03/08/2018
Damdawi Chungchang Kan Hriatfuh Tawkloh Thenkhat
*Pumpui Chakna*
Damdawi kan hman nasat ber zing ami chu Mizoten pumpui chakna kan tih mai hi a ni awm e. Pum thalo enkawlna atan hian damdawi chi hrang hrang, damlo dinhmun a zirin hman a ngai thin a, a ei hun, ei hunchhung leh ei dan tur pawh damlo leh damdawi a zirin a danglam nawk a ni. Pumpui chakna hi kan uarin kan ei nasa hle a, amaherawhchu mi tlanglawnin pumpui chakna ti a a hming kan vuah hi a dikhlel deuh a, Mizo tawng hi a la naupangin a la hausak tawkloh vang te pawh a ni ang pumpui chakna ti a kan sawi zingah hian pumpui a chaw paitawihna atana tangkai em em thur/acid (HCl) insiam tur dangtu proton pump inhibitor, pantoprazole, omeprazole, rabeprazole,etc ang chi leh pumpui thur pawlhdaltu antacids, sucralfate, magaldrate, aluminium hydroxide, etc a awm a, company brand kan hriatlar zingah chuan digene, ulgel, oxygel tih ang chi hi kan huam tir vek mai a. Pumpui chakna anga kan hriat miau avangin mi tam tak chuan chaw eikhamah te kan tlak leh pup mai thin. Anihna takah chuan pum thalo tan pum hnathawh, thur siamchhuah tihniamtu leh pawlhdaltu, pumpui hnathawh tichaklotu a ni zawk a, chu chu pum thalo nei tan a tangkai em em a ni a, heng damdawite hi kawruahlaia ei tura duan a ni (dexlansoprazole tihloh chu).
A hming pu zo leh dik chu pumpui chakna ti a kan sawi thin zing ami tho chaw paitawih puitu, digestive enzymes ho a ni thung a, chutiang erawh chu chaw eikham velah ei thin tur a, hei pawh hi a siamtu company a zirin sumdawnna hming hran hran an nei a ni.
*Nachhawkna*
Hei pawh hi kan hmang nasa khawp mai, nachhawkna tih mai chuan a huamzau thei em em a, paracetamol atang morphine thlengin a huam thei. Mi tlanglawnin nachhawkna kan tih mai hi chu NSAIDs damdawi ho hi a ni a, paracetamol, diclofenac, aceclofenac,etc te hi a ni. Hei pawh hi damlo leh a natna a zira hman tur a ni a, na zawng zawngah ei tur a ni chuanglo. A hnathawh kan duh lutuk a, na a awm reng kan duh silo pumnaah te mi thenkhat chuan ei mai kan ching thin, hetiang nachhawkna ho hi pumin a haw em em zawk tih hriat a tha hle a, pumna enkawlna atan chuan damdawi dang daih hman a ngai zawk thin. Tin NSAIDs nachhawkna tam zawk hi pumin a huat avangin kawruakah eiloh a him ber a, loh theihloh a kawruaka ei a ngai a nih chuan tui thianghlim no hnih/thum tal nen ei/in thin tur a ni. Tin tunlaiin mi tamtakin zu an in a, zu in tuk pentawng/hangover-ah paracetamol mi tam takin an ei thin a, thil thalo tak a ni, zu leh paracetamol hi thin tan a thalo em em a, hun inhnaih lutuk a miin a ei/in khan a thin tan a hlauhawm zual thin. Nachhawkna tlanglawn kan lei mai theih zingah hian rai lai tan emaw naupang leh pum thalo nei sa tan pawh paracetamol hi a him ber a ngaih a ni.
*Side Effect Awmlo*
Chanchinbu, Tv leh hmun dangah damdawi side effect awmlo tih kan hmu in kan hre fo awm e, tunlai science thiamna hmanga damdawi zirna, Allopathy thlirna atang chuan damdawi in hna a thawk a nih chuan taksaah engemaw nghawng dang a nei ngei ngei thin tih a ni. Side effect a awmloh chuan effect/hnathawh pawh a neilo tura ngaih a ni a, side effect awmlo ti a sawi thin hi chu a dikhlel deuh a, zirchianna a awmloh vang zawk pawh a ni thei. Allopathy damdawi reng reng (food supplement nilo) chu a damdawi hnathawh bakah nghawng thalo engemaw a neih palh theih thin avangin mipui hman theih a chhawpchhuah a nih hma in a kumsawm chuangte zirchian thin a ni a, a nghawng thalo tlem thei angber, hnathawk tha si, a dose dik thei angber, a hmandan tur dik thei angber leh tul dangte zirchian a nih vek hnuah chauh mipui hman theih a pawm thin a ni a, mipui hman theih a a awm hnuah pawh pharmacovigillance hmangin zirchianna neih a ni reng thin a, damdawi thenkhat chu an thatna laiah tha viau mahse a nghawng duhawmlo avangin hman phal tawhloh tak a awm a, tin a hmanna ber thlak danglam tak daih te a awm thin a ni.
