26/08/2023
মধুমেহ বা বহুমুত্ৰ ৰোগৰ বিষয়ে আলোচনা
মধুমেহ বা বহুমূত্ৰ ৰোগৰ বিষয়ে ভাৰতবৰ্ষৰ চিকিৎসকসকল বহু আগৰে পৰা অৱগত আছিল বুলি জনা যায়। প্ৰস্ৰাৱত মধু বা মিঠা পদাৰ্থ নিৰ্গত হোৱাত আৰু সেই প্ৰস্ৰাৱত পৰুৱা জাতীয় কীটৰ আগমণেই ৰোগৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰিচয় আৰু ‘মধুমেহ’ নামাকৰণৰ কাৰক হৈ পৰে। ডায়েবেটিছ ৰোগীৰ সংখ্যা বৰ্তমান সমগ্ৰ বিশ্বত ১৫০ নিযুত (মিলিয়ন)। বৰ্তমান ভাৰতবৰ্ষত এই ৰোগীৰ সংখ্যা ৬৭ নিযুত। ইয়াৰ লগত ৩০ নিযুত প্ৰি-ডায়েবেটিক লোকৰ সংখ্যাকো ওলাই কৰিব নোৱাৰি। ২০৩০ চনত ভাৰতবৰ্ষ বিশ্বৰ ডায়েবেটিছৰ ৰাজধানী হৈ উঠিব বুলি আশংকা কৰা হৈছে। কেৱল তেজত ছুগাৰৰ পৰিমাণ বৃদ্ধিতেই ডায়েবেটিছ সীমাবদ্ধ বুলি ভাৱিলে ভুল হ’ব কাৰণ এই ৰোগ কিডনী, হৃদযন্ত্ৰ, চকুৰ ৰেটিনা, স্নায়ুতন্ত্ৰ আদিৰ গুৰুতৰ বিসংগতি কৰাৰ উপৰি ডায়েবেটিক ক’মালৈ নি ৰোগীৰ প্ৰাণৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। আজিৰ আলোচনাত থূলমূলকৈ বহুমূত্ৰ বা ডায়েবেটিছ ৰোগৰ কাৰণ, প্ৰকাৰ, লক্ষণসমূহ, ল’বলগীয়া সতৰ্কতা আৰু খাদ্যৰ বিষয়ে দু-আষাৰ চৰ্চা কৰিম। এইখিনিতে একাষাৰ পশু বিজ্ঞানীসকলৰ মতে কুকুৰ আৰু মেকুৰীৰো বহুমূত্ৰ ৰোগ হয়।
মানৱ শৰীৰৰ পেটৰ (Abdomen) ভিতৰত অৱস্থিত পেনক্ৰিয়াজ নামৰ গ্ৰন্থিয়ে কেইবাবিধো হৰম’ন নিৰ্গত কৰে। সেইবিলাকৰ ভিতৰত আইলেটচ অৱ লেংগাৰহেনৰ বিটা চেলৰ পৰা ওলোৱা ইনছুলিন নামৰ হৰম’নে আমাৰ তেজৰ ছুগাৰৰ পৰিমাণ নিয়ন্ত্ৰিত কৰি ৰাখে। যদি পেনক্ৰিয়াজ গ্ৰন্থিৰ পৰা যথেষ্ট পৰিমাণৰ ইনছুলিন নোলায় নাইবা শৰীৰৰ কোষবিলাকত ইনছুলিনৰ প্ৰভাৱ কমি যায়, তেতিয়া মানৱ দেহৰ তেজত ছুগাৰৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাই যাৰ ফলত ৰোগৰ লক্ষণসমূহে দেখা দিয়ে। ঘাইকৈ বেছি প্ৰস্ৰাৱ লগা, বেছি পিয়াহ লগা আৰু ভোক বেছিকৈ লগা- এই তিনিটা বহুমূত্ৰ ৰোগৰ প্ৰমুখ্য লক্ষণ।
