Félag Lesblindra á Íslandi

23/09/2025

Skólastarf er komið á fullt og mikilvægt að skima fyrir áhættu á lesblindu. Það ætti að vera hluti af þeim ákvarðanatökuramma sem þarf að svara eftirfarandi fjórum grundvallarspurningum þegar möguleiki á lesblindu er metin:

1. Er nemandinn í áhættuhópi fyrir lesblindu eða nær hann ekki mikilvægum markmiðum í lestri sem ætluð eru fyrir viðkomandi bekkjarstig?

2. Er nemandinn að ná nægilegum árangri í lestri til að hægt sé að segja að hann lesi vel og ná mikilvægum lestrarmarkmiðum?

3. Les nemandinn nægilega vel til að uppfylla lestrarvæntingar bekkjarins og mikilvæg lestrarmarkmið?

4. Hvaða viðbótar stuðningsaðgerðir hafa mesta möguleika á að bæta lestrarframfarir nemenda sem ná ekki fullnægjandi árangri í lestri þrátt fyrir stuðning og aðstoð?

19/09/2025

„Við hjá Félagi lesblindra teljum að sameiningin muni leiða til skerðingar á þjónustu og framboði af lesnu efni. Hún gæti grafið undan þeirri sérstöðu sem Hljóðbókasafnið hefur byggt upp í 40 ár og sem þúsundir Íslendinga með lestrarörðugleika treysta á.

Við hvetjum stjórnvöld til að endurmeta þessa ákvörðun og tryggja að notendur Hljóðbókasafnsins fái áfram þá persónulegu og sérhæfðu þjónustu sem hefur verið hornsteinn starfseminnar frá upphafi. Sparnaður má ekki verða til þess að veikja rétt þeirra sem standa höllum fæti þegar kemur að lestri og aðgengi að menntun, menningu og upplýsingum,“ skrifar Snævar Ívarsson framkvæmdastjóri Félags lesblindra á Íslandi.

Sem framkvæmdastjóri Félags lesblindra á Íslandi hef ég verið skipaður af stjórnvöldum í samráðshóp Hljóðbókasafns Íslands. Í hópnum eiga sæti fulltrúar frá Blindrafélaginu, Félagi sérkennara, Sjónstöð og Upplýsingu, félagi bókasafns- og upplýsingafræðinga. Hlutver...

19/09/2025

„Ótrúlegt starf hjá 19 ára íslenskum frumkvöðli – talgerving sem skilur og talar íslensku á náttúrulegan hátt. Stórt fyrir lesblinda!“

Haukur hefur skýra ráðleggingu fyrir þá sem vilja byrja í gervigreind.

17/09/2025

Richard Harris og lesblindan
Ríkissjónvarpið sýndi í gærkvöldi heimildarmynd frá árinu 2022 um hinn fræga írska leikara Richard Harris sem lést árið 2002. Richard Harris, glímdi við lesblindu (dyslexiu) alla ævi, sem hafði áhrif á getu hans til að lesa handrit og texta.
Þrátt fyrir þetta náði hann ótrúlegum árangri í leiklist, m.a. með hlutverkum eins og Albus Dumbledore í Harry Potter seríunni. Ekki eru til miklar opinberar heimildir um nákvæmlega hvernig hann tókst á við lesblindu, en Harris var þekktur fyrir framúrskarandi minni og hæfileika til að læra línur utanbókar. Eins og margir lesblindir leikarar treysti hann líklega á munnlegar æfingar, hlustun og endurtekningu til að ná tökum á handritum frekar en að lesa þau beint.
Lesblinda hans hindraði hann ekki í að skapa djúpar og áhrifamiklar persónur. Hann lagði áherslu á tilfinningalega túlkun og persónusköpun, sem minnkaði þörfina á beinni textavinnu.
Eins og margir með lesblindu þróaði Harris líklega sínar eigin aðferðir til að takast á við áskoranir, t.d. með skipulagi, einbeitingu og nýtingu styrkleika sinna, eins og rödd og sviðsnærveru og þá varð hann áhrifamikið ljóðskáld.

