08/12/2024
मधुमेहजन्य न्युरोपॅथी: वैद्यकीय दृष्टीकोनातून सखोल माहिती
मधुमेहजन्य न्युरोपॅथी (Diabetic Neuropathy) ही एक गुंतागुंतीची आणि प्रगतीशील समस्या आहे, जी हायपरग्लायसेमिया मुळे मज्जासंस्थेच्या नुकसानामुळे उद्भवते. ही समस्या मधुमेहाच्या रुग्णांमध्ये 50% पर्यंत आढळते आणि विविध प्रकारच्या लक्षणांद्वारे प्रकट होते. यामुळे रुग्णाच्या जीवनमानावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
न्युरोपॅथीचे प्रकार (Classification)
1. परिफेरल न्युरोपॅथी (Peripheral Neuropathy):
डिस्टल मज्जातंतूंच्या कार्यावर परिणाम होतो.
लक्षणे: पाय व हातांमध्ये मुंग्या येणे, जळजळ, वेदना, व संवेदनाक्षमता कमी होणे.
2. ऑटोनॉमिक न्युरोपॅथी (Autonomic Neuropathy):
हृदय, पचनसंस्था, जननेंद्रिय, व मूत्राशयाच्या कार्यावर परिणाम.
लक्षणे: ऑर्थोस्टॅटिक हायपोटेन्शन, गॅस्ट्रोपॅरेसिस, इरेक्टाइल डिसफंक्शन.
3. प्रॉक्सिमल न्युरोपॅथी (Proximal Neuropathy):
मुख्यतः हिप्स, मांड्या व नितंब यांमध्ये तीव्र वेदना व कमजोरी.
4. फोकल न्युरोपॅथी (Focal Neuropathy):
विशिष्ट मज्जातंतू प्रभावित होतात.
लक्षणे: चेहरा, डोळे किंवा छातीच्या भागामध्ये वेदना आणि अशक्तपणा.
---
पॅथोफिजिओलॉजी (Pathophysiology)
डायबेटिक न्युरोपॅथीचे मुख्य कारण म्हणजे हायपरग्लायसेमिक-इंड्यूस्ड मेटाबॉलिक बदल.
ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस: हायपरग्लायसेमियामुळे सुपरऑक्साइड रेडिकल्स निर्माण होतात, ज्यामुळे नर्व्ह्सचे नुकसान होते.
एडव्हान्स ग्लायकेशन एंड प्रोडक्ट्स (AGEs): नर्व्ह व रक्तवाहिन्यांमध्ये प्रथिनांची संरचना बिघडते.
इस्चेमिया: लहान रक्तवाहिन्यांचे नुकसान (Microvascular Damage) होऊन नर्व्ह्सना पोषणाचा अभाव होतो.
---
लक्षणे (Clinical Features)
प्रारंभिक लक्षणे:
पेरिफेरल मज्जातंतूंच्या संवेदनेमध्ये बिघाड (Paresthesia).
जळजळ, झिणझिण्या.
वेदना किंवा अतिसंवेदनशीलता (Hyperalgesia).
प्रगत लक्षणे:
गॅस्ट्रोपॅरेसिसमुळे अन्न पचण्यात अडचण.
ऑर्थोस्टॅटिक हायपोटेन्शनमुळे चक्कर येणे.
पायांवर जखमा होऊन त्या न भरून येणे (Diabetic Foot Ulcer).
---
निदान प्रक्रिया (Diagnostic Approach)
1. क्लिनिकल चाचण्या:
मोनोफिलामेंट टेस्ट: पायांच्या संवेदनक्षमतेचे मूल्यमापन.
व्हायब्रेशन सेन्स टेस्ट: ट्युनिंग फोर्क वापरून.
थर्मल टेस्टिंग: तापमान संवेदनांचे परीक्षण.
2. इलेक्ट्रोडायग्नोस्टिक चाचण्या:
नर्व्ह कंडक्शन स्टडी (NCS): मज्जातंतूंच्या गतीचे मापन.
इलेक्ट्रोमायोग्राफी (EMG): स्नायूंच्या कार्याचे मूल्यमापन.
3. लॅबोरेटरी चाचण्या:
HbA1c, Lipid Profile, आणि किडनी फंक्शन टेस्ट (KFT).
---
उपचार पद्धती (Management)
1. ग्लायसेमिक नियंत्रण:
HbA1c