ঘাইকৈ ডায়েবেটিছ তিনি প্ৰকাৰৰ। পেনক্ৰিয়াজ গ্ৰন্থিয়ে ইনছুলিন উৎপাদন কৰাত ব্যৰ্থ হ’লে টাইপ-১ বা ইনছুলিন নিৰ্ভৰশীল ডায়েবেটিছ হয়। সাধাৰণতে কিশোৰ অৱস্থাতে এই ৰোগ ধৰা পৰে বাবে ইয়াক জুভেনাইল ডায়েবেটিছ আখ্যা দিয়া হয়। বিজ্ঞানীসকলে অনুমান কৰা মতে ভাইৰাছ (যেনে কস্কেকি বি-৪) বা কোনো বিষাক্ত পদাৰ্থ (টক্সিন) নাইবা অট’ইমিউন ডিজিজৰ দ্বাৰা আক্ৰান্ত হোৱাৰ ফলত পেনক্ৰিয়াজ গ্ৰন্থিৰ অহিত হোৱাৰ ফলত ইনছুলিন উৎপাদন বিঘ্নিত হয়। সাধাৰণ অৱস্থাত ইনছুলিন হৰম’নে শৰীৰৰ গ্লু’কোজক শক্তিলৈ ৰূপান্তৰ কৰি কোষক যোগান ধৰে। এতিয়া ইনছুলিন উৎপাদন বিঘ্নিত হোৱাত তেজত গ্লুকোজ বা ছুগাৰৰ পৰিমাণ বাঢ়ি যায় আৰু ৰোগৰ লক্ষণসমূহ পৰিস্ফুট হ’বলৈ ধৰে।
প্ৰাপ্তবয়স্কৰ (সাধাৰণতে ৪০ বছৰৰ অধিক বয়সৰ) হোৱা টাইপ-২ ডায়েবেটিছৰ বা ইনছুলিন অনিৰ্ভৰশীল ডায়েবেটিছ- ইনছুলিনৰ কোষসমূহৰ ওপৰত কাৰ্যকৰী ক্ষমতা কমি গ’লে নাইবা পেনক্ৰিয়াজ গ্ৰন্থিয়ে ইনছুলিন উৎপাদন কমকৈ কৰিলে, নহ’ব বা Insulin resistance হ’লে এনে প্ৰকাৰৰ ডায়েবেটিছ হ’ব পাৰে।
টাইপ-২ ডায়েবেটিছ হোৱাৰ সম্ভাৱনা কাৰ বেছি ?-
- নিষ্ক্ৰিয় জীৱন যাপন, কোনো কচৰৎ বা ব্যায়াম নকৰা লোক
- উচ্চ ৰক্তচাপ থাকিলে
- মেদবহুলতা আৰু চৰ্বিজনিত ৰোগ (ডিছলিপিডেমিয়া)
- ধূম্ৰপান
- অতিমাত্ৰা সমস্যাত ভোগা
- মানসিক ৰোগ
- পৰিয়ালৰ বংশানুগতি
ডায়েবেটিছ নথকা কিছুমান মহিলাৰ গৰ্ভধাৰণ কৰাৰ লগে লগে ডায়েবেটিছৰ লক্ষণে দেখা দিয়ে। এনে অৱস্থাক প্ৰসৱকালীন ডায়েবেটিছ (Gestational Diabetes) বোলে।
এই তিনিবিধৰ উপৰি জেনেটিক বিসংগতিৰ ফলতো জন্মগত ডায়েবেটিছ ৰোগ হ’ব পাৰে। ষ্টেৰইডৰ অপপ্ৰয়োগেও ডায়েবেটিছ ৰোগ কৰিব পাৰে।