Í myndinni fáum við innsýn í hvaða mann Richard hafði að geyma frá sjónarhorni þriggja sona hans, leikaranna Jareds og Jamies Harris og leikstjórans Damians Harris.

15/09/2025

Bandarísk frægðarmenni og lesblinda
Margir telja sig hafa orðið vara við að bandarísk frægðarmenni (eða celebrities) ræði með opinskárri hætti um sína lesblindu.
Segja má að þessi aukna umræða komi í kjölfar aukinnar vitundar um neurodiversity (fjölbreytileika í taugavefjum) og minnkaðs stigveldis og meiri viðurkenningar þegar kemur að námsörðugleikum, sérstaklega eftir 2020.
Margar stjörnur deila nú sögum sínum í viðtölum, bókum, hlaðvörpum og á samfélagsmiðlum til að hvetja aðra, sérstaklega börn, til að sjá lesblindu sem styrkleika frekar en veikindi. Þetta er hluti af víðfeðmari þróun þar sem þekking á lesblindu hefur aukist, og nú er talið að 5–15% Bandaríkjamanna (um 20 milljónir) glími við hana, samkvæmt WebMD.
Ástæður aukinnar og opinskárrar umræðu má rekja til aukinnar vitundar og fræðslu. Með ákveðnum einföldunum má segja þar til fyrir einum eða tveimur áratugum var lesblinda oft falin vegna skammar og misskilnings, jafnvel talin leti eða heimska. Í kjölfar herferða eins og Dyslexia Awareness Month ( október) deila stjörnur sögum sínum til að breyta skynjun. Til dæmis hefur Henry Winkler, leikari úr Happy Days, orðið talsmaður lesblindra og gefið út barnabækur um lesblindu til að hjálpa börnum en við höfum áður sagt sögu hans hér.
Á síðustu árum hafa nýjar sögur komið fram. Til dæmis opnaði Tom Holland (Spider-Man) sig um lesblindu og ADHD í viðtali við IGN fyrr á árinu. Þar ræddi hann hvernig það hefur áhrif á vinnu hans. Steven Spielberg, sem greindist við 60 ára aldur, deildi sögu sinni í fyrra og sagði frá því hvernig hann notaði kvikmyndagerð til að komast yfir erfiðleikana. Bretinn Jamie Oliver er vinsæll í Bandaríkjunum og starfaði að heimildarmynd um lesblindu nú fyrr á árinu (Channel 4), þar sem hann ræddi hvernig hann las sína fyrstu bók þegar hann varð 38 ára.

12/09/2025

Framundan er árlegur fundur norrænu lesblindusamtakanna sem Félag lesblindra á Íslandi (FLÍ) er aðili að. Fundurinn fer fram í Helsinki í Finnlandi 24. og 25. október 2025.

Snævar Ívarsson, framkvæmdastjóri Félags lesblindra á Íslandi, fer yfir þetta samstarf í grein sem birtist á Vísi í dag.

Þessir sameiginlegu fundir samtaka lesblindra á Norðurlöndunum eru mikilvægir og gefa okkur hjá Félagi lesblindra á Íslandi tækifæri til að bera saman stöðu lesblindra í þessum löndum sem deila svo mörgu saman. Þó að margt sé vel gert á Íslandi þegar kemur að lesblindu má víða bæta. Áberandi er að samtök lesblindra á Norðurlöndunum hafa meiri getu til að taka þátt í alþjóðlegu samstarfi en við á hjá Félagi lesblindra á Íslandi. Þá er vert að benda á að gagnagrunnur um hjálpartækni er í þróun í samstarfi við hin Norðurlöndin. Í meðfylgjandi grein eru nokkur dæmi tínd til þegar samanburður við hin Norðurlöndin er skoðaður.

09/09/2025

Anderson Cooper og lesblindan
Anderson Cooper, fréttamaðurinn frægi hjá CNN, hefur verið opinskár um baráttu sína við lesblindu og hvernig hún mótaði nálgun hans á nám og starf. Anderson Cooper hefur talað um að lesblinda hafi verið áskorun fyrir hann, sérstaklega í skóla.

