10/11/2022
ZAI LOVA VERH
Dr Samuel Lalhruaizela
MS, FACS (USA), DMAS (Laparoscopy)
Fellow of Society of Surgical Oncology (FSSO)
Damdawi lam thiamna sang tak leh inthlak reng khawvel ah kan cheng mek tawh a, India ram ang pawhin nasa takin hma kan sawn ve zel a, chu hmasawnna si per chu Mizoram ah pawh lak luh a lo ni chho zel a. Inzai dan kawng hrang hrang te pawh a lo awm ta a, Minimal Access Surgery emaw Key Hole Surgery kan tih zai kak duai lova kaw te reuh te siam atanga tunlai khawl changkang tak hmanga zai hi a lar deuh ber chu a lo ni ta. Chutiangah chuan endoscope emaw laparoscope hmangin a camera leng tawk lek zai hawn niin, a hmanrua (instruments) te pawh kaw te reuh te te leng ( 3mm, 5 mm, 10 mm) a ni a, chu chu mizo ten a Verh kan tih hi a ni a.
Dul Verh (Laparoscopy) chu enge?
K*m 1901 khan German doctor Georg Kelling chuan laparoscopy hi Ui (dog) ah a lo hmang hmasa tawh a, 1910 ah Sweden doctor Hans Jacobaeus chuan mihring zai nan a hmang ta a ni. Tichuan, hun a lo kal zel a, ram hrang hrangah doctor thiam tak tak ten kawchhung en nan te leh inzai nan te an lo hmang chho ta a. India ramah pawh lak luh a lo ni ta zela, k*m 1990 ah chuan JJ Hospital Mumbai ah laparoscopy hmanga mit paih (laparoscopic cholecystectomy) chu tan a lo ni ve ta a ni. Laparoscopy ah hian gas chi khat (carbon dioxide) hmangin dul chhung chu tih puar a ni zet thin a, chutah kaw te reuh te te (key hole) chu siam niin a camera leh hmanraw hrang hrangte chu thun an ni a. Camera in thla a lak chu TV (monitor) ah lakchhawn ni lehin, an inzai thei ta thin a ni. Pum chhunga natna chi hrang hrang te chu chiang lehzuala an nihna leh an awm dan te zir theih a lo ni chho ta zel a. A tirah chuan rilphir leh mit paih nan chauha hman thin kha tunah chuan pum chhunga natna hrang hrang leh cancer te hial paih fain an hman a lo ni ta a ni.
A thatna leh tangkainate
Minimal Access Surgery hian thatna leh changkanna tam tak a keng tel a. Kaw te thei ang bera zai a nih vangin zaina hmuamhma te a dam hma bik em em a. A ser (scar) pawh hmuh tham loh te a ni hial thin. Tin, zai zawh hlimah a na nep em em mai bawk a, damlo pawhin damdawi a mamawh tlem a, damdawiin atang pawhin an chhuak thuai thuai thei a, recovery a chak em em mai thin. Hmanrua erawh a ngai tam deuh hlek a, tin, zai hawn ai chuan zai hun chhung te pawh a rei thin. Amaherawhchu, a zaitu surgeon tan chuan harsa zawk leh buaithlak zawk pawh ni se, damlo te an dam hma na te, na lutuk tuar lova inzai an tlingtla mai thin te leh damdawiin awm hun chhung a rei loh zawk avang hian amah damlo tan leh enkawltu chhungkaw tan pawh a hlawkthlak hle thin a. Tunlaiah chuan inzai theihna hmunpui ah reng reng chuan Laparoscopy an ti thei ve zel tawh a, a hmanga zai theihna hmanrua neih hi tunlai hospital hrang hrangte intlansiakna kawng khat a lo tling ta.
Mizo pa tam tak chuan a verha verh ai chuan zai hawn chuan a chiang nge nge anga, paih pawh an paih fai nge nge ang tih hi ngaihdan nghet tak an nei chawk a. A dikna chen pawh a awm thei awm e. Mahse, tunlaiah chuan a zaitu te pawhin training tha tak tak an nei tawh a, zai hawn ang bawkin pum chhung te chu a lo hmuh fiah theih ta a, a kilkhawr deuh zawk zuk hmuh har tak tak te pawh laparoscopy hmang hian a hmuh theih ta bawk a ni. Tin, zai hawna an paih fai ang chiaha paih fai a ni thin a, thenkhatah chuan laparoscopy ah hian en lenna (magnification) a awm tel avangin mita hmuh aia chiang te pawhin a hmuh theih thin.
Laparoscopy leh Mizoram
Mizoram ah pawh laparoscopy leh minimal access surgery chi hrang hrang te pawh kan hmelhriat chho tan zel a. A tirah chuan phai lam atanga mi thiam bik ten bul min rawn tan pui a, tunah chuan Mizo surgeon zingah laparoscopy thiam tak tak an awm ta. A tirah chuan mit leh rilphir paih nan te an hmang deuh chawt a. India ram dang te phak vek lo mah ila, kan hmanrua te pawhin hma a sawn zel a. Tunah chuan sawrkar hospital lian pahnih Civil Hospital, Aizawl leh Zoram Medical College & State Referral Hospital, Falkawn ah te a verha verh hian surgeon ten an zai thei ta reng mai. Hmasawnna kal zelah tila ril tla te (hernioplasty), mit kawnga lung awm te (common bile duct exploration), zun kawnga lungte awm (ureterolithotomy) te leh thil dang dang te pawh laparoscopy hmang hian zai theih a lo ni ta a ni. Cancer chi hrang hrang te pawh a verha verh hmanga zai theih turin hma lak chhoh mek bawk a ni.
Minimal Access Surgery in a huam dang te
Minimal Access Surgery in a huam tel zingah zun kawnga lung awm chhut keh (ureteroscopic lithotripsy) te leh kal chhunga lung awm chhut keh (PCNL) te hi zun kawng leh kal lamah chuan a tangkai em em a. Tin, tuna Zoram Medical College (ZMC) a kan tih theih zingah ERCP (Endoscopic retrograde cholangiopancreatograpy) hi Mizoram tan pawh hmasawnna liantham tak a ni a. Mit kawnga lung awm hip chhuah te, mit kawng leh rilbawh (pancreas) cancer zai theih tawh loh leh cancer avanga mit liam nasa tawh tana pipe (stent) vuah te endoscope chi khat hmangin a tih theih tawh a. Endoscope hmang vekin chaw kawng cancer thil ei thei tawh lo tan chaw an ei leh theih nan pipe (stent) te kan vuah theih ta bawk. Chu bakah chuan varicose veins te, pile, fissure (mawngvun kak) te leh fistula-in-ano te pawh Laser hmangin Mizoramah ngei enkawl theih a lo ni ta bawk a.
Robotic Surgery
Mizoram ah minimal access surgery lama kan la hmabak leh hmasawnna lian tham tur chu Robotic Surgery lamah hian a ni a. Robotic Surgery hi Laparoscopy ang thoa a verha verh a inzai theih a ni a. Mihring control robot hian pum chhungah mihring k*t ang maia che theiin duh ang thalin pum zai hawng si lovin a inzai theih a ni. India ramah pawh Robotic Surgery tih theihna hi hmun 70 velah a awm tawh a. North East ah chuan Guwahati ah a awm tawh a, North East medical college zingah robot nei an la awm lo thung. Zoram Medical College, Dept of Surgery faculty zingah Mizo Surgeon Robotic Surgery-a training la tawh an awm nghe nghe a ni.
(Article Hlui ka lo post)