টাইপ-১ ডায়েবেটিছৰ লক্ষণসমূহ হ’ল- বেছি প্ৰস্ৰাৱ হোৱা, বেছি পিয়াহ লগা, বেছি ভোক লগা, অকাৰণত ক্ষীণাবলৈ ধৰা, তাৰতম্য অনুভৱ হোৱা, দৃষ্টিশক্তি হ্ৰাস হোৱা, যিকোনো ঘা শুকাওতে পলম হোৱা, হাত-ভৰি জিনজিনোৱা, ভৰিৰ তলুৱাৰ চেতনা হ্ৰাস হোৱা, মেজাজ সঘনে সলনি হোৱা, স্বভাৱ খিংখিঙীয়া হোৱা, শুষ্ক চৰ্ম, পেট বিষ, বমি হোৱা, মুখ শুকাই থকা, নিশ্বাসত ফলৰ ঘ্ৰাণ পোৱা আদি।
টাইপ-২ ডায়েবেটিছৰ লক্ষণসমূহ হ’ল- ওপৰৰ লক্ষণসমূহৰ উপৰি এইকেইটা লক্ষণ টাইপ-২ ডায়েবেটিছত দেখা যাব পাৰে- সঘনাই যিকোনো ৰোগৰ সংক্ৰমণ সৰুসুৰা খহুৰ পৰা আৰম্ভ কৰি টি.বি. ৰোগত এনে ৰোগী সহজে ভুক্তভোগী হ’ব পাৰে। জননেন্দ্ৰিয়ৰ খজুৱতি। অলপতে ভাগৰ লগা।
এনে ৰোগীয়ে মনত ৰখা উচিত টাইপ-২ ডায়েবেটিছ এবিধ জীৱনজোৰা ক্ৰনিক ব্যাধি হ’লেও ইয়াক উপযুক্ত দৰব আৰু পৰিচালনাৰে ৰাখি সাধাৰণ স্বাভাৱিক জীৱন যাত্ৰা অব্যাহত ৰখাটো সম্পূৰ্ণ সম্ভৱপৰ। পুনৰাই উল্লেখ কৰিছোঁ- তেজৰ বৰ্ধিত গ্লুকোজে বিভিন্ন ৰক্তবাহী নলী আৰু স্নায়ুতন্ত্ৰৰ গুৰুতৰ বিজুটি ঘটোৱাৰ ফলতেই নানাধৰণৰ জটিলতাসমূহে দেখা দিয়ে। ফলত চকু, কিডনী, মগজু, হৃদযন্ত্ৰ, স্নায়ুতন্ত্ৰৰ নানা উপসৰ্গই দেখা দিয়ে। হাড়ৰ অষ্টিঅ’পৰছিছ, ভৰিত ঘা গেংগ্ৰিন, ছালত-মুখমণ্ডলত বেক্টেৰিয়া-ফাংগাচৰ সংক্ৰমণ হ’ব পাৰে। গৰ্ভৱতীৰ মৃত সন্তান প্ৰসৱ বা বিনষ্ট হ’ব পাৰে। মুঠতে এই জটিলতাসমূহ কৈ শেষ কৰিব নোৱাৰি। এটা কথা উল্লেখ নকৰিলে লেখাটো অপূৰ্ণ হ’ব কেতিয়াবা কোনো একোজন লোক লক্ষণ বিহীনো হ’ব পাৰে। চাকৰি বা ইঞ্চুৰেঞ্চ সংক্ৰান্তত তেজ পৰীক্ষা কৰাওঁতেহে তেজত উচ্চ পৰিমাণৰ গ্লুকোজ ধৰা পৰে। এনে লোকেও নিজৰ তেজৰ গ্লুকোজৰ পৰিমাণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰি ৰখাটো বাঞ্ছনীয়।
