλιξης της νόσου αφορά τους αναστολείς της β-σεκρετάσης, που σταματούν την παραγωγή του β- αμυλοειδούς, που βρίσκονται ήδη σε φάσεις κλινικών δοκιμών. Οι μελέτες αυτές υποστηρίζονται από την υψηλή, άνω του 80%, ελάττωση στην παραγωγή του β-αμυλοειδούς. Συνολικά όλες οι μελέτες αυτές υποδεικνύουν ότι τόσο ο βαθμός της επιτυχούς στόχευσης, σε παθοφυσιολογικό επίπεδο, όσο και το στάδιο της νόσου είναι κρίσιμοι παράγοντες και παρέχουν βάσιμες ενδείξεις ότι όλες αυτές οι προσεγγίσεις θα έχουν κλινική επιβεβαίωση.
Προς υποστήριξη όλων αυτών των καινοτόμων προσεγγίσεων στην πρόληψη και θεραπεία της νόσου, υπήρξε βελτίωση στη μεθοδολογική προσέγγιση των κλινικών δοκιμών, τους βιοδείκτες και τις νευροψυχολογικές μετρήσεις. Προχωρούμε στη διερεύνηση των αρχικών σταδίων της νόσου, στοχεύοντας στη θεραπεία πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Με βάση αποτελέσματα από τις κλινικές μελέτες, που δείχνουν ότι ο ένας στους τέσσερις συμμετέχοντες δεν έχει εγκεφαλική αμυλοειδική νόσο, οι βιοδείκτες παίζουν αυξανόμενης σημασίας ρόλο στην ορθή επιλογή των συμμετεχόντων με ελέγχους διαλογής, πέραν των τεχνικών της μαγνητικής τομογραφίας, για την παρουσία αμυλοειδούς με τομογραφία PET και δείκτες από το εγκεφαλονωτιαίο υγρό. (8) Επιπλέον η απεικόνιση με PET για την πρωτεΐνη “ταυ” προτείνεται ως αξιόπιστος δείκτης για την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων στις κλινικές δοκιμές σε συνδυασμό με τους λοιπούς δείκτες, καθόσον έχει αποδειχθεί ότι συσχετίζεται με καθιερωμένες κλινικές και νευροψυχολογικές παραμέτρους. (9,10) Οι δε νευροψυχολογικές μέθοδοι εκτίμησης της νοητικής έκπτωσης συνεχίζουν να εξελίσσονται με νέα ευαίσθητα εργαλεία που σχετίζονται με την αμυλοειδική παθολογία, και με συχνές μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις υπόσχονται μεγαλύτερη ακρίβεια για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων στις κλινικές δοκιμές. (11,12)
Μια νέα μελέτη δίνει κλινική προοπτική στην αξία του ελέγχου για το γονίδιο ApoE4. Οι βλάβες του β-αμυλοειδούς μπορεί να συμβαίνουν στον εγκέφαλο ατόμων χωρίς προηγούμενο ιστορικό της νόσου. Όλα τα άτομα αυτά είχαν είτε ένα είτε δύο αντίγραφα του αλλήλιου APOE4. (13) Επομένως τα ενδεικτικά ευρήματα για τη νόσο μπορεί να εμφανίζονται νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε μέχρι σήμερα και ο έλεγχος για το γονίδιο APOE4 μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της νόσου στο μέλλον.
Νέα γονίδια που αυξάνουν τον κίνδυνο αναγνωρίζονται συνεχώς όπως αυτό της φωσφολιπάσης D3, και ευρήματα ότι γενετικοί παράγοντες κινδύνου για τη νόσο Αλτσχάιμερ σχετίζονται και με άλλα είδη άνοιας, υποδεικνύουν κοινούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς. (14) Επιπλέον, ενοποιημένες υποθέσεις για τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα προτείνουν ότι η διαταραχή στην αναδίπλωση των πρωτεϊνών και οι μηχανισμοί επέκτασης των βλαβών τύπου prion μπορεί να είναι κοινός τόπος για τα νοσήματα αυτά.
Βιβλιογραφία:
1. Mander, B. A. et al. [beta]-amyloid disrupts human NREM slow waves and related hippocampus-dependent memory consolidation. Nat Neurosci 18,1051 (2015).

