19/08/2025
🙏 नमस्कार
आजचा विषय अत्यंत सुंदर आणि सखोल आहे —
“एकादशी, एकादश इंद्रिये, अजा एकादशी : आख्यायिका, महात्म्य व आरोग्य.”
चला हा विषय व्यवस्थित पाहूया.
🌸 १. एकादशी आणि एकादश इंद्रिये
आयुर्वेद व अध्यात्मानुसार एकादश (११) इंद्रिये असे सांगितले आहेत :
५ ज्ञानेन्द्रिये – डोळे, कान, नाक, जीभ, त्वचा
५ कर्मेंद्रिये – वाणी, हात, पाय, उपस्थ, गुद
१ मन – जे सर्व इंद्रियांना नियंत्रित करते
➡️ एकादशी उपवास म्हणजे या अकरा इंद्रियांना संयम व शुद्धीकरणाची साधना.
👉 डोळे – जप, ध्यान, शास्त्रवाचन
👉 कान – सत्संग, भजन
👉 जीभ – उपवास, फलाहार
👉 मन – ध्यान, विष्णु-भक्ती
🌿 २. अजा एकादशी आख्यायिका
भाद्रपद कृष्णपक्षातील अकरावी तिथी म्हणजे अजा एकादशी.
अजा म्हणजे — अजन्म, पापांचा नाश करणारी.
कथा (राजा हरिशचंद्र)
राजा हरिशचंद्र सत्यप्रिय असूनही संकटात सापडला. त्याने राज्य, कुटुंब गमावले.
तेव्हा महर्षी गौतमांनी त्याला सांगितले :
“राजन्, तू अजा एकादशीचे व्रत कर. यामुळे तुझे सर्व पाप नष्ट होतील, दु:ख दूर होईल.”
राजाने व्रत केले, उपवास, रात्रजागरण व पूजन केले.
परिणामी — त्याचे पाप धुतले गेले, कुटुंब व राज्य परत मिळाले.
🌼 ३. महात्म्य
अजा एकादशी व्रत केल्याने पूर्वजन्मीचे पाप व वर्तमानातील दु:ख नष्ट होतात.
यातून धर्म, अर्थ, काम व मोक्ष यांचा लाभ होतो.
याला सर्व पापक्लेशांचा नाश करणारी एकादशी असेही म्हणतात.
⚕️ ४. आरोग्याशी संबंध
1. इंद्रिय संयम – उपवासामुळे इंद्रियांची शुद्धी होते. अतिखाणे, चविष्ट पदार्थांची आसक्ती कमी होते.
2. शरीरशुद्धी (Detox) – फळाहाराने विषद्रव्ये बाहेर पडतात, पचनशक्ती सुधारते.
3. मानसिक आरोग्य – जप, ध्यान, जागरणामुळे ताण-तणाव, चिंता कमी होतात.
4. आजार निवारण – स्थूलता, मधुमेह, रक्तदाब, पित्त-आम्लपित्त, त्वचारोग यात उपवास उपयुक्त.
5. आयुष्य वृद्धी – संयमित जीवनशैलीमुळे दीर्घायुष्य मिळते.
🌺 निष्कर्ष
👉 एकादशी म्हणजे केवळ उपवास नव्हे, तर अकरा इंद्रियांवर विजय मिळवण्याचा दिवस.
👉 अजा एकादशीची आख्यायिका सांगते की पाप, संकट, दुःख यांचे निर्मूलन होते.
👉 आरोग्यदृष्ट्या ही एक नैसर्गिक शुद्धी प्रक्रिया आहे — शरीर, मन व आत्म्याला आरोग्यदायी आणि प्रसन्न करणारी.
आपल्या आरोग्य विषयक प्रश्नांना खात्रीशीर उत्तर मिळण्याचे एकमेव ठिकाण
श्री विश्वहेरंब आयुर्वेदिक चिकित्सालय आणि संशोधन केंद्र
मातोश्री सहकारी गृहनिर्माण संस्था जेरबाई वाडीया रोड परेल भोईवाडा मुंबई नंबर 12
आपणास आरोग्य विषयक सल्ला हवा असल्यास बिनधास्त फोन करा
९९८७३८९६९२
माहिती आवडल्यास नक्की शेअर करा आणि अधिक माहितीसाठी खालील लिंक वर क्लिक करा
https://connectitapp.in/shree-vishvaheramb