ৰোগৰ চিকিৎসা- টাইপ-১ ডায়েবেটিছত ইনছুলিন আৰু টাইপ-২ৰ বাবে ছুগাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা ঔষধ খোৱা (Oral Hypoglycemic Agent)। কিন্তু এটা বাক্যতে ইয়াক শেষ কৰিব নোৱাৰি। ডায়েবেটিছৰ চিকিৎসা এক বৃহৎ অধ্যায়। ৰোগী ভেদে ইনছুলিন আৰু দৰবো ভিন্ন ভিন্ন হয়। জীৱন ৰক্ষাকাৰী ইনছুলিন বেজীৰ আৱিষ্কাৰ ১৯২১ চনত হয়। ইয়াক বেজীৰ সলনি খোৱাৰ ঔষধলৈ সলনি কৰাৰ প্ৰয়াস ভাৰতবৰ্ষৰ বিজ্ঞানীসকলে কৰি আছে আৰু তেওঁলোকে সোনকালেই এই প্ৰয়াসত সফল হ’ব বুলি জনাইছে। আনহাতে আজিকালি যথেষ্ট সংখ্যক ছুগাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা খোৱা ঔষধ বজাৰত উপলব্ধ হৈছে। ছুগাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা খোৱা ঔষধৰ প্ৰধান বিপদ (পাৰ্শ্বক্ৰিয়াস্বৰূপে) হাইপ’গ্লাইচেমিক ক’মা এই নতুন দৰববিলাকৰ ক্ষেত্ৰত অতি কম। হাইপ’গ্লাইচেমিক ক’মা হ’ল তেজত ছুগাৰৰ পৰিমাণ বিপদজনকভাৱে কমি ৰোগীক অচেতন কৰি দিয়া। আনহাতে ডায়েবেটিক ক’মা বা হাইপাৰগ্লাইচেমিক ক’মাত তেজত ছুগাৰৰ পৰিমাণ সাংঘাটিকভাৱে বাঢ়ি ৰোগীক অচেতন কৰি পেলায়। হাইপ’গ্লাইচেমিক ক’মা তুলনামূলকভাৱে বেছি বিপদজনক। যিকোনো জৰুৰীকালীন অৱস্থাত (যেনে অপাৰেচনৰ প্ৰয়োজন হ’লে, কোনো গুৰুতৰ সংক্ৰমণ হ’লে) টাইপ-২ ডায়েবেটিছৰ ৰোগীক হ্ৰস্বকালীনভাৱে ইনছুলিনেৰে চিকিৎসা কৰা হয়। শেহতীয়া সংবাদমতে মেদবহুল বহুমূত্ৰ ৰোগীৰ অপাৰেচন কৰি (Gastric bypass and biliopancreatic diversion) সুফল লাভ কৰাটো প্ৰমাণিত হোৱাত এই চিকিৎসাৰ প্ৰতি দিনে দিনে অধিক লোক আকৰ্ষিত হ’ব ধৰিছে।
চমুকৈ কেইটিমান লাগতিয়াল কথা পাঠকসকলক জনাব খুজিছোঁ। ৰোগ চিনাক্ত হ’লে ভীতিগ্ৰস্ত নহৈ অভিজ্ঞ চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ ল’বলৈ হেলা নকৰিব। আপোনাৰ জীৱন ধাৰণৰ পদ্ধতিত প্ৰয়োজনীয় সংশোধনী আনিবলৈ প্ৰয়াস কৰক। ফাষ্টফুড, শীতল পানীয়, ধূম্ৰপান, মদ্যপান বৰ্জন কৰক। এটা গ্লুকোমিটাৰ কিনি সময়ে সময়ে নিজৰ ছুগাৰ পৰীক্ষা কৰি লিখি থওঁক, আৰু আপোনাৰ চিকিৎসকক সময়ত অৱগত কৰাওক। ডায়েবেটিছ ৰোগীয়ে ভৰিকেইটা আঘাত নোপোৱাকৈ পৰিষ্কাৰ কৰি সযতনে ৰাখিব। সময়ে সময়ে চকু পৰীক্ষা কৰাবলৈ নাপাহৰিব। খাদ্যত নিয়ন্ত্ৰণ আৰু ব্যায়ামৰ দ্বাৰা শৰীৰৰ ওজন নৰ্মেল বি.