2. Louveau, A. et al. Structural and functional features of central nervous system lymphatic vessels. Nature 523, 337 (2015).

3. Barnes, J. et al. Alzheimer’s disease first symptoms are age dependent: Evidence from the NACC dataset. Alzheimer’s & dementia : the journal of the Alzheimer's Association (2015).

4. Baumgart, M. et al. Summary of the evidence on modifiable risk factors for cognitive decline and dementia: A population-based perspective. Alzheimer’s & Dementia11, 718 (2015).

5. Murray, M. E. et al. Clinicopathologic and 11C-Pittsburgh compound B implications of Thal amyloid phase across the Alzheimer’s disease spectrum. Brain (2015).

6. DiFrancesco, JC, Longoni, M & Piazza, F. Anti-Aβ autoantibodies in amyloid related imaging abnormalities (ARIA): candidate biomarker for immunotherapy in Alzheimer’s disease and cerebral amyloid …. Frontiers in neurology (2015).

7. Liu, A., Jain, N., Vyas, A. & Lim, L. Ventromedial prefrontal cortex stimulation enhances memory and hippocampal neurogenesis in the middle-aged rats.eLife 4, (2015).

8. Alexander R, Budd Haeberlein S, Rosen L, et al. AZD3293 a novel BACE1 inhibitor: pharmacokinetics and effects on plasma and CSF Aβ peptides following multiple-dose administration in Alzheimer's disease patients. Clinical Trials in Alzheimer's Disease Conference; Philadelphia, PA, USA Nov 20–22, P1–30, (2014)

9. Okamura, N. et al. Non-invasive assessment of Alzheimer’s disease neurofibrillary pathology using 18F-THK5105 PET. Brain : a journal of neurology 137,(2014).

10. Shah, M. & Catafau, A. Molecular Imaging Insights into Neurodegeneration: Focus on Tau PET Radiotracers. Journal of nuclear medicine : official publication, Society of Nuclear Medicine 55, (2014).

11. Ayutyanont, N. et al. The Alzheimer’s prevention initiative composite cognitive test score: sample size estimates for the evaluation of preclinical Alzheimer's disease treatments in presenilin 1 E280A mutation carriers. The Journal of clinical psychiatry 75, (2014).

12. Rajan, K., Wilson, R., Weuve, J., Barnes, L. & Evans, D. Cognitive impairment 18 years before clinical diagnosis of Alzheimer disease dementia.Neurology 85, (2015).

13. Pletnikova, O. et al. Alzheimer Lesions in the Autopsied Brains of People 30 to 50 Years of Age.Cognitive and behavioral neurology : official journal of the Society for Behavioral and Cognitive Neurology 28,(2015).

14. Cruchaga, C. et al. Rare coding variants in the phospholipase D3 gene confer risk for Alzheimer’s disease. Nature 505, (2014).
Νευρολόγος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΑΝΑΚΗΣ, Ηράκλειο

Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στην άνοια και τη νόσο Αλτσχάιμερ
Σημαντικές εξελίξεις, που οδήγησαν σε νέες γνώσεις για τους θεραπευτικούς στόχους και τα αρχικά στάδια της νόσου, σημειώθηκαν, εντός του 2015, στη νευρολογική έρευνα που εστιάζεται στη νόσο Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, κάποιο ιδιαιτέρως αποτελεσματικό φάρμακο για τη θεραπεία της νόσου δεν έχει ακόμα εγκριθεί.
Από τις έρευνες που δίνουν νέες προοπτικές στις βασικές μας γνώσεις για τη νόσο και προάγουν νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις διακρίναμε τις ακόλουθες.
α. Το β- αμυλοειδές επηρεάζει τη μνήμη και σε αυτό συμβάλλει η επίδραση που έχει στον ύπνο. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, βρήκαν ότι αυξήσεις στις εναποθέσεις του β-αμυλοειδούς σε υγιείς εθελοντές ηλικίας 65-81 ετών, ειδικά στον έσω προμετωπιαίο φλοιό (mPFC), αντιστοιχούν με αυξημένη διάσπαση του ύπνου non REM. Επιπλέον, επηρέασαν αρνητικά,την εγγραφή νέων πληροφοριών στον ιππόκαμπο. Θεωρείται ότι η διάσπαση του ύπνου non REM, που είναι γνωστό ότι συμβαίνει στη νόσο, μπορεί να συμβάλλει στην επιδείνωση της μνήμης σε αυτούς τους ασθενείς, μέσω των διαταραγμένων συνδέσεων του mPFC προς τον ιππόκαμπο. (1)
β. Μια νέα σύνδεση μεταξύ του νευρικού και του ανοσοποιητικού συστήματος, που θα μπορούσε να προκαλέσει επανάσταση στη νευρολογία, δημοσιεύθηκε από ερευνητές στο πανεπιστήμιο της Virginia. Η ανακάλυψη αφορά λεμφαγγεία γύρω από τους κόλπους της σκληράς μήνιγγας που μεταφέρουν απευθείας υγρό και κύτταρα του ανοσοποιητικού από το εγκεφαλονωτιαίο υγρό προς τους τραχηλικούς λεμφαδένες. Με το εύρημα αυτό αναθεωρούνται όσα γνωρίζαμε για τη νευροανατομία του εγκεφάλου και παρέχεται η δυνατότητα για νέες θεραπείες του ανοσοποιητικού και του νευρικού συστήματος, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ. (2)
γ. Ερευνητές στο Λονδίνο, μελέτησαν τη σχέση μεταξύ των πρώτων συμπτωμάτων της νόσου και της ηλικίας, στη βάση δεδομένων NACC που περιλαμβάνει 7815 ασθενείς. Τα μη σχετιζόμενα με τη μνήμη γνωστικά και συμπεριφορικά συμπτώματα ήταν συχνότερα σε νεότερους ασθενείς με τη νόσο, όπως και ελλείμματα στις λειτουργίες του λόγου και την επίλυση προβλημάτων. Η μελέτη αυτή έχει σημασία για τη στόχευση θεραπειών που βασίζονται στην ηλικία. (3)
Φυσικά δεν χρειάζεται να τονίσουμε περισσότερο την αξία της σταθερής επιβεβαίωσης των στοιχείων που αφορούν την πρόληψη της νόσου. Το 2015 δημοσιεύθηκε από το Σύνδεσμο για την νόσο (Alzheimer Association) , η σύνοψη των αποδεικτικών στοιχείων σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τη γνωστική εξασθένηση και την άνοια. Η μελέτη εκπονήθηκε μετά από αίτημα του Παγκόσμιου Συμβουλίου Άνοιας (WDC). Ο Σύνδεσμος πιστεύει ότι υπάρχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για να υποστηριχθεί η συσχέτιση μεταξύ διαφόρων παραγόντων κινδύνου και της μείωσης του κινδύνου για γνωστική έκπτωση και την άνοια. Συγκεκριμένα, υπάρχουν αρκετά ισχυρές αποδείξεις, σε επίπεδο πληθυσμού, για το συμπέρασμα ότι η τακτική σωματική άσκηση και διαχείριση των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου (διαβήτης, παχυσαρκία, κάπνισμα και υπέρταση) μειώνουν τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και μπορεί να μειώσουν και τον κίνδυνο άνοιας. Ο Σύνδεσμος πιστεύει επίσης ότι υπάρχουν αρκετά ισχυρές αποδείξεις για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η υγιεινή διατροφή και η δια βίου μάθηση / νοητική άσκηση μπορούν επίσης να μειώσουν τον κίνδυνο γνωστικής εξασθένησης. (4)
