20/06/2025
डॉ. शरद देशमुख यांचा "जलोदर : कारणे, लक्षणे आणि उपचार" या विषयावर लेख गावकरी वृत्तपत्रात (१९ जून २०२५, पृष्ठ १२) प्रकाशित झाला आहे
लिव्हर सिरोसिससारख्या यकृतविकारांमुळे पोटात पाणी साचण्याची स्थिती — जलोदर — यावर सविस्तर आणि अभ्यासपूर्ण मार्गदर्शन लेखाच्या माध्यमातून देण्यात आले आहे.
जलोदर (Ascites) – कारणे, लक्षणे आणि उपचार जलोदर,
ज्याला वैद्यकीय भाषेत अॅसाइटिस नाअसे म्हणतात, ही एक अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये पोटात (पेरिटोनियल पोकळीत) अनावश्यक प्रमाणात पाणी साचते.ही समस्या मुख्यतः यकृताच्या (लिव्हरच्या) गंभीर आजारांमुळे निर्माण होते, विशेषतः लिव्हर सिरोसिस मुळे.
जलोदरची कारणे
जलोदर होण्यामागे अनेक वैद्यकीय कारणे असू शकतात. त्यापैकी काही महत्त्वाची कारणे खाली दिली आहेत:
1. लिव्हर सिरोसिस – जलोदर होण्यामागचं सर्वात मुख्य कारण.
2. कर्करोग (कॅन्सर) – विशेषतः पोटाच्या अवयवांशी संबंधित कॅन्सर.
3. हृदयविकार – हृदय नीट कार्य करत नसल्यास पाणी साचण्याची शक्यता.
4. किडनीचे आजार – किडनीच्या कार्यात बिघाड झाल्यास शरीरातील द्रव संतुलन बिघडतो.
5. ट्यूबरक्युलोसिस (क्षय रोग) – काही वेळेस पोटाच्या क्षयरोगामुळेही पोटात पाणी साचू शकते
लक्षणे
जलोदरची लक्षणे हळूहळू विकसित होतात. मुख्य लक्षणांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
• पोट फुगणे आणि टणकपणा वाटणे
• वजन वाढल्यासारखं जाणवणं (पाण्यामुळे)
• श्वास घेताना त्रास
• भूक मंदावणे
• पाय सूजणे,चेहरा सुजणे
• थकवा आणि अशक्तपणा
जलोदरची तपासणी
जलोदरची खात्री करण्यासाठी डॉक्टर खालील तपासण्या करतात:
• अल्ट्रासोनोग्राफी किंवा सीटी स्कॅन – पोटात पाणी आहे की नाही हे पाहण्यासाठी.
• पोटातील पाणी तपासणी– संसर्ग आहे का, हे समजण्यासाठी.
• लिव्हर फंक्शन टेस्ट – यकृताची कार्यक्षमता तपासण्यासाठी.
उपचार
जलोदरचा उपचार त्याच्या कारणावर अवलंबून असतो. काही महत्वाचे उपचार खालीलप्रमाणे:
1. औषधोपचार
• डाययुरेटिक्स शरीरातील पाणी लघवी द्वारे बाहेर टाकणारी औषधे
• अल्ब्युमिन इन्फ्युजन – रुग्णाच्या रक्तातील प्रथिनांचं प्रमाण संतुलित ठेवण्यासाठी.
2. परॅसेंटीसिस
• पोटातील साचलेलं पाणी सुईद्वारे बाहेर काढण्याची प्रक्रिया. तीव्र जलोदर असलेल्या रुग्णांना तात्पुरता आराम मिळतो.
3. कारणावर आधारित उपचार
• जर सिरोसिसमुळे जलोदर झाला असेल, तर अल्कोहोल बंद करणं व लिव्हर ट्रान्सप्लांट विचारात घेणं आवश्यक ठरतं.
• ट्यूबरक्युलोसिस असल्यास अँटी-टी बी ची औषधे दिली जातात.
घरगुती उपाय आणि आहार
• मीठ कमी वापरणं – मीठामुळे शरीरात पाणी साचतं, त्यामुळे त्याचे प्रमाण कमी करावं.
• पाणी प्रमाणातच प्यावं – जास्त पाणी प्यायल्याने लक्षणं वाढू शकतात.
• प्रथिनयुक्त आहार – यकृताचं कार्य सुधारण्यासाठी प्रथिनांची गरज असते (डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच).
टाळण्याच्या गोष्टी
• मद्यपान पूर्णतः बंद करणं.
• स्वच्छता राखणं – संसर्ग टाळण्यासाठी.
• वेळेवर तपासणी व औषधोपचार घेणं. निष्कर्ष
जलोदर ही गंभीर वैद्यकीय अवस्था असली तरी योग्य निदान आणि वेळीच उपचार केल्यास ती नियंत्रित करता येते. यकृताचे आरोग्य जपणे आणि नियमित वैद्यकीय तपासणी करणे हेच जलोदर टाळण्याचे मुख्य उपाय आहेत.
टीप: वरील माहिती केवळ शैक्षणिक हेतूसाठी आहे. कृपया कोणतीही वैद्यकीय समस्या असल्यास तज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
डॉ शरद देशमुख
गॅस्ट्रोएंटेरोलॉजिस्ट आणि लिव्हर स्पेशलिस्ट
मेडीलिव्ह मल्टिस्पेशालिटी हॉस्पिटल, द्वारका, नाशिक
📞 8080883074 | 🌐 www.medilivhospital.com