29/07/2025
रात्री झोपताना मोबाईल कुठे ठेवावा?
✅ सुरक्षित अंतर किती ठेवावा?
• 👉 कमीत कमी 3 फूट (1 मीटर) अंतरावर ठेवणे योग्य.
• 👉 शक्य असल्यास, बेडरूमच्या बाहेर ठेवणे झोपेसाठी उत्तम.
✅ मोबाईल जवळ ठेवायचं असेल, तर...
• एअरप्लेन मोड ON करा – रेडिएशन कमी होईल.
• Wi-Fi/Bluetooth बंद ठेवा.
• स्क्रीन brightness कमी ठेवा – डोळ्यांवर ताण टाळण्यासाठी.
• Do Not Disturb मोड वापरा – झोपेत व्यत्यय नको.
❌ मोबाईल कुठे ठेवू नये:
• उशीखाली किंवा अंगाला लागून – 🔥 गरम होण्याचा धोका
• छातीवर/डोक्याच्या अगदी जवळ – 🔊 रेडिएशन व झोपेचा व्यत्यय
• चार्जिंग करताना गाद्याजवळ – 🔥 शॉर्ट सर्किटचा धोका
📌 आदर्श सवय:
• रात्री झोपायच्या 30 मिनिटं आधी मोबाईल बाजूला ठेवावा.
• त्याऐवजी पुस्तक वाचणे / ध्यान करणे उपयोगी.
• झोपेपूर्वी ब्लू लाइट फिल्टर (Night Mode) वापरा.
मोबाईलचा मेंदूवर होणारा दीर्घकालीन आणि अतीव वापराचा परिणाम अनेक पातळ्यांवर होतो.
🧠 मोबाईलचा मेंदूवर होणारा परिणाम:
1. 📉 स्मरणशक्ती कमी होणे (Memory Impairment)
• मोबाईलमधून येणाऱ्या रेडिएशन (RF-EMF) मुळे मेंदूच्या पेशींवर परिणाम होतो.
• विशेषतः लांब वेळ कानाला लावून बोलणं स्मरणशक्तीवर विपरित परिणाम करू शकतं.
2. 😵💫 एकाग्रता कमी होणे (Reduced Focus)
• सततच्या नोटिफिकेशन्स आणि सोशल मीडिया वापरामुळे मेंदू सतत विचलित होतो.
• अभ्यास किंवा काम करताना लक्ष केंद्रीत होणं कठीण जातं.
3. 💤 झोपेची गुणवत्ता खालावते (Poor Sleep Quality)
• मोबाइलचा ब्लू लाइट मेंदूला “जागं” असल्याचा सिग्नल देतो.
• त्यामुळे मेलाटोनिन हॉर्मोन (झोपेसाठी आवश्यक) कमी प्रमाणात तयार होतो.
• परिणामी झोप उशिरा लागते आणि अपुरी होते.
4. 😰 तणाव आणि चिंता वाढते (Increased Anxiety)
• सतत मोबाईल तपासत राहणं म्हणजे nomophobia – मोबाईलपासून दूर गेल्यावर अस्वस्थता.
• सोशल मीडियामुळे तुलना, FOMO (Fear of Missing Out), हे देखील मानसिक आरोग्यावर परिणाम करतात.
5. 🧒 मुलांमध्ये मेंदूचा विकास अडथळलेला
• लहान वयात जास्त स्क्रीनटाइम मेंदूच्या भाषा, लक्ष व सामाजिक कौशल्याच्या विकासात अडथळा निर्माण करू शकतो.
6. 🔄 डोपामिनचा व्यसनात्मक परिणाम
• सोशल मीडिया/गेमिंग यामुळे dopamine spike होतो, ज्यामुळे सतत फोन वापरण्याची सवय लागते.
• याला “डिजिटल अ‍ॅडिक्शन” म्हणतात – जिचं थेट संबंध मेंदूच्या रिवार्ड सिस्टीमशी आहे.
🛡️ टाळण्यासाठी उपाय:
• रात्री झोपताना ब्लू लाइट फिल्टर वापरा किंवा फोन दूर ठेवा.
• दर तासाला 5-10 मिनिटं फोनपासून दूर रहा.
• डिजिटल डिटॉक्स दर आठवड्याला करा (फोनविना वेळ).
• लहान मुलांना स्क्रीनटाइमवर मर्यादा ठेवा.
मोबाईल वापर आणि कॅन्सर यामधील संबंधावर अनेक संशोधनं झाली आहेत. अजून स्पष्ट सिद्ध झालेले कारणसंबंध नाहीत.
📱 मोबाईल आणि कॅन्सर: काय सांगतात संशोधन?
🔬 1. RF-EMF रेडिएशनचा परिणाम
• मोबाईल फोन RF-EMF (Radiofrequency Electromagnetic Fields) उत्सर्जित करतात.
• हे आयनायझिंग नसलेलं रेडिएशन आहे, म्हणजेच DNA तोडणं शक्य नसतं (X-ray सारखं नाही).
• पण दीर्घकाळ आणि जवळून वापर केल्यास शरीराच्या ऊतींमध्ये उष्णता आणि जैविक बदल होऊ शकतात.
🧠 2. ब्रेन ट्यूमरचा धोका?
• काही अभ्यासांनुसार, 10 वर्षांपेक्षा अधिक काळ मोबाईल जवळून वापरणाऱ्यांमध्ये ग्लायोमा / अ‍ॅकौस्टिक न्युरोमा नावाचे मेंदूशी संबंधित ट्यूमर थोडक्याच प्रमाणात दिसले.
• पण ही माहिती अजूनही ‘inconclusive’ आहे – म्हणजेच पुरेसे वैज्ञानिक पुरावे नाहीत.
🧪 3. IARC (WHO) ची वर्गवारी:
• WHO च्या IARC विभागाने (International Agency for Research on Cancer) मोबाईलमधील RF-EMF ला Group 2B मध्ये वर्गीकृत केलं आहे.
म्हणजेच – "कॅन्सर होण्याची शक्यता असलेलं" (Possibly carcinogenic to humans)
🔍 4. जास्त धोका कोणाला?
• ज्या लोकांचा मोबाईल वापर अत्यंत जास्त आहे
• कानाला लावून खूप वेळ बोलतात
• लहान मुले – त्यांचा मेंदू विकसित होत असतो, त्यामुळे रेडिएशनचे परिणाम अधिक होऊ शकतात
⚠️ निष्कर्ष (Takeaway):
• ✅ अजूनही मोबाईलचा वापर आणि कॅन्सर यामध्ये स्पष्ट कारणसंबंध सिद्ध झाला नाही.
• ✅ पण संभाव्य धोका लक्षात घेऊन सावधपणे वापरणं गरजेचं आहे.
🛡️ सुरक्षित वापरासाठी टिप्स:
• 🎧 हँड्सफ्री/स्पीकर मोड वापरा – कानाला फोन लावून नका बोलू.
• 📵 झोपताना मोबाईल डोक्याजवळ ठेवू नका.
• ⏱️ मोबाईल कॉल्सची वेळ कमी ठेवा.
• 👶 लहान मुलांना मोबाईल वापर टाळा किंवा मर्यादित करा.
Dr.Hiralal,Nashik
