29/01/2022
ल्होछार कसरी मनाउने ?
तयारी:
सामान्यतया ल्होछार उत्सव आउनुभन्दा एक महिना अगावै ल्होछारको तयारी कार्य सुरु हुन्छ । घरको लिप पोत रङ् रोगन आगन, गाउँ टोल, बाटोघाटो, चौतारा, पानी पधेरो सफासुग्घर गर्ने। ल्होछारको लागि आवश्यक सामाग्रीहरु किनमेल तयारी गर्ने ।
लोफुत(अन्न रोपेर उमार्ने): ल्होछारको एक महिना अगाडि गहुँको बीउ राखेर उमार्ने । जुन ल्होछारमा उम्रीएर हरियो देखिन्छ, यसरी उम्रीएको गहुँलाई नयाँ सालको नयाँ बालीको रुपमा ल्होछारमा पूजा गरिन्छ ।
गुथुक खाने र मैला फाल्ने:
ल्होछार शुरु हुनुभन्दा २ दिन अगाडि अर्थात ङिस्यु गु (आंैसीको अगिल्लो दिन) घरको भित्री भागहरु पुरै सफा गरिन्छ । यसरी घर सफा गर्दा निस्केको फोहोरलाई ग्रह दशाको प्रतिक ठानेर सो फोहोरलाई दोबाटो बा चौबाटोहरुको चोकमा फालेर आ–आफ्नो परिवारको ग्रह दशालाई शान्त र विसर्जन गरिन्छ । यही दिन साँझ नौ प्रकारको अन्नहरु मिसाएको खाना गुथुक खाइन्छ । गुथुकमा आँटाको डल्ला भित्र सेतो कपडा, गहुँ, कागज, खुर्सानी, कोइला, घ्यू र नुन आदिका सानो टुक्रा राखेर पकाएको आँटाको एक एक डल्ला सबैको भागमा राखिन्छ र गुथुक खानुभन्दा अगाडि सो आँटाको डल्लो भित्र कसको भागमा के परे भनेर सबैले अगाडि खोलेर हेरिन्छ ।
गुथुक भित्र आफुले प्राप्त गरेको बस्तुको अर्थ:
सेतो कपडाको अर्थ कामना पूरा हुने
गहुको अर्थ सम्पत्ति बढ्ने
कागजको अर्थ विद्वान हुने
खुर्सानीको अर्थ खरो बोली बोल्ने
कोइलाको अर्थ कपट मन हुने
घ्यूको अर्थ चिप्लो बोली बोल्ने र
नुनको अर्थ योजना सफल हुने भनेर अर्थ लगाइन्छ । गाउँघरको मुख्य गुम्बाहरुमा विदाइ हुने सालको ग्रह दशाले नयाँ सालमा निरन्तरता नपाओस् भनेर ग्रह दशा शान्त र विसर्जन गर्न गुम्बाहरुमा विहान देखिनै ङिस्युगु पूजा गरिन्छ ।
लुई फ्याँक्ने: गुथुक खाएपछि लुई फयाँक्नु पर्द छ, जुन गुथुक खान अगाडिनै बनाएर राखिएको हुन्छ। यसरी तयार गरेको लुई (आफनो शरीरको प्रतिक) फ्याँक्ने क्रममा एक एक वटा मुछेको आटाको डल्लो अलिकति लाम्चो पारेर आफनो पाँचै औंलाको छाप (चक्र) लगाई फ्याँक्नु पर्द छ । फ्याँकिने लुईले कष्ट, संकट, आपत, बिपद र बिघ्न बाधाहरु लगेर जाने विश्वास भएकोले यो दोबाटो वा चौबाटोमा लगेर फ्याँकिन्छ।
ल्होछारको लागी सजावट:
ल्होछार शुरु हुनु भन्दा एक दिन आगाडि औंशीको दिन सबैले आफनो घरलाई विभिन्न सामाग्रीहरु प्रयोग गरेर सजाइन्छ । ल्होछार मनाउनको निम्ति औंशीकै बेलुका सबै आवश्यक सामाग्रीहरु तयार पार्नु पर्द छ। यही दिन विशेष गरी पूजा कोठालाई पूर्ण रुपले सिंगारेर भगवानको प्रतिमूर्ति वा फोटो अगाडि नै स–साना सातवटा भाँडामा क्रमशः मुख धुने जल (अघ्र्यम), गोडा धुने जल (पाद्यम), फूल (पुष्पे), धुप (धुपे), छयोमी (आलोक), केशरको जल (गन्धे) र भोजन प्रतिक तोरमा (नैवेद्य) सँझाएर राखिन्छ । साथै भगवानको प्रतिमूर्ति वा फोटो राखिएको स्थान (छ्योखाङ) अगाडि पुङ्गी अम्जो (गधाको कानको आकारमा बनाएको विशेष प्रकारको मैदाको रोटी) लाई सात वा नौ चाङ लगाइ त्यसमाथि दीर्घ आयुको प्रतीक