23/11/2024
វិធីបង្ការជំងឺមហារីក
កែសម្រួលពី "ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃការបង្ការជំងឺមហារីក"
(អ្នកនិពន្ធ៖ Graham A Colditz, MD, DrPH.UpTodate)
https://www.uptodate.com/contents/overview-of-cancer-prevention
ការណែនាំ
ការពិនិត្យរកជំងឺមុនឈឺ និងការបង្ការអាចកាត់បន្ថយការស្លាប់មកពីជំងឺមហារីកជាច្រើន។ ការពិនិត្យរកជំងឺមុនឈឺអាចរកឃើញភាពមិនប្រក្រតី មុនពេលដែលវាបង្ហាញឱ្យឃើញរោគសញ្ញាហើយអាចនាំឱ្យមានអន្តរាគមន៍ មុនពេលមហារីកកើតមានឡើង ឬនៅដំណាក់កាលដំបូង នៅពេលដែលការព្យាបាលអាចមានប្រសិទ្ធភាពជាទីបំផុត។ យុទ្ធសាស្ត្រការពារផ្តោតលើការកែប្រែកត្តាហានិភ័យបរិស្ថាន និងរបៀបរស់នៅដែលជំរុញឱ្យងាយកើតជំងឺមហារីក។
អនុសាសន៍ទូទៅនៃរបៀបរស់នៅរួមមាន:
⁃ ជៀសវាងថ្នាំជក់
⁃ ធ្វើសកម្មភាពរាងកាយ
⁃ រក្សាទម្ងន់ដែលធ្វើឲ្យមានសុខភាពល្អ
⁃ ហូបអាហារដែលសម្បូរដោយផ្លែឈើ បន្លែ និងគ្រាប់ធញ្ញជាតិ ហើយមានជាតិខ្លាញ់ឆ្អែត/ខ្លាញ់ trans fat សាច់ក្រហម និងសាច់កែច្នៃកម្រិតតិច
⁃ រឹតត្បិតកម្រិតសុរា (ដល់សូន្យគឺល្អបំផុត)
⁃ ការពារកុំឲ្យឆ្លងជំងឺកាមរោគ ក្នុងនោះមានរួមបញ្ចូលទាំងការចាក់វ៉ាក់សាំងប្រឆាំងនឹងមេរោគ papillomavirus របស់មនុស្ស (HPV)
⁃ ការពារពីព្រះអាទិត្យ និងជៀសវាងប្រើគ្រែដែលធ្វើឲ្យស្បែកប្រែពណ៌ដាំដែង(tanning beds)
⁃ ទៅឲ្យពេទ្យពិនិត្យជាទៀងទាត់ ដើម្បីរិះរកជំងឺមហារីកសុដន់ មាត់ស្បូន ពោះវៀនធំ និងសួត (ប្រសិនបើអាចអនុវត្តបាន បើធ្លាប់ជក់បារី)
ជំងឺឆ្លងមេរោគ
គេប៉ាន់ស្មានថាប្រមាណ 13 ភាគរយនៃជំងឺមហារីកថ្មីទាំងអស់នៅទូទាំងពិភពលោកគឺបណ្តាលមកពីជំងឺឆ្លងមេរោគ [4] ។ គេបានរកឃើញទំនាក់ទំនងជាច្រើនរវាងភ្នាក់ងារបង្ករោគ និងជំងឺមហារីក ៖
⁃ វីរុស papillomavirus របស់មនុស្ស (HPV) ជាមួយនឹងមហារីកមាត់ស្បូន និងមហារីក ទ្វារលាមកនិងប្រដាប់បន្តពូជ/(anogenital )ផ្សេងទៀត ក៏ដូចជាមហារីកកោសិកា squamous នៃក្បាល និងក។
⁃ មេរោគរលាកថ្លើមប្រភេទ B (HBV) និងមេរោគរលាកថ្លើមប្រភេទ C (HCV) ដែលអាចធ្វើឲ្យកើតជំងឺមហារីកថ្លើម។
⁃ Human T-cell lymphotropic virus type 1 (HTLV-1) ជាមួយនឹងជំងឺមហារីកឈាម T-cell មនុស្សពេញវ័យ។
⁃ មេរោគអេដស៍ជាមួយ Kaposi sarcoma និងជាមួយជំងឺមហារីកnon-Hodgkin lymphoma ។
⁃ មេរោគ Herpes 8 (HHV-8) របស់មនុស្សជាមួយជំងឺKaposi sarcoma និង ជំងឺមហារីក Primary effusion lymphoma។