এম.আই.ৰ ওচৰত ৰাখিবলৈ যত্নপৰ হওঁক। বিজ্ঞাপনত ভোল গৈ কবিৰাজ বা পাবত গজা তথাকথিত ডাক্তৰৰ (Quake) কাষ চাপি জীৱন বিপদাপন্ন নকৰিব। এটি উদাহৰণ দিওঁ। কেইমাহমানৰ আগতে এজন কুৰি বছৰীয়া নেপালী যুৱকৰ টাইপ-১ ডায়েবেটিছৰ চিকিৎসা ইনছুলিন বেজীৰে আৰম্ভ কৰিলোঁ। তেজত ছুগাৰৰ পৰিমাণ ৫৬৮ মিলিগ্ৰাম শতাংশৰ পৰা কমি ২০০ মিলিগ্ৰাম শতাংশৰ তললৈ আহিল। ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণত অহাত লক্ষণসমূহ নোহোৱা হ’ল আৰু স্বাস্থ্যৰ উন্নতি হ’বলৈ ধৰিলে। তেনে এটা অৱস্থালৈ যুৱকজনে দুমাহৰ ছুটীত ঘৰলৈ গ’ল। ছুটীৰ শেষত ঘৰৰ পৰা ঘূৰি আহিল ৪ কেজি ক্ষীণাই গাত কেইটিমান খহু লৈ। তেজ পৰীক্ষা কৰিলত ওলাল ছুগাৰ ৪৪৪ মিলিগ্ৰাম শতাংশ। ঘৰত হেনো ইনছুলিন নোলোৱাকৈ ছুগাৰ ১২০ৰ তলত আছিল। কি চিকিৎসা কৰিছিল দেখোৱালে চাৰে সাত (৭৫০০) হাজাৰ টকীয়া ব্ৰেণ্ডেড কেইটিমান প্লাষ্টিকৰ বটলত থকা কেইবিধমান আয়ুৰ্বেদিক দৰব। ‘পুনঃ মুচিকঃ ভৱ’ হোৱা যুৱকজনৰ ভ্ৰান্তি দূৰ কৰিবলৈ মই আধা ঘণ্টাৰো অধিক সময় খৰচ কৰিবলগীয়া হ’ল। প্ৰত্যেকজন ডায়েবেটিছ ৰোগীয়ে কেইটিমান নৰ্মেল লেভেল জনাৰ আৱশ্যক। খালী পেটত (ফাষ্টিং) ছুগাৰ হ’ল ৭০-১১০, আকস্মিক (ৰেণ্ডম) ছুগাৰ হ’ল ১৪০-১৬৫, খোৱাৰ পিছত (পি.পি.) ১৬৫-১৮০। ডায়েবেটিছ ৰোগীৰ গ্লাইক’চাইলেটেডহিমগ্ল’বিন (HbA1C) ৬.৫%ৰ ওপৰত থাকে।
এইবাৰ খাদ্যৰ বিষয়ে দু-আষাৰ কৈ লেখা সামৰিম।
কি কি খাব- যি খাদ্যই কাৰ্বহাইড্ৰেট শৰীৰত প্ৰৱেশত বিলম্ব ঘটায় তেনে খাদ্য প্ৰচুৰ পৰিমাণে খাব লাগে। উদাহৰণ গাজী বুট বা মাহ, বিন, মটৰ, চালাডৰ পাত, পচলা, কলডিল আৰু আন আন আঁহ থকা শাক-পাচলি। দুটা ভেণ্ডি ডোখৰ ডোখৰকৈ কাটি ৰাতি আধা গিলাচ পানীত তিয়াই থৈ তাৰ পানী পুৱা