Σε σχέση με τις μελέτες που δίνουν άμεσες προοπτικές για τη θεραπεία της νόσου, διακρίναμε, ενδεικτικά,τις εξής τέσσερις: α. Η πρωτεΐνη “ταυ” (tau), είναι ο βασικός παράγοντας εξέλιξης στη νόσο και θα χρειαστεί να αποτελέσει τον κύριο θεραπευτικό στόχο των φαρμάκων έναντι στη νόσο, προτείνει νέα μελέτη από την κλινική Mayo. (5) β. Η θεραπεία για το αμυλοειδές στην ασυμπτωματική νόσο, με το χαρακτηριστικό όνομα Α4 είναι η πρώτη μελέτη που αναγνωρίζει και στοχεύει για προληπτική θεραπεία, άτομα στην αρχική φάση της νόσου, πριν την έναρξη προβλημάτων μνήμης, και αφορά στο 30% περίπου των ατόμων άνω των 65 ετών. γ. Το φάρμακο aducanumab πέτυχε στο στόχο να ελαττώσει την εναπόθεση του β-αμυλοειδούς στην ήπια μορφή της νόσου και να προλάβει τη νοητική έκπτωση. Οι ερευνητές σχεδιάζουν νέα ευρύτερη μελέτη. (6) Και άλλα μονοκλωνικά αντισώματα, περιλαμβανομένων των solanezumab, gantenerumab και crenezumab, βρίσκονται σε τελική φάση κλινικών δοκιμών σε πληθυσμούς με αρχικά στάδια της νόσου. δ. Η εκπομπή ηλεκτρικών παλμών σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου για την αύξηση της ανάπτυξης νέων νευρικών κυττάρων (νευρογένεση), μπορεί να αποτελέσει νέα προσέγγιση στη θεραπεία ασθενών με άνοια. (7)
Μια άλλη προσέγγιση για την τροποποίηση εξέλιξης της νόσου αφορά τους αναστολείς της β-σεκρετάσης, που σταματούν την παραγωγή του β- αμυλοειδούς, που βρίσκονται ήδη σε φάσεις κλινικών δοκιμών. Οι μελέτες αυτές υποστηρίζονται από την υψηλή, άνω του 80%, ελάττωση στην παραγωγή του β-αμυλοειδούς. Συνολικά όλες οι μελέτες αυτές υποδεικνύουν ότι τόσο ο βαθμός της επιτυχούς στόχευσης, σε παθοφυσιολογικό επίπεδο, όσο και το στάδιο της νόσου είναι κρίσιμοι παράγοντες και παρέχουν βάσιμες ενδείξεις ότι όλες αυτές οι προσεγγίσεις θα έχουν κλινική επιβεβαίωση.
Προς υποστήριξη όλων αυτών των καινοτόμων προσεγγίσεων στην πρόληψη και θεραπεία της νόσου, υπήρξε βελτίωση στη μεθοδολογική προσέγγιση των κλινικών δοκιμών, τους βιοδείκτες και τις νευροψυχολογικές μετρήσεις. Προχωρούμε στη διερεύνηση των αρχικών σταδίων της νόσου, στοχεύοντας στη θεραπεία πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Με βάση αποτελέσματα από τις κλινικές μελέτες, που δείχνουν ότι ο ένας στους τέσσερις συμμετέχοντες δεν έχει εγκεφαλική αμυλοειδική νόσο, οι βιοδείκτες παίζουν αυξανόμενης σημασίας ρόλο στην ορθή επιλογή των συμμετεχόντων με ελέγχους διαλογής, πέραν των τεχνικών της μαγνητικής τομογραφίας, για την παρουσία αμυλοειδούς με τομογραφία PET και δείκτες από το εγκεφαλονωτιαίο υγρό. (8) Επιπλέον η απεικόνιση με PET για την πρωτεΐνη “ταυ” προτείνεται ως αξιόπιστος δείκτης για την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων στις κλινικές δοκιμές σε συνδυασμό με τους λοιπούς δείκτες, καθόσον έχει αποδειχθεί ότι συσχετίζεται με καθιερωμένες κλινικές και νευροψυχολογικές παραμέτρους. (9,10) Οι δε νευροψυχολογικές μέθοδοι εκτίμησης της νοητικής έκπτωσης συνεχίζουν να εξελίσσονται με νέα ευαίσθητα εργαλεία που σχετίζονται με την αμυλοειδική παθολογία, και με συχνές μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις υπόσχονται μεγαλύτερη ακρίβεια για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων στις κλινικές δοκιμές. (11,12)
Μια νέα μελέτη δίνει κλινική προοπτική στην αξία του ελέγχου για το γονίδιο ApoE4. Οι βλάβες του β-αμυλοειδούς μπορεί να συμβαίνουν στον εγκέφαλο ατόμων χωρίς προηγούμενο ιστορικό της νόσου. Όλα τα άτομα αυτά είχαν είτε ένα είτε δύο αντίγραφα του αλλήλιου APOE4. (13) Επομένως τα ενδεικτικά ευρήματα για τη νόσο μπορεί να εμφανίζονται νωρίτερα από ό,τι νομίζαμε μέχρι σήμερα και ο έλεγχος για το γονίδιο APOE4 μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της νόσου στο μέλλον.
Νέα γονίδια που αυξάνουν τον κίνδυνο αναγνωρίζονται συνεχώς όπως αυτό της φωσφολιπάσης D3, και ευρήματα ότι γενετικοί παράγοντες κινδύνου για τη νόσο Αλτσχάιμερ σχετίζονται και με άλλα είδη άνοιας, υποδεικνύουν κοινούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς. (14) Επιπλέον, ενοποιημένες υποθέσεις για τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα προτείνουν ότι η διαταραχή στην αναδίπλωση των πρωτεϊνών και οι μηχανισμοί επέκτασης των βλαβών τύπου prion μπορεί να είναι κοινός τόπος για τα νοσήματα αυτά.
Βιβλιογραφία:
1. Mander, B. A. et al. [beta]-amyloid disrupts human NREM slow waves and related hippocampus-dependent memory consolidation. Nat Neurosci 18,1051 (2015).