⁃ មេរោគ Epstein-Barr (EBV) ជាមួយជំងឺមហារីក Burkitt lymphoma។
⁃ បាក់តេរី Helicobacter pylori ជាមួយមហារីកក្រពះពោះវៀន រួមទាំងមហារីកក្រពះ និង មហារីកmucosa- associated lymphoid tissue (MALT) lymphomas ។
⁃ ជំងឺគ្រុនព្រូនសំប៉ែត flukes ជាមួយមហារីកបំពង់បង្ហូរទឹកប្រមាត់ (cholangicarcinoma ) និងមហារីកថ្លើម។
អន្តរាគមន៍ដើម្បីកាត់បន្ថយហានិភ័យជំងឺឆ្លងមេរោគ
ភាគច្រើននៃជំងឺឆ្លងមេរោគដែលទាក់ទងនឹងជំងឺមហារីកគឺកើតមកពីវីរុសដែលឆ្លងរាលដាលតាមរយៈការប៉ះពាល់ជាមួយឈាម ឬសារធាតុរាវក្នុងរាងកាយដែលមានផ្ទុកមេរោគ។ យុទ្ធសាស្រ្តដើម្បីការពារការឆ្លងបែបនេះ រួមមានការអនុវត្តផ្លូវរួមភេទប្រកបដោយសុវត្ថិភាព ការប្រើម្ជុលចំអិនដែលគ្មានមេរោគរួចបោះចោលហើយប្រើសម្រាប់អ្នកជំងឺតែម្នាក់ ក្នុងមន្ទីរថែទាំសុខភាព កម្មវិធីដូរម្ជុល គ្រប់គ្រងកន្លែងចាក់សាក់ បន្តការពិនិត្យឈាម សរីរាង្គ និងអ្នកផ្តល់ទឹកកាម និងការបង្កើតផលិតផលឈាមសិប្បនិម្មិត។ .
ចំពោះវីរុសមួយចំនួន មានអន្តរាគមន៍ជាក់លាក់ដែលគេអាចអនុវត្តដើម្បីការពារការឆ្លងមេរោគ ឬពន្យារការវិវត្តទៅជាជំងឺមហារីកន្ទាប់ពីឆ្លងហើយ ៖
• ការចាក់វ៉ាក់សាំង HPV ត្រូវអនុសាសសម្រាប់កុមារទាំងអស់ ស្ត្រីនិងបុរសវ័យក្មេងដែលមិនបានចាក់វ៉ាក់សាំងក្នុងវ័យកុមារភាព។
វ៉ាក់សាំង HPV ត្រូវបានអនុសាសសម្រាប់ក្មេងប្រុស និងក្មេងស្រីមិនទាន់ពេញវ័យដែលមានអាយុពី 9 ទៅ 12 ឆ្នាំ ដើម្បីឲ្យមានការការពារមុនពេលដែលពួកគេប៉ះពាល់នឹងវីរុស។
មនុស្សដែលមានអាយុពី 13 ដល់ 26 ឆ្នាំដែលមិនបានចាក់វ៉ាក់សាំងឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់នៅពេលក្មេងក៏អាចចាក់វ៉ាក់សាំងបានដែរ។
សម្រាប់មនុស្សពេញវ័យដែលមានអាយុពី 27-45 ឆ្នាំគ្រូពេទ្យអាចពិភាក្សាអំពីវ៉ាក់សាំង HPV ជាមួយក្រុមមនុស្សក្នុងវ័យនេះ ថាតើអ្នកណាអាចទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ ដូចជាអ្នកដែលធ្លាប់មានដៃគូពីមុនចំនួនតិចតួច ឬគ្មាន។ វ៉ាក់សាំងនេះមិនសូវមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងក្រុមអាយុនេះទេ ព្រោះមនុស្សក្នុងអាយុនេះតែច្រើនតែបានប៉ះពាល់នឹងមេរោគ HPV រួចទៅហើយ។
លើសពីនេះទៅទៀត ការពិនិត្យរកមើលមហារីកមាត់ស្បូនមុនឈឺបានកាត់បន្ថយអត្រាកើតមហារីកមាត់ស្បូនយ៉ាងខ្លាំងនៅទីណាដែលមានការពិនិត្យមុនឈឺ(screening)យ៉ាងទូលំទូលាយ។
• ការចាក់វ៉ាក់សាំង HBV សម្រាប់មនុស្សពេញវ័យដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ក្នុងការឆ្លងមេរោគ HBV ដើម្បីកាត់បន្ថយការឆ្លងមេរោគ និងការកើតមហារីកថ្លើមជាបន្តបន្ទាប់។
