12/09/2022
♦️هەوکردنی پەردەی مێشک Meningitis
بریتییە لە التهابات و هەوکردنی ئەو پەردەیەی دەوری مێشک و دڕکەپەتکی داوە کە ناودەبرێت بە Meninges
نیشانەکانی :
سەرەتای دەستپێکی نیشانەکانی هەوکردنی پەردەی مێشک وەک تووشبون بە هەڵامەتە ، بەڵام دواتر نیشانەکان گەشەدەکەن و پەرەدەسێنن و دوای ماوەیەکی کەم یان پاش چەند ڕۆژێک ، نیشانەو دەرکەوتەکان بۆ هەرکەسێک کە تەمەنی لە ٢ ساڵ زیاتر بێت بریتیین لەمانەی خوارەوە :
١-لەپڕ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی (تـــا).
٢- ڕەقبوونی مل.
٣-سەرئێشەیەکی تووند لەگەڵ هێڵنجدانەوە و دڵ تێکهەڵاتن و ڕشانەوە .
٤-کەمبوونی تەرکیز.
٥-درەنگ هەستان لە خەو .
٦- گەشکە.
٧-کەم بوونەوەت ئارەزووی خواردن
نیشانەکان لە منداڵی بچووک و تازە لەدایکبودا بریتین لەمانە :
١- بەرزی پلەی گەرمی لەشی.
٢- زۆر خەوهاتن و بێتاقەتی .
٣- لاوازی خواردن.
٤- درووستبونی پەڵەیەکی نەرم لە لووتکەی سەری منداڵەکە.
٥- ڕەقبوونی ملی .
هۆکارەکانی :
ڤایرۆس باوترین هۆکارە بۆ تووشبون بە هەوکردنی پەردەی مێشک ، لەدوای ئەو بەکتریا دێت بەپلەی دووەم .لە هەندێ حاڵەتی کەمیشدا کەڕوو دەبێتە هۆی هەوکردنی پەردەی مێشک ، لەبەرئەوەی هۆکاری بەکتریایی مەترسیدارترینیانە بۆیە گرنگە کە سەرەتا بە ووردی باسی ئەو بەکتریانە بکەین کە دەبنە هۆی هەوکردنی پەردەی مێشک .
کاتێک بەکتریا دەچێتە ناو خوێن ، لە ڕێگەی جۆگاکانی خوێنەوە دەچێتە مێشک و دڕکەپەتک و دەبێتە هۆی ڕوودانی ئەو حاڵەتە .
بەڵام لەهەندێ حاڵەتی دیکە دەکرێت بەکتریاکە ڕاستەوخۆ کاربکاتە سەر پەردەی مێشک ئەمەش بەزۆری لە کاتی نەشتەرگەری ڕوو ئەدات .
ئەو بەکتریایانەی کە ئەبنە هۆی هەم هەوکردنە :-
۱- بەکتریای Streptococcus Pneumoniae :- ئەم بەکتریایە هۆکارێکی باوە بۆ تووشبون بە هەوکردنی پەردەی مێشک لە هەموو تەمەنەکاندا ، هەروەها ئەم بەکتریایە هۆکارە بۆ ئاوسانی سییەکان و هەوکردنی گوێیەکان و جیوب ، بەگشتی بەکارهێنانی ڤاکسین یارمەتیدەرە بۆ خۆپارێزی لە مەترسی ئەم بەکتریایە .
۲- بەکتریایی Neisseria meningitidis :- ئەم بەکتریا هۆکارێکی دیکەیە بۆ توشبون بە هەوکردنی پەردەی مێشک ، ئەگەرچی ئەم بەکتریا بەشیوەیەکی باو دەبێتە هۆی هەوکردنی بەشی سەرەوەی سیستمی هەناسەدان بەڵام کاتێک بچێتە ناو خوێن ئەوا دەبێتە هۆی هەوکردنی پەردەی مێشک ئەم جۆرەشیان بەکارهێنانی ڤاکسین ڕێگایەکە بۆ خۆپاراستن لەو بەکتریایە.
۳- بەکتریایی Haemophilus influenzae :- ئەم بەکتریاش هۆکارێکی دیکەیە بۆ هەوکردنی پەردەی مێشک بەڵام ئەم جۆرەیان بەتایبەت لە منداڵدا ، بە هەمان شێوە ڤاکسینی نوێ هەیە بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی ئەم بەکتریایە.
هەوکردنی پەردەی مێشک بەهۆی ڤایرۆسەوە ( Viral meningitis) :- بە گشتی هەوکردنی پەردەی مێشک بەهۆی ڤایرۆسەوە مەترسیەکەی وەک بەکتریا نییە ، ئەگەرچی زۆرترین ڕێژەی هەوکردنی پەردەی مێشک بەهۆی ڤایرۆسەوەیە ، کە بەزۆری لە کۆتاییەکانی وەرزی هاوین ڕوودەدات ، نموونەی ڤایرۆسەکان وەک (Herpes simplex , HIV , mups , West nil )
* هەوکردنی پەردەی مێشک بەهۆی کەڕوو (Fungal meningitis) :- ئەگەرچی هەوکردنی پەردەی مێشک بەهۆی کەڕوەوە حاڵەتێکی باو نییە و دەکرێت بڵێین دەگمەنە بەڵام یەکێکە لەڕێگاکانی توشبون بە هەوکردنی پەردەی مێشک بەڵام ناگوازرێتەوە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە .
*هەوکردنی درێژخایەنی پەردەی مێشک :- کاتێک هەندێ لە ئۆرگانیزمەکان بەشێوەیەکی هێواش گەشە دەکەن وەک کەڕوو ئەوا توانایان هەیە بچنە ناو ئەو پەردە و ئەو شلەیەی کە دەوری مێشکی داوە و ببنە هۆی هەوکردنی درێژخایەنی پەردەی مێشک، پەرەسەندنی ئەم هەوکردنە دوو هەفتە یان زیاتر دەخایەنێت لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی ڕوودانی چەند نیشانەیەک وەک ، تا ، سەرئێشە ، ڕشانەوە و تێکچونی ئەقڵی
چۆنیەتی خۆ پاراستن :
ئەو ڤایرۆس و بەکتریانەی کە دەبنە هۆی هەوکردنی پەردەی مێشک ئاساییانە توانای بڵاوبوونەوەیان هەیە لەڕێگەی کۆکە و پژمین و ماچکردن و بەکارهێنانی کەلوپەلی نان خواردن و فڵچەی دان شۆردنی کەسانی دیکە ، لەبەر ئەم هۆکارانە پێویستە ئەم هەنگاوانەی خوارەوە ڕەچاوبکرێت بۆئەوەی خۆمان بپارێزین لە هەوکردنی پەردەی مێشک:
١- شۆردنی دەستەکان
٢- خۆ بەدوورگرتن لە بەکارهێنانی کەلووپەلی کەسانی دیکە وەک قاپ و فڵچەی دان شۆردن .
٣- هێشتنەوەی سیستمی بەرگری لەش بە بەهێزی و درووستی ، ئەمەش بە خواردنی خۆراکی تەندرووست و پێویست ، وە خواردنی میوە و سەوزەی فرێش و خاوێن.
—————————————————————-
🔺د. ابراهیم خەسرەو جاف
شارەزا لە نەخۆشییەکانی مێشک و دەماری منداڵان
📍سلێمانی، کۆتایی شەقامی ئۆرزدی، تەلاری پزیشکی سەلیم بەگ، بەرامبەر کەباب وەلی.
📞 07701580715