स्त्री आरोग्यम् आयुर्वेद चिकित्सालय

09/01/2025

30/06/2024

गर्भिणी परिचर्या भाग 6
नोकरी करणाऱ्या गर्भिणीने घ्यायची काळजी .......
नोकरीवर जाताना खूप घाई करू नये. तुमचे मानसिक स्वास्थ्य ठीक असावे. हादरे बसणाऱ्या वाहनातून प्रवास करू नये .
कामावर जास्त वेळ उभे राहत राहावे लागत असल्यास अधून मधून बसावे. बैठे काम असल्यास दर तासाला उठून पाच मिनिटे उभे राहावे तसेच पाय मोकळे करावे.
रात्रपाळी टाळावी.
रात्री झोपेतून उठायचे काम टाळावे. शक्य असल्यास ताजे गरम अन्न खावे. कोरडा डबा नको त्यात डाळ भात दूध फळ यांचा समावेश असावा.
भूक लागेल तेव्हा नक्की खावे .टाळू नये .
प्रसूतीपूर्व सुट्टी शक्य असल्यास घ्यावी.
श्रमाचे काम असल्यास सुट्टी जास्त घेणे.

27/06/2024

गर्भिणी परिचर्या भाग 5
गर्भिणीचा व्यायाम
पहिल्या तीन महिन्यात फक्त श्वासाचे व्यायाम अर्थात प्राणायाम करावा. तोही तज्ञांच्या देखरेखीखाली .
चालणे हा व्यायाम गरोदरपणात चांगला आहे .
सपाट रस्त्यावर चालावे.
रोज थोडे जास्त वेळ व अधिक अंतर चालावे तिला झेपेल इतपतच. कुठलाही व्यायाम केल्यावर तिला उत्साही व हलके वाटले पाहिजे. व्यायामामुळे तिने खूप दमायला नको. जीने चढणे, वर खाली करणे ती करू शकते ,पण हातात ओझे नको. योगासने करावेत पण तज्ञांच्या मार्गदर्शनाने.
पोटावर दाब येणार नाही अशी योगासने करावी.
सर्व शरीराची, सर्वसांध्यांची हालचाल होईल असे हलके व्यायाम करावे. कमरेला, मांड्यांना व्यायाम होईल अशी योगासने सुख प्रसुतीसाठी उपयोगी ठरतात.
उर्वरित पुढील भागात.......

24/06/2024

गर्भिणी परिचर्या 4
आहार भाग 2
समाजात एकंदरच जास्त गोड पदार्थ खाल्ले जात आहेत .चॉकलेट, केक, पेस्ट्री, आईस्क्रीम ,मिठाई यांच्या सहज उपलब्धतेमुळे आपण गोड पदार्थ जे केवळ सणांनाच खायचं ते आता नियमित खात आहोत. हॉटेलमध्ये मसालेदार जेवण, चायनीज फूड, पावभाजी सारखे पदार्थ या तिखट, मीठ व आंबट जास्त घातलेले असते त्यामुळे हे पदार्थ ही पूर्ण टाळावेत. गर्भिणीने जड अन्न जास्त खाऊ नये. मांसाहार हे जड अन्नच .सध्या लोकप्रिय व सहज मिळणारे पनीर, चीज हेही जडच पदार्थ आहेत. हे पदार्थ कमी प्रमाणात खावेत. तेही चांगली भूक असता.
एकाच जेवणात मांसाहार, गोड पदार्थ व जेवणानंतर आईस्क्रीम असे जड गोड अन्न घेणे टाळावे. यालाच गुरुभोजन म्हटले आहे. गर्भिणीने तिला आवडेल ते अन्न तिच्या भुकेच्यानुसार खावे. ती नेहमी घेते तोच आहार तिने घ्यावा .पण शास्त्रात सांगितल्याप्रमाणे त्यात थोडे बदल करावे. ताजे व गरम अन्न खावे. शिळे अन्न खाऊ नये. तिने खूप वेळ उपाशी राहू नये .तसेच खूप जास्तही खाऊ नये .तिला आवडेल पचेल असा आहार तिने घ्यावा. खूप मसालेदार तसेच मांसाचे सेवन जास्त करू नये. अंबलेले पदार्थ, बेकरीचे पदार्थ, टाळावेत. पापड ,लोणची सारखे साठवणीचे पदार्थ खाऊ नये. फळे व दूध एकत्रित खाऊ नये याला आयुर्वेदात विरुद्ध अन्न म्हटले आहे. दूध व मीठ किंवा आंबट पदार्थ हेही विरुद्ध आहारच .चहा ,कॉफी जास्त प्रमाणात घेऊ नये .शक्यतो टाळावेत. मद्य सेवन, तंबाखू सेवन कोणत्याही स्वरूपात करूच नये .तीक्ष्ण पदार्थ खाऊ नयेत. हल्ली सर्वांना आवडणारे चायनीज फूड त्याचे निरनिराळे सॉस चटण्या यांचा समावेश तीक्ष्ण पदार्थात होतो. ते टाळावेत.
गर्भिणीने रोज सुवर्ण व रौप्यजल प्यावे. गर्भिणीने उकळलेले पाणी प्यावे व उकळताना त्यात लहानसा सोन्याचा व चांदीचा तुकडा टाकावा ह्यालाच सुवर्ण व रौप्यसिद्ध जल म्हणतात. जे बाळाला बुद्धी वाढायला, प्रतिकारशक्ती वाढायला उत्तम असते. पाचव्या महिन्यात मनाची वाढ होते. म्हणून दूध भात रोज खावा व तुपाचे सेवन करावे
सहाव्या महिन्यात बुद्धीची वाढ होते. म्हणून दूध व तूप एकत्र खावे.
सातव्या महिन्यात मधुर औषधी सिद्ध दूध, गाईचे तूप घालून प्यावे हेच प्रसूतीपर्यंत सुरू ठेवावे.
आठव्या महिन्यात खिरी घ्याव्यात. नवव्या महिन्यात मटणाच्या सुपा बरोबर तूप घालून भात खावा .असे म्हटले आहे मांस न खाणाऱ्या महिलांनी उसळी व भात तुपाची फोडणी घालून खावे.
सुख प्रसुती होण्यासाठी आयुर्वेदात गर्भिणीला द्यावयाची बस्ती नवव्या महिन्यात देण्यात सांगितले आहे. तज्ञांच्या सल्ल्याने ते द्यावेत.
ह्या बस्ती मुळे आईची सुख प्रसुतीसाठी तयारी केली जाते.
गर्भिणीचा व्यायाम पुढील भागात.......