ប្រទេសកម្ពុជាមានវឌ្ឍនភាពគួរឱ្យកត់សម្គាល់ក្នុងការកាត់បន្ថយអត្រាប្រេវ៉ាឡង់នៃជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ B (HBV) តាមរយៈកម្មវិធីចាក់ថ្នាំបង្ការថ្នាក់ជាតិ (NIP)។
នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា របាយការណ៍ចុងក្រោយបំផុត (គិតត្រឹមឆ្នាំ 2020) អំពីចំនួនមនុស្សដែលបានចាក់វ៉ាក់សាំង HepB គឺ 78.4%-90.2% សម្រាប់ការចាក់ថ្នាំកូនង៉ាពេលសម្រាលទាន់ពេលវេលា (ក្នុងរយៈពេល 24 ម៉ោង) និង 88.7%-100% សម្រាប់វ៉ាក់សាំង pentavalent បីដូស។
• ការពិនិត្យរក HCV ត្រូវបានអនុសាសចំពោះមនុស្សពេញវ័យទាំងអស់ដែលមានអាយុពី 18 ទៅ 79 ឆ្នាំ។ នេះនេះជាការពិនិត្យតែម្តងសម្រាប់មនុស្សពេញវ័យភាគច្រើន និងការពិនិត្យតាមកាលកំណត់(periodic)សម្រាប់អ្នកដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ ដូចជាអ្នកជំងឺដែលមានប្រវត្តិប្រើថ្នាំចាក់។
• ការប្រើថ្នាំបង្ការមុនការប៉ះពាល់ (PrEP) អាចកាត់បន្ថយហានិភ័យនៃការឆ្លងមេរោគអេដស៍យ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងក្រុមដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ ហើយការព្យាបាលដោយថ្នាំretroviral សម្រាប់ការឆ្លងមេរោគអេដស៍បានធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងខ្លាំងនូវដំណើរនៃជំងឺ និងជំងឺមហារីកដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយ។ ការព្យាបាលដោយថ្នាំប្រឆាំងមេរោគអេដស៍ antiretroviral (ART) ត្រូវបានបង្ហាញថាអាចកាត់បន្ថយអត្រាកើតជំងឺមហារីកកូនកណ្តុរដែលទាក់ទងនឹងជំងឺអេដស៍ (AIDS-related lymphoma)។
• ការថយចុះនៃការផ្ទុកមេរោគនៃជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ B ដោយការព្យាបាលដោយថ្នាំ interferon ឬ nucleoside/tide analogues ( lamivudine, adefovir, telbivudine, entecavir និង tenofovir ឬ Viread) ចំពោះអ្នកជំងឺដែលមានការឆ្លងមេរោគរលាកថ្លើមប្រភេទ B រ៉ាំរ៉ៃត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការថយចុះហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកថ្លើម។