খালে কাৰ্বহাইড্ৰেট শৰীৰত প্ৰৱেশত বিলম্ব ঘটে আৰু ফলত তেজত ছুগাৰ নিয়ন্ত্ৰণত সহায়ক হয়। কেইবছমানৰ আগলৈকে ভাৰতবৰ্ষত জগত ফাৰ্মা নামৰ কোম্পানীয়ে ‘কাৰবোটাৰ্ট’ নামৰ এবিধ পাউদাৰ বজাৰত উপলব্ধ কৰিছিল। ছুজিৰ নিচিনা সেই পাউদাৰ পানীত মিহলাই ভাত খোৱাৰ আধা ঘণ্টা আগতে খালে ছুগাৰ নিয়ন্ত্ৰণত সহায়ক হৈছিল। একেদৰে বিহাৰীসকলৰ প্ৰিয় খাদ্য চাটুগুড়ি আৰু ডালিয়াই কাম কৰে। মধুমেহৰ ৰোগীয়ে এইবিলাক খালে লাভৱান হ’ব। ঢেঁকীয়া, লাই, মৰিচা, কলডিল, পচলা, গোমধান বা আঁহ থকা শাক-পাচলি ডায়েবেটিছ ৰোগীয়ে নিয়মীয়াকৈ খোৱা উচিত। আৰৈ চাউলৰ পৰিৱৰ্তে উখোৱা (ওহোৱা) চাউলৰ ভাত খাব লাগে। এসাজ ভাত, এসাজ ৰুটী খোৱাৰ অভ্যাস কৰিব লাগে। মাছ, মাংস, কণী খাব পাৰিব। ৰন্ধনত অলিভ অইল নহ’লে ছানফ্লাৱাৰ তেল ব্যৱহাৰ কৰিব। যিকোনো চৰ্বিজাতীয় খাদ্য পৰিহাৰ কৰিব। কম চৰ্বিযুক্ত গাখীৰহে খোৱা ভাল। দৈ খাব, ক্ৰীম খোৱা বাদ দিয়ক। মদ্যপান আৰু ধূম্ৰপান বৰ্জনীয়। ডায়েবেটিছ ৰোগীয়ে চকলেট, আইচক্ৰীম আৰু সকলো ধৰণৰ শীতল পানীয়ৰ মোহ পৰিত্যাগ কৰিব।
ডাঃ ভূপেন শইকীয়া
জনহিতাৰ্থে প্ৰচাৰিত
(বিঃ দ্ৰঃ – আপুনি যদি আমাৰ স্বাস্থ্য সম্বন্ধীয় লিখনীসমূহৰ দ্বাৰা উপকৃত হৈছে তেন্তে পেজটো লাইক, শ্বেয়াৰ কৰিবলৈ নাপাহৰিব। পেজলৈ আহি লাইক, কমেন্ট, শ্বেয়াৰ কৰক। আশা কৰো এই লিখনিৰ দ্বাৰা আপোনালোক উপকৃত হ’ব৷ লগতে নিজৰ পৰিয়াল, বন্ধুবৰ্গলৈ লিখনিটো Share কৰক যাতে তেওঁলোকেও ইয়াৰ দ্বাৰা সুফল লাভ কৰিব পাৰে৷
আপোনাৰ এই উদগনিয়ে আমাক স্বাস্থ্য সম্বন্ধীয় লিখনী সমূহ ভৱিষ্যতলৈও আপোনালোকৰ মাজলৈ কঢিয়াই নিবলৈ উৎসাহ, উদগনি যোগাব, ধন্যবাদ।)
সংগ্ৰহ মেদিচিতী গুৱাহাটী।
Diabetes ৰ সূচিকিৎসাৰ বাবে Fahmi Ayurveda -ফাহমী আয়ুৰ্বেদ ৰ লগত contact কৰক।আমি side effects নোহোৱাকৈ diabetes নিয়ন্ত্ৰণ তথা প্ৰতিৰোধ কৰোঁ। Phn 070195 52481