23/06/2024

गर्भिणी परिचर्या भाग 3
गर्भिणीचा आहार
दिवस राहिल्याबरोबर बऱ्याचदा गर्भिणीला खायची इच्छा नसणे, मळमळणे ,भूक न लागणे असे वाटते. त्यामुळे तिला सवय असलेला सात्विक आहार पचेल इतपत द्यावा .हा आहार मधुर रसाचा असावा .मधुर रस म्हणजे फार गोड नाही .पोळी ,भाकरी ,भात हे मधुर रसात्मक आहेत .हा आहार द्रवरूप किंवा पातळ असावा .दूधही मधुर रसात्मक आहे .खीर ,लापशी, पेज यांचा समावेश करावा. फारसे कोरडे अन्न खाऊ नये .आहारात गाईच्या तुपाचा समावेश अवश्य करावा .भाजीचे सूप, मुगडाळ, उसळीचे सूप यांचे सेवन करावे. ह्या आहाराला तिला आवडतील असे मसाल्याच्या पदार्थांची व गायीच्या तुपाची फोडणी द्यावी. पोळी ,भाकरी खावी पण भात अधिक खावा .दुधी, कोहळा यासारख्या फळभाज्या अधिक खाव्यात .काकडी ,रताळी यांचा वापर करावा. पहिल्या तीन महिन्यात अंग जड वाटणे, दमल्यासारखे वाटणे ,झोप जास्त येणे ही लक्षणे वरील आहाराने कमी होतात. दिवस राहण्याआधी शतावरी सिद्ध दूध सुरूच ठेवावे. डाळिंब अवलेह, कुष्मांड रसायन, फलघृत द्राक्षाची लेह ही औषधे वैद्यांच्या सल्ल्याने घ्यावीत. तिसऱ्या महिन्यात साठे साडीचा भात दुधाबरोबर घ्यावा. तसेच तूप व मध घातलेले दूधही घ्यावे. चौथ्या महिन्यापासून बाळ झपाट्याने वाढते .सर्व अवयव तयार होतात .वजन वाढते .त्यामुळे आता घन आहार अधिक घ्यावा. साठे साळीचा भात दह्याबरोबर घेण्यात सांगितला आहे .चौथ्या महिन्यात तर दुधापासून काढलेले लोणी सेवन करण्यास सांगितले आहे. दाळ, उसळी, कंदमुळे ,भाज्या यांचा आहारात समावेश करावा .गर्भिणीचा आहार सहा रसांचा म्हणजे सहा चवींचा असावा .पण त्यात मधुर रस थोडा जास्त असावा .कुठल्याही एकाच चवीचे पदार्थ जास्त प्रमाणात सेवन करू नयेत. गोड जास्त प्रमाणात सेवन केल्यास बाळ लठ्ठ होते व त्याला नंतर मधुमेह होण्याची शक्यता वाढते.
आंबट चवीचे पदार्थ जास्त खाल्ल्याने त्वचा विकार, डोळ्यांचे आजार होऊ शकतात.
बाळाला मीठ जास्त घेतल्यास बाळाला त्वचेवर सुरकुत्या व त्याचे केस पांढरे होणे लवकर होते.
तिखट खूप खाल्ल्याने बाळ दुर्बल होते व त्याला पुढे नपुंसकत्व येऊ शकते .
कडू जास्त सेवन केल्यास बाळ कृश व शुष्क होते.
तुरट जास्त खाल्ल्यास बाळाला पोटफुगी व ढेकरांचा त्रास होतो. अधिक माहिती पुढील भागात.........