• ការប្រើប្រាស់គ្រឿងស្រវឹងច្រើនហួសប្រមាណអាចដើរតួក្នុងការវិវត្តនៃជំងឺមហារីកចំពោះអ្នកជំងឺដែលមានការឆ្លងមេរោគ HBV និង HCV រ៉ាំរ៉ៃ ហើយគួរតែជៀសវាង។ ទិន្នន័យបឋមបានបង្ហាញថា ការព្យាបាលដោយថ្នាំប្រឆាំងវីរុសអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកចំពោះអ្នកជំងឺដែលមានការឆ្លងមេរោគ HCV រ៉ាំរ៉ៃ ជាមួយនឹងការថយចុះនៃ HCV RNA ប៉ុន្តែគេនៅមិនទាន់ដឹងពីឥទ្ធិពលយូរអង្វែងនៃការព្យាបាលដោយថ្នាំប្រឆាំងវីរុស ( antiviral therapy)លើហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកនៅឡើយទេ។
ការប្រើប្រាស់ថ្នាំជក់
ការប្រើប្រាស់ថ្នាំជក់គឺជាមូលហេតុដ៏សំខាន់បំផុតនៃជំងឺមហារីក ដែលគេអាចការពារបានហើយជាមូលហេតុចំនួន 21 ភាគរយនៃការស្លាប់ដោយសារជំងឺមហារីកសរុបនៅទូទាំងពិភពលោក និង 30 ភាគរយនៃការស្លាប់ដែលទាក់ទងនឹងជំងឺមហារីកទាំងអស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក [5] ។ ប្រហែលចំនួនពាក់កណ្តាលនៃអ្នកជក់បារីទាំងអស់បានស្លាប់ដោយសារជំងឺដែលទាក់ទងនឹងថ្នាំជក់ ហើយអ្នកជក់បារីក្នុងអាយុពេញវ័យអាចខាតបង់ជីវិតជាមធ្យមចំនួន 13 ឆ្នាំព្រោះការប្រើប្រាស់ថ្នាំជក់។
ការជក់បារីគឺជាកត្តាហានិភ័យដ៏ខ្ពស់បំផុតសម្រាប់មហារីកសួត បង្កើនហានិភ័យពី ១០ ទៅ ២០ ដង។ ការជក់បារីក៏ជាកត្តាបង្កអោយកើតជំងឺមហារីកឈាមដែរ រួមជាមួយមហារីកមាត់ស្បូន ប្រហោងច្រមុះ ជុំវិញប្រហោងឆ្អឹងច្រមុះ(paranasal sinuses) និងដើមក (nasopharynx) បំពង់សម្លេងក្នុងក(larynx) បំពង់អាហារ លំពែង ថ្លើម ក្រពះ មាត់ស្បូន តម្រងនោម ពោះវៀនធំ និងប្លោកនោម។ ម្យ៉ាងទៀតការសិក្សាក៏បានផ្តល់យោបល់ដែរ ថាការជក់បារីត្រូវបានទាក់ទងជាមួយនឹងការកើនឡើងនៃជំងឺមហារីកសុដន់ ក៏ដូចជាជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាត ជាពិសេសចំពោះបុគ្គលអាហ្រ្វិកអាមេរិកាំង។
ថ្នាំជក់មានសកម្មភាពលើដំណាក់កាលជាច្រើនក្នុងការបង្កមហារីក ដោយវាបញ្ជូនសារធាតុបង្កមហារីក(carcinogens)ដោយផ្ទាល់ទៅជាលិកា បណ្តាលឱ្យរោលរាល និងរលាក និងរំខានដល់របាំងការពារធម្មជាតិរបស់រាងកាយ។ ជាទូទៅគេច្រើនតែផ្ជាប់គ្រោះថ្នាក់នៃថ្នាំជក់ទៅជាមួយនឹងការជក់បារី ប៉ុន្តែវាក៏អាចកើតឡើងជាមួយនឹងបារីសុីហ្កា ខ្សៀ ថ្នាំជក់គ្មានផ្សែង និងការប៉ះពាល់នឹងផ្សែងបារីដែរ(ហិតស្រូបបន្តពីគេ)។