कछुवाको आकार बनाएको रोटी, ल्होछारको बेला आफना नातेदार, इष्टमित्रहरुलाई आर्शिवाद दिंदा खुवाउन विशेष प्रकारको काठको भाँडामा राखिएको छिमार (भुटेको पिठोमा घिउ र चिनी मिसाएको), काठको पोङ भित्र राखेको अमृत जलको प्रतिक दुची अथवा छयाङफु, ग्रह दशाको प्रति रक्षा गर्न राखिएको “डला” (तरवार वा काट्ने हतियार), पञ्च बुद्ध, पञ्च तत्व र पाँच प्राकृति शक्तिको प्रतिक बोसको डण्डामा बेरिएर राखेको पञ्चरङ्गिन कपडा, दुबै तर्फ उम्रीएको बाली लोफुत राख्नु पर्द छ र विभिन्न प्रकारको रोटी, मिठाइ तथा विस्कुटहरु सजाएर राखिन्छ । ल्होछारका पाहुनालाई बसाल्ने ठाउँ र खुवाउने खानाहरु सबै तयार पारेर राखिन्छ ।
ल्होछारको पहिलो दिन गर्ने कार्यहरु ः
छो प्रशाद चढाउने र साङ सेरकिम गर्ने :
ल्होछारको दिन घरको मुख्य ब्यक्ति घरमुली सबेरै उठेर हातमुख धोए पछि धाराबाट चोखो पानी ल्याएर सर्व प्रथम भगवानलाई चडाउने । भगवानलाई पानी स–साना सात वटा भाँडा, तिङ मा हालेर चढाइन्छ र साङ सेरकिम (अशुद्धलाई चोख्याउने) पूजा गरिन्छ । नयाँ सालको खान परिकार पहिले भगवानलाई चडाउने ।
आशिर्वाद तथा शुभकामना दिने - लिने:
घरको मुली व्यक्तिले छिमार (सगुनको प्रतिक भुटेको पिठोमा घिउ र चिनी मिसाएको परिकार) र अमृत जलको प्रतिक दुची अथवा छयाङफु लाई ३ पटक आकाशतिर छर्किसकेपछि एक चम्चा हत्केलामा राखेर खाइन्छ र अलिकित सगुनको लागि दाँया कुममा छर्किन्छ । त्यसपछि घरका सबै सदस्यहरुले नयाँ वा सफा लुगा लगाएर लोसारको छिमार खाना तयार हुन्छन् । छिमार दिंदा पहिला एक चम्चा हत्केलामा खानाको लागि दिइन्छ र अलिकति सगुनको लागि केटा हो भने दाँया र केटी भए बाँया कुममा छर्किन्छ । छिमार सँगसँगै अमृत जलको प्रतिक दुची अथवा छयाङफु पनि लिइन्छ । (अकाश तिर ३ पटक छर्किनुको अर्थ कोन्छ्योग सुम (त्रि-रत्न: बुद्ध, धर्म र संघ) लाई अर्पण गरिएको हो)।
पूजा आजा सकेपछि सुख, शान्ति, निरोगिता र दीर्घायूको लागि सबै सदस्यहरुलाई परिवारको जेष्ठ व्यक्तिबाट नौनी घिउ तथा कोकोम्हेन्दोको टिका तथा खादा आशिर्वाद स्वरुप दिने र सानो साइनोकोले आफु भन्दा ठूलालाई पनि ढोग, खादा चढाई वा उपहार दिई सुख शान्तिको कामना गर्ने ।
घर परिवारका सबैले छिमार र अमृत जल लिई सकेपछि सगुनको रुपमा सेतोको प्रतिक चामलबाट बनेको डेसिल खान्छन् । डेसिल पछि खाप्से गेङ र अन्य खानाका परिकारहरु खाँदै मनोरञ्जन गर्दै रमाइलो गर्दछन् । ल्होछारको पहिलो दिन आ–आफ्नै घरमा बसिन्छ । ल्होछारको पहिलो दिन शुभ तिथि भएमा घरको अगाडि आँगनमा राखिएको पुरानो दार्ज्युलाई झिकी नयाँ दार्ज्यु ठडाइन्छ । यदि यो दिन दार्ज्यु ठडाउन शुभ दिन नपरेमा अन्य शुभ दिनहरुमा ठडाइन्छ ।
(ल्होछार मनाउने तरिका)