Hann hefur talað um lesblindu sína, t.d. í viðtölum og greinum frá fyrri árum, eins og árið 2010 þegar hann var gesti á viðburði National Center for Learning Disabilities, þar sem hann lýsti einangrun og skömm sem hann upplifði sem barn. Einnig hefur hann deilt sögum um hvernig hún hefur mótað námsleiðina og starfið hans sem blaðamaður.

Anderson Cooper hefur lýst því hvernig hann átti erfitt með lestur og skrift, sem olli oft gremju og sjálfsefasemdum. Til dæmis hefur hann nefnt að hann þurfti að leggja sig sérstaklega fram til að halda í við jafnaldra sína, og það tók hann lengri tíma að vinna úr texta.

Hins vegar notaði hann styrkleika sína, eins og forvitni og ákveðni, til að yfirstíga þessar hindranir. Hann fann leiðir til að læra á annan hátt, eins og að treysta meira á hlustun og sjónræna vinnslu, sem hjálpaði honum í starfi sínu sem blaðamaður. Cooper hefur einnig sagt að lesblindan hafi kennt honum seiglu og að nálgast vandamál frá mismunandi sjónarhornum, sem hefur reynst dýrmætt í fréttamennsku. Hann var ekki greindur með lesblindu fyrr en fullorðinn, sem gerði skólagönguna enn krefjandi þar sem hann skildi ekki alltaf af hverju hann átti erfitt með ákveðna hluti.

08/09/2025

Bókasafnsdagurinn er í dag, 8. september, og í tilefni hans minnum við á hlutverk Hljóðbókasafns Íslands: Að gera efni aðgengilegt og miðla því til fólks sem glímir við blindu, sjónskerðingu, lesblindu eða aðra prentleturshömlun. Markmið laga um safnið er að uppfylla réttindi þessara hópa fyrir hönd íslenska ríkisins. Þema dagsins er:

Lestur er bestur - fyrir sálina

03/09/2025

Ný skilgreining á lesblindu til umsagnar
Alþjóðasamtök um lesblindu (IDA) hafa náð mikilvægum áfanga í viðleitni til að auka skilning og stuðning við einstaklinga með lesblindu. IDA hefur hafið alhliða verkefni til að endurskoða og endurmeta viðurkennda skilgreiningu sína á lesblindu frá árinu 2002. Sú skilgreining hefur stýrt rannsóknum, mótað menntastefnu, upplýst löggjöf og stutt ótal fjölskyldur um allan heim. Tillagan að endurskoðuninni er nú aðgengileg almenningi til skoðunar og athugasemda.

Þetta starf hófst árið 2024 í gegnum strangt og aðgengilegt ferli undir forystu stýrihóps um skilgreiningu á lesblindu, undir formennsku virtra sérfræðinga eða þeirra Dr. Charles Haynes, Dr. Malatesha Joshi og Dr. Hugh Catts. Nefndin er skipuð sérfræðingum, vísindamönnum og talsmönnum, allt virtum fræðimönnum og leiðtogum á sínu sviði og hefur notið stuðnings meira en hundrað ráðgjafa sem koma frá fjölbreyttum fræðigreinum sem túlka mismunandi sjónarmið innan lesblindusamfélagsins. Í ferlinu voru nýjustu vísindalegar niðurstöður skoðaðar, reynt var að innlima reynslu einstaklinga með lesblindu og þannig reynt að tryggja að endurskoðaða skilgreiningin væri alþjóðleg að umfangi, rannsóknarmiðuð og aðgengileg.

Endurskoðaða skilgreiningin er nú opin fyrir athugasemdum almennings. Kennarar, foreldrar, vísindamenn, stjórnmálamenn, einstaklingar með lesblindu og aðrir hagsmunaaðilar eru hvattir til að fara yfir tillöguna að skilgreiningunni og veita ábendingar. Ábendingar almennings munu hjálpa til við að tryggja að loka skilgreiningin sé skýr, aðgengileg og þýðingarmikil fyrir alla þá sem hún miðar að því að þjóna.