ការឈប់ជក់បារី និងវិធានការបង្ការ — ការឈប់ជក់បារី អាចផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍សុខភាពដ៏សំខាន់ណាស់ សូម្បីតែអ្នកធ្លាប់ប្រើប្រាស់ថ្នាំជក់អស់រយៈពេលយូរឆ្នាំមកហើយក៏ដោយ។ គេអាចមើលឃើញអត្ថប្រយោជន៍សុខភាពពីការឈប់ជក់បារីចំពោះមនុស្សគ្រប់វ័យ ហើយអាចវាស់វែងលទ្ធផលបានស្ទើរតែភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការបញ្ឈប់ [6] ។ ការឈប់ជក់បារីអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យជំងឺដែលទាក់ទងនឹងថ្នាំជក់ផង និងការថយចុះនៃការស្លាប់ដោយសារមូលហេតុគ្រប់យ៉ាងផង។ ការឈប់ជក់បារីអាចធ្វើឲ្យហានិភ័យជំងឺមហារីកថយចុះ ហើយក្នុងចំណោមអ្នកជក់បារីដែលធ្លាប់មានជំងឺមហារីកមកពីជក់បារី ការឈប់ជក់បារីអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យនៃការកើតជំងឺមហារីកទីពីរដែលទាក់ទងនឹងការជក់បារី និងអាចធ្វើឱ្យលទ្ធផលនៃការព្យាបាលជំងឺមហារីកប្រសើរឡើង។ តួនាទីរបស់អ្នកផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពក្នុងការបញ្ឈប់ការជក់បារីរួមមានការណែនាំ និងការប្រឹក្សា ការបញ្ជូនទៅកាន់មន្ទីរព្យាបាលអាកប្បកិរិយា( behavioral therapy) និងក្រុមគាំទ្រ និងវេជ្ជបញ្ជាសម្រាប់ថ្នាំជំនួសជាតិនីកូទីន និងថ្នាំដទៃទៀត។
កម្មវិធី និងគោលការណ៍អនុវត្តន៍ដែលកាត់បន្ថយការចាប់ផ្តើមជក់បារីរបស់យុវជន និងជួយសម្រួលដល់ការឈប់ជក់បារី គួរតែអនុវត្តទាំងនៅក្នុងគ្លីនិក ទាំងក្នុងសហគមន៍ ដើម្បីទប់ស្កាត់ការចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់ថ្នាំជក់។ គួរតែពង្រីកកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដូចគ្នាជាច្រើនទាំងនេះ ដើម្បីទប់ស្កាត់កុំឲ្យយុវជនចាប់ផ្តើមជក់បារី និងប្រើបារីអេឡិចត្រូនិច ព្រោះរួមជាមួយនឹងគ្រោះថ្នាក់ផ្សេងទៀតដែលអាចកើតមាន វាអាចបង្កើនហានិភ័យទាក់ទងនឹងការប្រើប្រាស់ថ្នាំជក់ដុតឆេះ។
សកម្មភាពរាងកាយ
ការថយចុះសកម្មភាពរាងកាយអាចបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីក [7] ហើយគេបានប៉ាន់ប្រមាណថារបៀបរស់នៅដោយច្រើនតែអង្គុយនិងមិនសូវមានសកម្មភាពរាងកាយ(sedentary) ចំនួន 3 ភាគរយច្រើនស្លាប់ដោយសារជំងឺមហារីក។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយគេនៅមិនទាន់ដឹងថា តើត្រូវប្រើរយៈពេលប៉ុន្មានដែលប្រសើរបំផុត អាំងតង់ស៊ីតេប៉ុណ្ណា និងភាពញឹកកម្រិតណា ក្នុងការធ្វើសកម្មភាពរាងកាយដែលអាចផ្តល់លទ្ធភាពដល់ការការពារជំងឺមហារីក។ សកម្មភាពរាងកាយក្នុងអំឡុងពេលខ្លះនៃជីវិត ដូចជាវ័យជំទង់ អាចផ្តល់ការការពារបន្ថែមប្រឆាំងនឹងជំងឺ ជាពិសេសសម្រាប់ជំងឺមហារីកសុដន់។