ल्होछार परम्परा हिमाली बौद्घ धर्मावलम्बीहरुको महत्वपूर्ण धार्मिक एवम् सांस्कृतिक पर्व हो । हिन्दु समाजमा जसरी दशैँ र तिहार मनाइन्छ त्यसरी नै हिमाली धर्मावलम्बीहरु पनि धुमधामका साथ ल्होछार मनाउने गर्दछन् । शुरु हुनुभन्दा एक महिना अघि नै घर, आँगन, बाटोघाटो, पानी–पँधेरो, चौतारी आदि सरसफाइ गरी घरहरु लिपपोत गरेर रंगरोगन समेत गर्ने गरिन्छ । त्यसपश्चात् पन्ध्र दिन अघिबाट गहुँ, जौ, मकै आदि मिसाएर समृद्घिको प्रतिक जमरा (ल्हो–फुअी) उमार्ने गरिन्छ । रोटी, खाप्से पकाउने, घरपरिवारका लागि नयाँ कपडा किन्ने, फलफूल तथा सगुन आदिको तयारी एवं व्यवस्थापन गर्नुपर्छ । ल्होछारको दुई दिन अघि अर्थात् औँशीको अघिल्लो दिन वर्षभरि घरपरिवारबाट टाढा छरिएर रहेका परिवारका सदस्यहरु एक ठाउँमा जम्मा हुने गरिनछ । त्यस दिन बेलृुका १२ प्रकारका गेडागुडी तथा खाद्य सामाग्री मिसाएर थुग्पा पकाउने र त्यसमा हाँस्यव्यङ्गात्मक तथा मनोरञ्जनात्मक प्रतिकहरु समेत बनाएर मिसाइन्छ । यसरी पकाइएको थुग्पा सबैलाई पस्कने गरिन्छ । जसको भागमा जे पर्छ उसलाई त्यही अनुरुपको फल प्राप्त हुन्छ भन्ने जनविश्वास रहेको छ । यसरी थुग्पा खाएर रमाइलो गरिसकेपछि बाँकी रहेको थुग्पा जसलाई थुगला भनिन्छ, त्यसलाई एउटा भाडोमा जम्मा गरेर चौबाटोमा लगेर वर्षभरिको ग्रहदशा, दुःखकष्ट, विघ्नवाधा लगायतका नकारात्मक तत्वहरु हटोस् भनेर फाल्ने गरिन्छ ।
औँशीको दिन बिहानै उठेर नुहाइ–धुवाइ गरेर घरभित्र बढारकुढार गरि सरसफाइ गर्ने, बेलुकी त्रिरत्नको पूजा गर्न बनाइएको स्थान (छ्योअीश्यम) रोटी, खाप्से लगायतका विभिन्न खाद्य तथा पेय पदार्थ मिलाउने, छेमार हाल्ने भाँडोमा बायाँतर्फ गहुँ र दायाँतर्फ घीउमा चम्पाको पिठो र चिनी आदि मिसाएर छेमार तयार गर्ने र त्यसमाथि अष्टमंगलको चित्र बनाएर राख्ने गरिन्छ । खाप्से, रोटी पञ्चामृत (छ्याङ–फुअी) सजाउने, भेडाको टाउकोको प्रतिमा राख्ने, ल्होफुअी (जमरा) सजाउने, सात ओटा कचौरमा सप्तपूजा सामाग्री तयार पारी धुप, बत्ती र खादा चढाउने कार्य गरिन्छ । भोलिपल्ट ल्होछारको दिन घरका एक जना सदस्य बिहानै उठेर नुहाइ–धुवाइ गरेर त्रिरत्नको पूजा गरी शाष्टाङ्ग दण्डवत गर्दै छेमार र छ्याङ–फुअी चढाएर सदा सर्वदा मंगल रहोस्, सुखानन्द र सुस्वास्थ्य होस्, सधैभरि सुख र शान्ति प्राप्त भइरहोस् भन्ने शुभेच्छासहित शब्द बाचन गर्दै मान्यजनहरुबाट आशिर्वाद प्रदान गर्ने र अरुले आशिर्वाद ग्रहण गर्ने गरिन्छ । त्यस दिन दिनैभरि ल्होछार अर्थात् नयाँ वर्षको शुभकामना आदानप्रदान गरेर आफ्नै घरमा मनाउने गरिन्छ ।
त्यसैगरी ल्होछारको भोलिपल्ट गाउँटोलका ठुलावडा, मान्यवरहरुसँग भेटघाट गरेर आशिर्वाद लिइन्छ । यसरी नै क्रमशः तेस्रो दिन गाउँबस्तीका सबैजना सामुहिक रुपमा एकै ठाउँमा भेला भएर स्थानीय देवी–देउता, सिमेभुमे आदिलाई साङ्गसेर्केम चढाउँदै बालीनाली सधै राम्रो होस्, कहिल्यै झै–झगडा नहोस्, प्राकृतिक विपत्ति नआओस् भन्ने कामनासहित दारछ्योअी उठाउने र लुङ्दर फहराउँदै जयजयकार गरेर मनोरञ्जन गर्दै खुशियाली साँट्ने गरिन्छ । त्यसपछि चौथो दिनदेखि नवौँ दिनसम्म पाहुनापात बोलाउने, आफन्त कहाँ जाने र भेटघाट गर्ने कार्यक्रम रहन्छ । दशौँ दिनको तिथिमा गुरु रेम्बोर्छेको तिथि पर्दछ, त्यसदिन छोक म्हार्मे र दानपूण्यको कार्य गरिन्छ । यसपछिको चारदिन फेरी आफन्तजनहरुसँग भेटघाट गर्ने कार्यले नै निरन्तरता पाउँछ।।
