20/09/2018
Οι διατροφικές διαταραχές έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα αλλά και το ευρύ κοινό, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Τα ιδιαίτερα αδύνατα μοντέλα που παρουσιάζονταν ως πρότυπα ομορφιάς και οι επικίνδυνες προκλήσεις μέσω διαδικτύου που στοχεύουν στην ανάδειξη συγκεκριμένων σωματότυπων ως πιο ελκυστικών από άλλους, αλλά και οι θάνατοι γνωστών ηθοποιών, παρουσιαστών και μοντέλων από ανορεξία είναι τα πιο χαρακτηριστικά θέματα ειδήσεων που φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα των διατροφικών διαταραχών.
Ποιες είναι οι βασικές διατροφικές διαταραχές;
Ξεκινώντας, είναι καλό να υπογραμμίσουμε πως οι διατροφικές διαταραχές είναι μια γενική κατηγορία διαταραχών που σχετίζεται με την πρόσληψη τροφής, η οποία περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές διαταραχές. O κύριος όγκος της σύγχρονης βιβλιογραφίας επικεντρώνεται στην νευρική ανορεξία και τη βουλιμία, καθώς είναι οι πιο συχνά εμφανιζόμενες διαταραχές.
Η νευρική ανορεξία πλήττει κυρίως τα κορίτσια, καθώς το 90% των περιπτώσεων νευρικής ανορεξίας υπολογίζεται ότι αφορά γυναίκες (και έφηβες), ενώ το υπόλοιπο 10% άνδρες (και εφήβους). Το χαρακτηριστικό γνώρισμα των ατόμων που αντιμετωπίζουν νευρική ανορεξία είναι ότι μολονότι είναι ισχνά, θεωρούν τον εαυτό τους παχύσαρκο και τον υποβάλλουν σε εξαντλητικές δίαιτες ή αποβάλλουν εκούσια την τροφή αφού την καταναλώσουν. Τόσο το DSM-IV-TR όσο και το DSM 5 αναγνωρίζουν 2 τύπους νευρικής ανορεξίας: 1)τον περιοριστικό τύπο και 2)τον υπερφαγικό τύπο. Τα άτομα με ανορεξία περιοριστικού τύπου κάνουν εξαντλητικές δίαιτες για να περιορίσουν τη λήψη θερμίδων, ενώ αυτά τα άτομα με ανορεξία υπερφαγικού τύπου ακολουθούν συμπεριφορές κάθαρσης του οργανισμού από τις τροφές (π.χ. πρόκληση εμετού, χρήση καθαρτικού). Οι κοπέλες με νευρική ανορεξία νοιώθουν την ανάγκη να χάνουν συνεχώς βάρος. Η διατήρηση του βάρους σε σταθερά επίπεδα, ακόμη και εάν αυτό είναι στα φυσιολογικά ή κάτω του φυσιολογικού επίπεδα τους προκαλεί πανικό, αυξημένο άγχος ή κατάθλιψη. Τα άτομα με νευρική ανορεξία έχουν έντονα διαταραγμένη εικόνα σώματος, με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβάνονται την απώλεια βάρους. Ως αποτέλεσμα, τα κορίτσια που αναζητούν βοήθεια για την αντιμετώπιση της ανορεξίας έχουν κατά μέσο όρο 25% μειωμένο βάρος σε σχέση με το αναμενόμενο.
Η βουλιμία από την άλλη είναι μια διατροφική διαταραχή χαρακτηριστικό της οποίας είναι η λήψη μεγάλης ποσότητας τροφής, η οποία συνοδεύεται από απώλεια ελέγχου από πλευράς του ατόμου σχετικά με το πόσο τρώει. Το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό της βουλιμίας είναι η προσπάθεια του ατόμου να επανορθώσει τα επεισόδια υπερφαγίας με ακατάλληλες και επιβλαβείς αντισταθμιστικές συμπεριφορές, όωπς είναι η πρόκληση εμτού μετα την πρόσληψη τροφής και η χρήση καθαρτικών. Το DSM-IV-TR περιέγραφε δύο υποτύπους βουλιμίας: 1) τον καθαρτικό και 2) τον μη καθαρτικό, ένας διαχωρισμός ο οποίος δεν υφίσταται πλέον στο DSM 5. Η διαφοροποίηση ανάμεσα σε αυτές τις δύο κατηγορίες ήταν οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές που ανέπτυσσε το άτομο και πιο συγκεκριμένα η πρόκληση εμετού και χρήση καθαρτικών ουσιών ή συμπεριφορές εξαντλητικής δίαιτας και χρήσης φαρμακευτικών σκευασμάτων διαίτης μετά από κάθε βουλιμικό επεισόδιο.