សកម្មភាពរាងកាយកាន់តែច្រើនអាចបញ្ចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកប្រភេទផ្សេងៗជាច្រើន។ ទិន្នន័យគួរឱ្យទាក់ទាញបំផុតគឺស្ថិតនៅក្នុងការបន្ថយហានិភ័យជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ និងសុដន់ [8] ប៉ុន្តែភស្តុតាងដ៏រឹងមាំក៏គាំទ្រថាមានការបញ្ចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកប្លោកនោម ស្រទាប់ខាងក្នុងនៃស្បូន បំពង់អាហារ តម្រងនោម និងក្រពះ ផងដែរ[9] ។
វិភាគរួមបញ្ចូលគ្នាមួយដែលមានមនុស្សពេញវ័យចំនួន1,44 លាននាក់ចូលរួម ដែលប្រៀបធៀបសកម្មភាពរាងកាយកម្រិតខ្ពស់បំផុតនិងទាបបំផុត បានរកឃើញថាមានហានិភ័យចុះទាបចំពោះជំងឺមហារីកពោះវៀនធំចំនួន16 ភាគរយ មហារីកសុដន់10 ភាគរយ មហារីកប្លោកនោម13 ភាគរយ មហារីកស្រទាប់ក្នុងស្បូន 21 ភាគរយ មហារីកបំពង់អាហារ 42 ភាគរយ មហារីកតម្រងនោម 23ភាគរយ និង មហារីកក្រពះ22 ភាគរយ។
ការបង្កើនកម្រិតនៃសកម្មភាពរាងកាយ អាចបង្កើនហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកស្បែក ហើយនេះទំនងជាមកពីមានការប៉ះពាល់នឹងកាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយូឡេច្រើនពេក ដែលបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃវិធានការការពារពីពន្លឺព្រះអាទិត្យអំឡុងពេលធ្វើសកម្មភាពនៅខាងក្រៅ។ យន្តការជាច្រើនត្រូវបានស្នើឡើងដើម្បីពន្យល់ពីប្រសិទ្ធភាពការពារដែលអាចកើតមានដោយសកម្មភាពរាងកាយ។ រួមមាន ការកាត់បន្ថយកម្រិតចរាចរនៃអាំងស៊ុយលីន អរម៉ូន និងកត្តាលូតលាស់ផ្សេងទៀត ឥទ្ធិពលទៅលើកម្រិត prostaglandin និងប្រតិកម្មរលាក ធ្វើឱ្យមុខងារនៃប្រព័ន្ធភាពស៊ាំប្រសើរឡើងនិងធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរការដុតរំលាយអាហារ(metabolism)របស់អាស៊ីតទឹកប្រមាត់។
ធាត់
ទម្ងន់លើសអាចបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីក 13 ប្រភេទ [10] ៖
Adenocarcinoma នៃបំពង់អាហារ, សុដន់ (ចំពោះស្ត្រីដែលអស់រដូវ), ពោះវៀនធំ និងរន្ធគូថ, ស្បូន, ថង់ទឹកប្រមាត់, ក្រពះខាងលើ, តម្រងនោម, ថ្លើម, អូវែរ, លំពែង, ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត, ស្រោមខួរក្បាល Meningioma (ប្រភេទមហារីកខួរក្បាល) កោសិកាplasma cells ក្នុងខួរឆ្អឹង(multiple myeloma)។