Gamla skilgreiningin lagði megináherslu á erfiðleika við að greina hljóð í orðum (phonological deficits) sem eina helstu orsakina. Nýja skilgreiningin er víðari og segir:
„Lesblinda er sértæk námsröskun sem einkennist af erfiðleikum við að lesa orð (nákvæmni, hraði eða bæði) og/eða stafsetningu, sem getur breyst eftir ritmáli. Þetta stafar af taugfræðilegum munstrum í heilanum, en er einnig undir áhrifum af umhverfi og kennslu.“

Hvers vegna er þetta nýtt? Jú nýja skilgreiningin tekur mið af rannsóknum sem sýna að lesblinda er ekki bara „hljóðvandamál“, heldur getur það tengst öðrum þáttum eins og erfiðleika við að vinna hratt með upplýsingar, bæði sjónrænar og heyrnar (temporal processing). Þetta þýðir að kennsla þarf að vera fjölhæfari, t.d. með áherslu á skilning, orðaforða og hraða, ekki bara að þekkja bókstafi (decoding). Rannsóknir frá 2023 (t.d. John Stein's yfirlit) benda til þess að gamla kenningin (phonological deficits) útskýri ekki öll tilvik, s.s. erfiðleika við stafsetningu eða að geta raðað bókstöfum sjónrænt með hraða (rapid automatized naming).
Við munum reyna að veita frekari upplýsingar um þessa nýju skilgreiningu.

31/08/2025

Aðstoðum börnin heima við að lesa
Þegar skólinn byrjar gegnir fjölskyldan stóru hlutverki í þróun læsis. Einfaldar athafnir eins og að lesa saman og ræða sögur skipta miklu máli. Að hvetja til þátttöku fjölskyldunnar hefur mikilsverð áhrif á lestrarárangri nemenda.

Meðal þeirra afþreyinga sem fjölskyldur geta gert heima til að efla læsiþroska snemma eru sameiginleg lestur, teikning, söngur, sögusögn, upplestur, leiki og rím. Þegar þið lesið saman skiptist þú og barnið þitt á að lesa hluta úr bók. Þegar þú lest skaltu biðja barnið þitt að tengjast sögunni. Láttu það segja þér meira um hvað það er að hugsa. Þú getur notað áhugamál þess til að velja bækur. Jákvæð endurgjöf skiptir miklu og mikilvægt að spyrja opinna spurninga við sameiginlegan lestur til að auka áhuga og gagnrýna hugsun.

Fyrir ung börn eru barnavísur sérstaklega gagnlegar fyrir tungumál og snemmbúinn læsiþroska. Gott er að spila hljóðbækur eða lesa upphátt heima til að auka orðin og orðaforðann sem barnið þitt heyrir. Hengja má upp mismunandi tegundir af letri um allt húsið. Merktu hluti á heimilinu. Þetta getur sýnt fram á mikilvægi tungumáls, lesturs og skriftar. Hjálpaðu barninu þínu að öðlast bakgrunnsþekkingu á tilteknu efni. Ræddu um daglegar upplifanir, sýndu barninu þínu myndir og segðu sögur.

Ef notað er annað tungumál heima, talaðu þá við barnið þitt á því tungumáli og lestu það. Þetta getur hjálpað til við að auka orðaforða þess og mynda tengsl í skólanum. Það getur einnig aukið forvitni þess og vilja til að læra í skólanum. Námstækifæri á móðurmáli munu hjálpa til við að auka getu í íslensku.

Fyrir eldri börn má spila orðaleiki, ræðið um merkingu orða og bendið á áhugaverð eða ný orð þegar þið lesið saman. Spyrjið spurninga fyrir, á meðan og eftir upplestur. Þetta getur hjálpað barninu að beina athyglinni að hugmyndunum í sögunni. Áður en þið lesið, skoðið bókarkápuna og ræðið um hvað gæti gerst í sögunni. Spyrjið hvaða spurningar barnið hefur um söguna meðan á lestri stendur. Eftir lesturinn, ræðið um hvað gerðist. Biðjið barnið að draga saman og tengja söguna við það sem það veit nú þegar eða hefur upplifað.