Τι προκαλεί τις διατροφικές διαταραχές;
Ψυχολογικοί, κοινωνικοί, γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες έχουν προταθεί για να ερμηνεύσουν την ανάπτυξη των διατροφικών διαταραχών. Τα άτομα με νευρική ανορεξία έχουν πιο χαμηλή αυτοπεποίθηση και επίπεδα προσωπικού ελέγχου, ενώ συχνά παρουσιάζουν και στοιχεία έμμονων σκέψεων και συμπεριφορών. Η τάση των δυτικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και των διαφημιστικών εταιριών να παρουσιάζουν εξαιρετικά αδύνατα πρότυπα γυναικών, έχει αναφερθεί από πολλούς ερευνητές ως ένας επιπλέον παράγοντας που αυξάνει την ευαλωτότητα των έφηβων κοριτσιών που ήδη έχουν στοιχεία προσωπικότητας που σχετίζονται με την ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών.
Το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον σχετίζεται επίσης με την ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών. Η ύπαρξη ιστορικού διατροφικών διαταραχών, διαταραχών διάθεσης και αγχωδών διαταραχών στην οικογένεια αυξάνει την πιθανότητα ύπαρξης διατροφικών διαταραχών στα παιδιά. Οι βιολογικές θεωρίες για τις διατροφικές διαταραχές εστιάζουν κυρίως στη δυσλειτουργία του υποθαλάμου, μιας εγκεφαλικής περιοχής που ρυθμίζει μεταξύ άλλων την όρεξη και το βάρος. Η δυσλειτουργία της συγκεκριμένης δομής μπορεί να προκαλέσει αυξομειώσεις στα επίπεδα όρεξης ενός ατόμου και στην αντίστοιχη αυξομείωση του βάρους. Η φυσική εγκεφαλική δυσλειτουργία δεν μπορεί να εξηγήσει όλο το φάσμα των συμπτωμάτων των διατροφικών διαταραχών και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Όταν σκεφτόμαστε για τα αίτια των διαταραχών αυτών, όπως και για τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές, θα πρέπει να μην αφαιρούμε από την γενική εικόνα όλους τους σημαντικούς παράγοντες (κοινωνικούς, ατομικούς, βιολογικούς) που σχετίζονται με αυτές. Κανένας παράγοντας δεν είναι ικανός να εξηγήσει 100% την εμφάνιση των διατροφικών διαταραχών, και η αιτιολογία μπορεί να διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο.
Ποιες είναι οι συνέπειες των διατροφικών διαταραχών και ποιες οι θεραπευτικές προσεγγίσεις;
Οι συνέπειες της ανάπτυξης διατροφικών διαταραχών μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρές καθώς η θνησιμότητα, ειδικά στις περιπτώσεις νευρικής ανορεξίας κυμαίνεται περίπου στο 10%. Ορισμένα άτομα έχουν αυξημένες πιθανότητες να έχουν κακές εκβάσεις των διαταραχών και να εκδηλώσουν την πιο σοβαρή συμπτωματολογία με τις επιπτώσεις που ακολουθούν. Παράγοντες που υποδηλώνουν κακή πρόγνωση των διατροφικών διαταραχών είναι η μεγαλύτερη ηλικία έναρξης, η μεγάλη διάρκεια των διαταραχών, η ταυτόχρονη παρουσία διαταραχής προσωπικότητας αλλά και οι κακές ενδοοικογενειακές σχέσεις, οι οποίες ουσιαστικά αφαιρούν ένα από τα πιο σημαντικά υποστηρικτικά δίκτυα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές: το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον.
Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις των διατροφικών διαταραχών έχουν 3 βασικούς στόχους ανάλογα με τη συμπτωματολογία της κάθε διαταραχής: 1)την αποκατάσταση του φυσιολογικού βάρους όταν αυτό είναι κάτω από τα φυσιολογικά όρια, 2) την αντιμετώπιση των οργανικών διαταραχών που μπορεί να συνοδεύουν την διατροφική διαταραχή και 3)την ψυχολογική υποστήριξη του ατόμου για τη μείωση της έντασης των συνοδών ψυχικών διαταραχών. Επομένως για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών απαιτείται μια ολοκληρωμένη θεραπευτική προσέγγιση που περιλαμβάνει ιατρο-φαρμακευτική και ψυχολογική υποστήριξη. Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών παίζει και η συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία, η οποία πλαισιώνει εκ των πραγμάτων το άτομο και είναι σε θέση να ενδυναμώσει ή να αποδυναμώσει την προσπάθεια ανάκαμψης.