ការសម្រកទម្ងន់ — វិធីសាស្ត្រសម្រកទម្ងន់ រួមទាំងការវះកាត់បារីទ្រីក (bariatric surgery)អាចជួយបន្ថយអត្រាមរណភាពពីជំងឺមហារីក។ នៅក្នុងការសិក្សាមួយ ការវះកាត់ bariatric surgery អាចជួយឲ្យការស្លាប់ព្រោះជំងឺមហារីកថយចុះបាន60 ភាគរយ (5.5 ធៀបនឹង 13.3 ក្នុងមនុស្ស 10,000 នាក់-ឆ្នាំ) ក្នុងការតាមដានអស់រយៈពេល7 ឆ្នាំ។ នៅក្នុងការសិក្សាមួយផ្សេងទៀត ការវះកាត់បារីទ្រីកអាចជួយបញ្ចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកជាទូទៅបានចំនួន33 ភាគរយព្រមជាមួយនឹងការថយចុះកាន់តែច្រើនរហូតដល់ទៅ40 ទៅ 55 ភាគរយនៃជំងឺមហារីកដែលទាក់ទងជាពិសេសជាមួយទម្ងន់ ៖ មហារីកពោះវៀនធំ មហារីកសុដន់ក្រោយអស់រដូវ មហារីកស្បូន និងមហារីកលំពែង [11] ។
ការសម្រកទម្ងន់ដោយចេតនា ដោយមិនវះកាត់ក៏អាចបន្ថយចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកបានផងដែរ។ នៅក្នុងការសិក្សាសុខភាពរបស់គិលានុបដ្ឋាយិកា ការសម្រកទម្ងន់ជានិរន្តរភាពបាន 22 ផោនឬច្រើនជាងនេះចំពោះស្ត្រីដែលមិនបានប្រើការព្យាបាលដោយអរម៉ូនសម្រាប់ភាពអស់រដូវអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យជំងឺមហារីកសុដន់ [12] ។ នៅក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីគំនិតផ្តួចផ្តើមសុខភាពស្ត្រីចំនួនពីរ ប្រៀបធៀបនឹងស្ត្រីដែលរក្សាទម្ងន់ថេរក្នុងអំឡុងពេលតាមដានជាមធ្យម 11.4 ឆ្នាំ ស្ត្រីដែលបានស្រកទម្ងន់មានហានិភ័យនៃមហារីកស្រទាប់ក្នុងស្បូន 29 ភាគរយទាបជាង និង ហានិភ័យនៃមហារីកសុដន់ក្រោយអស់រដូវ 12 ភាគរយទាបជាង[13 ]
គេកំពុងសិក្សាថ្នាំក្រុមGlucagon-like peptide 1 (GLP-1) receptor agonists យ៉ាងសកម្មដើម្បីដឹងយល់ពីផលប៉ះពាល់នៃថ្នាំក្រុមនេះទៅលើការសម្រកទម្ងន់ និងហានិភ័យនៃជំងឺ។ ការការសិក្សាដំបូងផ្តល់យោបល់ថាមានលទ្ធផលលាយគ្នារវាងសក្តានុពលមានអត្ថប្រយោជន៍និងគ្រោះថ្នាក់ទាក់ទងនឹងហានិភ័យមហារីក។
ភាពធាត់អាចបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីកដោយបង្កឱ្យមានភាពមិនប្រក្រតីនៃដំណើរការមេតាប៉ូលីស និងប្រព័ន្ធក្រពេញបញ្ចេញក្នុង/endocrine ដូចជា ៖ ការកើនឡើងនៃភាពរលាក ការកើនឡើងនៃកម្រិតអាំងស៊ុយលីន កត្តាលូតលាស់ដូចអាំងស៊ុយលីន/insulin like growth factor និងអរម៉ូនភេទ។
អាល់កុល
ការប្រើប្រាស់សុរាបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីកច្រើនប្រភេទ ៖
- មហារីកបំពង់អាហារកោសិកា Squamous cell ។
- មហារីកក្បាល និងក។ អ្នកជំងឺដែលជក់បារីផងផឹកស្រាផងមានហានិភ័យខ្ពស់ជាងការដែលអាចកើតមានបានបើគេមានកត្តាតែមួយមុខ។
- មហារីកថ្លើម។ ភាគច្រើននៃទំនាក់ទំនងនេះអាចមកពីមានជំងឺក្រិនថ្លើមដែលបណ្តាលមកពីសុរាព្រោះជំងឺក្រិនថ្លើមដោយមូលហេតុអ្វីមួយក៏ដោយគឺជាមូលហេតុចម្បងនៃជម្ងឺមហារីកនេះ។