Side effect awmlo tih thin hi chu a diklo a, side effect a awm hriat a nilo, zirchianna a awmlo tihin dawngsawng thin ila a tha zawk ang.
Hetiang ang damdawi ho hi thlai leh thildang chi hrang hrang atanga siam a ni tlangpui a, tha tak tak pawh a awm nual ngei ang, mahse fimkhur erawh a tha hle. Tin, damdawi pangngai a inenkawl mek kan nih chuan hetiang damdawi kan ei avang khan kan damdawi hman lai kha thlah chuanloh tur a ni.
*Chaw Eikhama Ei*
Damdawi hi nikhata vawikhat ei, vawihnih ei, vawi thum ei te a ni tlangpui a, nikhata vawihnih ei hi a tam ber a ni awm e. Engvangin nge hetia vawkhat aia tam ei a ngaih thin kan tih chuan a damdawi nihdanphung, thisena a luh hun leh a hnathawh hun chhung leh damlo natna a zira bithliah a nih thin vang a ni a, Mizote hian nikhatah vawihnih ei ngai a nih chuan tukthuan eikham leh zanriah eikhama ei turah hian kan ngai mai thin a, mahse chaw eikham ni mai lovin a darkar bi a ei thin zawk tur a ni, nikhatah vawi hniah a nih chuan darkar 12 danah, vawithum a nihin darkar 8 danah chutiang zel chuan. Hei hi a bikin natna hrik thahna atana hman antibiotics, antiviral, antiprotozoal leh antifungal hovah a pawimawh zual em em a, nachhawkna, vitamins, calcium leh damdawi thenkhat chu chaw eikham velah emaw kawruaklo a ei ngai ni mahse damdawi kan hman tamber zawk hi darkar bithliah a hman thin tur a ni, hei vang hi a ni damdawiin a awm nge nge chu hun biah tak damdawi min pe thin a, ngaih a tha kan tih thin hi. Hemi chungchanga mipui zirtirna tha pek kawngah hian damlo enkawltu doctor, pharmacist, nurse leh hriselna lama thawktu hrang hrangte pawhin tan la thar ila a lawmawm hle ang.
*Hritlang Damdawi*
Ziahlan tur tam tak awm mahse a tawpna atana pawimawh em em chu mi tam takin hritlang damdawi kan hriat dan leh kan hman dan chungchang hi a ni. Boruak inthlakthleng leh tlang hrileng avangin hritlang neih hi a awlsam em em a, hun engtik emaw atang khan Mizote hian antibiotics zinga tangkai tak pakhat Azithromycin hi hritlang damdawi hriatin kan hre tlat mai a, thil pawi tak a ni. A tula hman hun chu a awm ngei mai, mahse hritlang damdawi a nilo tih kan hriat a tha. Natna hrik, bacteria thattu damdawi tha tak a ni a, miin a chuap emaw a awmbawrah natna hrikin harsatna a thlen hunah chauh azithromycin emaw antibiotics damdawi dang hmanga enkawl tur a ni a, hritlang satliahah mi tam takin ei mai kan ching hi thil thalo tak a ni, hritlang enkawlna atan chuan a nat dan a zirin damdawi dang tha tak tak a awm. Tin, hritlang tam zawk hi virus natna hrik avanga awm a ni fo a, azithromycin emaw antibiotics hmanga in enkawl chi a ni lo a, taksa tihchak that a, taksa raldo khawl (immunity) tichak thei tura ei leh in leh thil danga inenkawl mai a tawk em em a ni. Tunlai a damlo enkawlna a harsatna thlen nasa em em chu kan tarlang tawh thin antibiotic resistance a ni a, Azithromycin diklo taka kan hman hian antibiotic resistance a tihluar zel thei a, hei vang hian natna hrik, azithromycin emaw antibiotic damdawi dangin in a tihhlum theihloh, enkawl harsa tak a thlen phahin a ti punlun zel thei a ni.