29/07/2025
लोह प्रोफाइल चाचणी (Iron Profile Test) - थोडक्यात आणि महत्त्वाचे
लोह प्रोफाइल चाचणी ही रक्तातील लोहाच्या पातळीचे आणि त्याच्याशी संबंधित घटकांचे मूल्यांकन करणारी एक महत्त्वाची रक्त तपासणी आहे. शरीरातील लोह पातळी योग्य आहे की नाही हे तपासण्यासाठी ही चाचणी केली जाते.
महत्त्व:
* ऍनिमियाचे निदान: लोहाच्या कमतरतेमुळे होणारा ऍनिमिया (अशक्तपणा) ओळखण्यासाठी ही चाचणी अत्यंत महत्त्वाची आहे. लोह हिमोग्लोबिन तयार करण्यासाठी आवश्यक असते, जे लाल रक्तपेशींना शरीरात ऑक्सिजन वाहून नेण्यास मदत करते.
* लोहाचे अधिक्य (Hemochromatosis) तपासणे: शरीरात लोहाचे प्रमाण जास्त झाल्यास होणाऱ्या गंभीर स्थितीचे (जसे की हेमोक्रोमॅटोसिस) निदान करण्यासाठी देखील ही चाचणी उपयुक्त आहे.
* पोषणमूल्य स्थिती: शरीरातील एकूण पोषणमूल्य स्थिती तपासण्यात मदत करते.
* इतर रोगांचे निदान: काहीवेळा यकृत रोग किंवा इतर काही आरोग्य समस्या ओळखण्यासाठी देखील याचा उपयोग होतो.
या चाचणीत तपासले जाणारे मुख्य घटक:
लोह प्रोफाइल चाचणीमध्ये सामान्यतः खालील गोष्टी तपासल्या जातात:
* सीरम लोह (Serum Iron): रक्तातील लोहाचे प्रमाण मोजते.
* एकूण लोह बंधन क्षमता (Total Iron Binding Capacity - TIBC): रक्तातील लोह वाहून नेणाऱ्या प्रोटीन (ट्रान्सफरिन) द्वारे किती लोह बांधले जाऊ शकते हे मोजते.
* ट्रान्सफरिन सॅचुरेशन (Transferrin Saturation): लोहाने भरलेल्या ट्रान्सफरिनची टक्केवारी दर्शवते.
* फेरिटिन (Ferritin): शरीरात साठवलेल्या लोहाचे प्रमाण दर्शवणारे प्रोटीन.
सामान्य मूल्ये (उदाहरणादाखल - प्रयोगशाळेनुसार बदलू शकतात):
* सीरम लोह: 60 ते 170 mcg/dL (मायक्रोग्राम प्रति डेसीलिटर)
* TIBC: 250 ते 450 mcg/dL
* ट्रान्सफरिन सॅचुरेशन: 20% ते 45%
* फेरिटिन: पुरुषांसाठी 20 ते 250 ng/mL (नॅनोग्राम प्रति मिलीलीटर), महिलांसाठी 10 ते 120 ng/mL
लोह पातळी कमी किंवा जास्त असल्यास काय होते?
लोह पातळी कमी असल्यास (लोह कमतरता):
* लक्षणे: थकवा, अशक्तपणा, फिकट त्वचा, श्वास लागणे, चक्कर येणे, डोकेदुखी, थंड हातपाय, ठिसूळ नखे, जिभेची जळजळ, बर्फ खाण्याची इच्छा (पिका).
* परिणाम: लोहाच्या कमतरतेमुळे ऍनिमिया होतो, ज्यामुळे शरीरात ऑक्सिजनची कमतरता होते आणि विविध अवयवांच्या कार्यावर परिणाम होतो.
लोह पातळी जास्त असल्यास (लोह अधिक्य):
* लक्षणे: सांधेदुखी, पोटदुखी, थकवा, अशक्तपणा, हृदयविकार, यकृताच्या समस्या (उदा. सिरोसिस), मधुमेह.
* परिणाम: शरीरात जास्त लोह जमा झाल्यास यकृत, हृदय आणि स्वादुपिंड यांसारख्या अवयवांना नुकसान होऊ शकते. गंभीर प्रकरणांमध्ये, हे अवयव निकामी होण्यास किंवा मृत्यूलाही कारणीभूत ठरू शकते.
टीप: या चाचणीचे निकाल आणि त्यावर आधारित निदान करण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