Fyrir unglinga, takið þátt í samræðum, bjóðið upp á umhverfi þar sem börn eru læs og verið góð fyrirmynd í lestri. Ræðið um skólann, tímarit eða líðandi stund. Spyrjið þau hvað þau eru að lesa og ræðið bækurnar. Hafið mikið af lesefni sem hentar aldri og bekkjarstigi heima hjá ykkur. Sýnið góða læsishegðun með því að lesa reglulega sjálf.
Tækni getur hjálpað fjölskyldum að uppfylla læsisþarfir barna sinna. Þjónið sem „miðlunarleiðbeinandi“. Ræðið við barnið ykkar um að nota tækni á skapandi hátt. Þessi samtöl geta eflt tungumálaþroska, byggt upp bakgrunnsþekkingu og hjálpað barninu ykkar að þróa gagnlega færni.

28/08/2025

Nýleg grein í tímaritinu Scientific American færir rök fyrir því að með því að breyta því hvernig lesblinda er greind gæti það hjálpað fleiri börnum að fá þann stuðning sem þau þurfa.

Greinin byrjar á því að skoða sögu Tims Odegard; doktorsnema sem lauk doktorsnámi sínu í rannsóknum á lesblindu en átti í erfiðleikum með að alast upp í skóla. Hann fékk ekki þann stuðning sem hann þurfti vegna skorts á skilningi á lesblindu innan skólakerfsins. Margir kennarar hans efuðust jafnvel um greind hans. Hann komst síðar að því að ástæðan fyrir því að hann fékk ekki lesblindugreiningu var líklega afleiðing af því að fólk treysti á greindarpróf á þeim tíma sem komst að þeirri niðurstöðu að hann væri ekki með lesblindu.

Höfundar greinarinnar halda því síðan fram að ein af ástæðunum fyrir skorti á greiningu sé sú að margir skólar í Bandaríkjunum noti misræmislíkanið sem greiningartól fyrir námsörðugleika. Hvað varðar lesblindu ber misræmislíkanið saman greindarvísitölustig við lestrargetu. Margir fullyrða að, ásamt mörgum öðrum vandamálum, leiði skekkjur í greindarprófinu til mismunandi greiningartíðni og stuðnings milli kynþáttar og félagslegrar stöðu. Sérstaklega hefur óhóflegur fjöldi einstaklinga sem hafa fengið greiningu og stuðning vegna lesblindu verið hvítir og af millistétt eða efri stétt. Þetta sýnir glögglega að lesblinda getur afhjúpað margvíslega fordóma.

Sem betur fer hefur vísindaleg samstaða gegn misræmislíkaninu aukist að undanförnu. Ein rannsókn leiddi í ljós að óháð greindarvísitölustigi njóta þeir sem eiga erfitt með lestur góðs af sérhæfðum lestrarstuðningi og kennslu á tölfræðilega eins stigum, sem styður þá hugmynd að notkun greindarvísitölu til að greina lesblindu sé árangurslaus.

Í heildina er fullyrt í greininni að meiri aðgangur að nákvæmari prófum gæti leitt til þess að fleiri nemendur fái þann stuðning sem þeir þurfa til að ná árangri í lestri og kennslustofunni.

27/08/2025

Snævar Ívarsson, framkvæmdastjóri Félags lesblindra á Íslandi, birtir þessa grein á Vísi í dag. Brýning til skólafólks nú þegar skólarnir eru að byrja að huga að stöðu þeirra sem eiga erfitt með að ná tökum á lestri.

Vitund um lesblindu hér á Íslandi hefur aukist verulega undanfarna áratugi, að hluta til vegna starfs Félags lesblindra og meiri fræðslu innan skólakerfisins. Það er því óumdeilt að þekking á lesblindu hefur aukist innan skólasamfélagsins þó að enn sé nokkuð í land að sú ....