2. Louveau, A. et al. Structural and functional features of central nervous system lymphatic vessels. Nature 523, 337 (2015).

3. Barnes, J. et al. Alzheimer’s disease first symptoms are age dependent: Evidence from the NACC dataset. Alzheimer’s & dementia : the journal of the Alzheimer's Association (2015).

4. Baumgart, M. et al. Summary of the evidence on modifiable risk factors for cognitive decline and dementia: A population-based perspective. Alzheimer’s & Dementia11, 718 (2015).

5. Murray, M. E. et al. Clinicopathologic and 11C-Pittsburgh compound B implications of Thal amyloid phase across the Alzheimer’s disease spectrum. Brain (2015).

6. DiFrancesco, JC, Longoni, M & Piazza, F. Anti-Aβ autoantibodies in amyloid related imaging abnormalities (ARIA): candidate biomarker for immunotherapy in Alzheimer’s disease and cerebral amyloid …. Frontiers in neurology (2015).

7. Liu, A., Jain, N., Vyas, A. & Lim, L. Ventromedial prefrontal cortex stimulation enhances memory and hippocampal neurogenesis in the middle-aged rats.eLife 4, (2015).

8. Alexander R, Budd Haeberlein S, Rosen L, et al. AZD3293 a novel BACE1 inhibitor: pharmacokinetics and effects on plasma and CSF Aβ peptides following multiple-dose administration in Alzheimer's disease patients. Clinical Trials in Alzheimer's Disease Conference; Philadelphia, PA, USA Nov 20–22, P1–30, (2014)

9. Okamura, N. et al. Non-invasive assessment of Alzheimer’s disease neurofibrillary pathology using 18F-THK5105 PET. Brain : a journal of neurology 137,(2014).

10. Shah, M. & Catafau, A. Molecular Imaging Insights into Neurodegeneration: Focus on Tau PET Radiotracers. Journal of nuclear medicine : official publication, Society of Nuclear Medicine 55, (2014).

11. Ayutyanont, N. et al. The Alzheimer’s prevention initiative composite cognitive test score: sample size estimates for the evaluation of preclinical Alzheimer's disease treatments in presenilin 1 E280A mutation carriers. The Journal of clinical psychiatry 75, (2014).

12. Rajan, K., Wilson, R., Weuve, J., Barnes, L. & Evans, D. Cognitive impairment 18 years before clinical diagnosis of Alzheimer disease dementia.Neurology 85, (2015).

13. Pletnikova, O. et al. Alzheimer Lesions in the Autopsied Brains of People 30 to 50 Years of Age.Cognitive and behavioral neurology : official journal of the Society for Behavioral and Cognitive Neurology 28,(2015).

14. Cruchaga, C. et ...