19/06/2024

गर्भिणी परिचर्या भाग 2
सुप्रजा निर्मितीसाठी स्त्री पुरुष ही दोघेही शारीरिक, मानसिक ,बौद्धिक दृष्ट्या स्वस्थ म्हणजेच आरोग्यवान असावीत. ह्या जोडप्याची संततीची इच्छा असावी व त्यासाठी अनुरूप मनस्थिती ही असावी. ही तयारी वैद्याने त्यांना तपासून खात्री करावी. हल्ली लग्नाच्या वेळी मुला-मुलींचे वय मोठे असते ज्यामुळे सुप्रजा निर्माण होण्यास अडचण येते. सुप्रजा जननासाठी उत्सुक जोडप्याचे शोधन करावे म्हणजेच पंचकर्म करावे हे पंचकर्म उपचार प्रत्येक व्यक्तीच्या प्रकृतीनुसार, बलानुसार दिले जाते. संततीमध्ये काही शारीरिक ,मानसिक व्यंग होऊ नये म्हणून ह्या शोधन चिकित्सेचा पंचकर्माचा उपयोग होतो. घराण्यातले आजारही होऊ नये म्हणून पंचकर्म केले जाते .पंचकर्म केल्यानंतर संसर्जन क्रमानुसार आहार दिला जातो. ऋतूंचा विचार केल्यास हेमंत ऋतू हा गर्भधारणासाठी योग्य सांगितला आहे. हेमंत ऋतू मध्ये सर्व व्यक्तींचे बल हे सर्वाधिक असते. त्यामुळे दिवस राहण्यासाठी हा ऋतू उत्तम असतो. थंडीचे पहिले दोन महिने म्हणजे हेमंत ऋतू .दिवस राहण्याआधीच होणाऱ्या आई-वडिलांनी उत्तम अन्न सेवन करावे .भूक असेल इतकेच खावे .खूप जड अन्न, अतिमांसाहार टाळावा. दोघांनीही दूध अवश्य घ्यावे. आहारामध्ये गाईच्या तुपाचाही समावेश असावा. शास्त्राने गर्भिणीने घ्यावयाचा आहार विस्ताराने सांगितलेला आहे ह्या आहारामुळे गर्भाची योग्य वाढ होते तसेच गर्भिणीची ही तब्येत चांगली राहते. ह्या आहारामुळे गर्भाशयाची ताकद वाढतेच प्रसूतीनंतर आईला पुरेसे स्तन्य येऊन बाळाची ही वाढ चांगली होत राहते.
पुढील भाग आहार........

14/06/2024

गर्भिणी परिचर्या भाग 1
आयुर्वेद शास्त्रामध्ये गर्भारपणातील घ्यायच्या काळजीला गर्भिणी परिचर्या असे म्हटले आहे. व त्याचे विस्तृत वर्णन केले आहे .गरोदरपणातील काळजी खरे तर दिवस राहण्याआधीच सुरू करावी असे आयुर्वेद शास्त्र सांगते .आधीच घेतलेल्या खबरदारीमुळे सुदृढ संतती जन्मास येते. उत्तम संतती अर्थात सुप्रजा निर्माण होण्यासाठी होऊ घातलेल्या मातापित्याने आरोग्यपूर्ण असावे. ते एकमेकांसाठी अनुकूल असावेत. संतती ही इच्छित, मनोवांच्छित
असावी .असे आयुर्वेद सांगते . Pregnancy should be by choice not chance
उद्देश
आयुर्वेदाने गर्भिणी परिचर्या तीन कार्यांसाठी सांगितलेली आहे.
1) माता व गर्भ यांना आरोग्यपूर्ण जीवन मिळवण्यासाठी.
2) गर्भाची परिपूर्ण वाढ होण्यासाठी. 3)सुख प्रस्तुती व्हावी व ती होण्यास अडचणी येणार असतील तर त्या लवकर लक्षात याव्यात .
आयुर्वेदाने गर्भिणी परिचर्या सुप्रजा जननासाठी सांगितली आहे.
सुप्रजा म्हणजे शारीरिक मानसिक बौद्धिक आत्मिक दृष्टीने आरोग्यपूर्ण व आई-वडिलांपेक्षाही सुदृढ संतती.