28/11/2025
🧠 Хүний Тархины Хөгжлийн 5 Үе Шат (Кембрижийн Судалгаа)
Энэхүү судалгааг хийхдээ эрдэмтэд нийт 100 гаруй эрүүл хүний тархийг, төрснөөс 100 нас хүртэлх хугацаанд, тогтмол хугацаанд MRI-аар шинжилж, тархины бүтцийн томоохон өөрчлөлтүүд явагддаг "эргэлтийн цэгүүд" дээр үндэслэн үе шатуудыг ангилжээ.
1. 👶 Хүүхэд Үе (Төрснөөс 9 нас хүртэл)
Энэ бол тархины сүлжээний суурь тавигдах хамгийн хурдацтай үе юм.
• Онцлог:
• Өсөлт: Тархины хэмжээ маш хурдацтай томордог.
• Бэхжилт: Мэдрэлийн эсүүдийн хоорондын холбоосууд (синапс) үүсэж, бэхжиж эхэлдэг.
• Саарал ба Цагаан Бодис: Саарал бодис (мэдээлэл боловсруулах хэсэг) болон цагаан бодис (мэдээлэл дамжуулах холбоос) хоёулаа эрчимтэй хөгждөг.
• Суурь Чадвар: Хэл яриа, хөдөлгөөн, танин мэдэхүйн үндсэн чадварууд бий болдог.
2. 🧑🎓 Залуу Үе (9-өөс 32 нас хүртэл)
Энэ үе шат нь суралцах, дасан зохицох чадварыг сайжруулдаг. Судалгаагаар энэ үеийн төгсгөл буюу 32 нас нь тархины бүтцийн хувьд хамгийн том өөрчлөлтийн цэг байсан.
• Онцлог:
• Холбоосны Нарийсалт: Тархины холбоосууд илүү нарийн, хурдан, үр дүнтэй болдог. Энэ нь шаардлагагүй холбоосуудыг хасаж, чухал холбоосуудыг бэхжүүлдэг үе.
• Өсвөр Нас: 9 нас орчимд тархины бүтэц том өөрчлөлтөд орж, өсвөр насны шилжилтийг эхлүүлдэг.
• Төгс Хөгжил: Энэ үеийн төгсгөлөөр (32 нас орчим) тархины сүлжээний зохион байгуулалт дээд цэгтээ хүрч, танин мэдэхүйн чадварууд бүрэн төлөвшдөг.
3. 🧑 Насанд Хүрэх Үе (32-оос 66 нас хүртэл)
Энэ бол тархины бүтцийн хувьд хамгийн урт бөгөөд тогтвортой үе шат юм.
• Онцлог:
• Тогтворжилт: Тархины бүтэц болон үндсэн сүлжээнүүд харьцангуй тогтвортой байдалд ордог.
• "Ухаан Суух": Энэхүү тогтвортой байдал нь хуримтлагдсан мэдлэг, туршлага, ухаан бодол тогтвортой байхад нөлөөлдөг. Энэ үед шинэ зүйл сурах чадвар хэвээр үлддэг ч, өөрчлөлтүүд нь өмнөх үе шиг огцом биш болдог.
• Сэтгэл Зүй: Мэргэжил, гэр бүл, нийгэмд байр сууриа эзлэхтэй холбоотойгоор сэтгэл зүйн хувьд ч харьцангуй тогтвортой байдаг.
4. 👵 Эрт Хөгшрөлт (66-оос 83 нас хүртэл)
66 нас нь тархины сүлжээ дахин зохион байгуулагдаж, бүтэц нь доройтож эхлэх дараагийн эргэлтийн цэг юм.
• Онцлог:
• Бүтцийн Өөрчлөлт: Тархины тодорхой хэсгүүдэд (ялангуяа саарал бодисын хэмжээ) бага зэргийн бууралт ажиглагдаж эхэлдэг.
• Сүлжээний Уян Хатан Байдал: Тархины сүлжээний холбоосууд аажмаар суларч эхэлдэг.
• Эрсдэл: Ой тогтоолт, танин мэдэхүйн чадварт бага зэргийн өөрчлөлтүүд гарч эхэлдэг.
5. 👴 Хожуу Хөгшрөлт (83-аас дээш)
Энэ үед тархины бүтцийн өөрчлөлт илүү тодорхой болж, амьдралын туршид хуримтлуулсан мэдлэгээ ашиглахад илүү найдах болдог.
• Онцлог:
• Цагаан Бодис: Цагаан бодис (холбоос) их хэмжээгээр багасдаг нь мэдээлэл дамжуулах хурд, үр дүнг бууруулдаг.
• Бүсчилсэн Үйл Ажиллагаа: Тархи нь нэгэн зэрэг олон бүсээ ашиглахын оронд, тодорхой, илүү дагнасан бүсүүддээ найдаж эхэлдэг.
• Танин Мэдэхүй: Ой тогтоолт болон боловсруулах хурд илүү мэдэгдэхүйц удааширдаг. Гэсэн хэдий ч, энэ үеийн хүмүүс өндөр мэргэн ухаан (wisdom) болон хуримтлагдсан мэдлэгээрээ давуу талтай байдаг.
Энэ судалгаа нь хүний насыг "хүүхэд", "насанд хүрсэн" гэх мэт ерөнхий ойлголтоос илүү нарийн, тархины бүтцийн бодит өөрчлөлтөөр ангилсан нь анагаах ухаан, боловсрол, нийгмийн бодлогод чухал ач холбогдолтой юм.