- មហារីកសុដន់។ ការប្រើប្រាស់សុរាសូម្បីតិចតួចក៏អាចបង្កើនហានិភ័យដែរ។
គោលការណ៍ណែនាំឆ្នាំ 2020 ពីសមាគមន៍ជំងឺមហារីកអាមេរិក/American Cancer Society ណែនាំឲ្យជៀសវាងសុរាទាំងស្រុងដើម្បីបង្ការជំងឺមហារីក ដោយសារគេដឹងច្បាស់លាស់ថាហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកនឹងកើនឡើងទោះបីការប្រើប្រាស់ភេសជ្ជៈនេះមានចំនួនតិចជាងមួយកែវក្នុងមួយថ្ងៃក៏ដោយ។ ការពិនិត្យឡើងវិញប្រចាំឆ្នាំ2023 ពីទីភ្នាក់ងារអន្តរជាតិសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវជំងឺមហារីកបានរកឃើញភស្តុតាង "គ្រប់គ្រាន់" ដើម្បីណែនាំថា ការកាត់បន្ថយប្រើប្រាស់សុរាអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកមាត់ និងមហារីកបំពង់អាហារ។
ការប៉ះពាល់បរិស្ថាន
ផ្នែកដែលចូលរួមចំណែកបរិស្ថានដែលអាចបង្កើនការកើតជំងឺមហារីក ដែលគេអាចកែប្រែឬជៀសវាងបាន រួមមានការប៉ះពាល់នឹងវិទ្យុសកម្មព្រះអាទិត្យខ្លាំងពេក ឬកាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយូឡេសិប្បនិម្មិត ខ្យល់ក្រខ្វក់ ឧស្ម័ន radonនៅក្នុងបរិយាកាសដែលបាំងជិតជុំវិញ និងអាសេនិចក្នុងទឹកផឹក។
● ការប៉ះពាល់នឹងកាំរស្មីព្រះអាទិត្យ និងកាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយូឡេ – វិទ្យុសកម្មពីព្រះអាទិត្យគឺជាមូលហេតុចម្បងនៃជំងឺមហារីកស្បែកទាំងមេឡាណូម៉ា/melanoma និងមិនមែនមេឡាណូម៉ា [14] ។ វិទ្យុសកម្មអ៊ុលត្រាវីយូឡេ បណ្តាលឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរហ្សែន និងរំខានដល់ប្រព័ន្ធការពារស្បែក ព្រមទាំងកំណត់សមត្ថភាពរបស់រាងកាយក្នុងការច្រានចោលកោសិកាមិនប្រក្រតី។ ហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកកោសិកា squamous និងកោសិកា basal ហាក់ដូចជាទាក់ទងជាមួយនឹងការប៉ះពាល់នឹងពន្លឺព្រះអាទិត្យបូកគ្នាពេញមួយជីវិត។ ការប៉ះពាល់នឹងពន្លឺព្រះអាទិត្យច្រើនដងត្រួតលើគ្នាក៏អាចបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីកស្បែកផងដែរ ប៉ុន្តែការប៉ះពាល់កម្រិតខ្លាំងម្តងហើយម្តងទៀតដែលធ្វើឲ្យរលាកពងបែក ជាពិសេសក្នុងវ័យកុមារភាពនិងវ័យជំទង់ អាចមានគ្រោះថ្នាក់ជាងនេះទៅទៀត។ ការប៉ះពាល់នឹងកាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយូឡេពីគ្រែសម្រាប់ធ្វើឲ្យស្បែកឡើងពណ៍ដាំដែង/tanning beds ត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ថាជាសារធាតុបង្កមហារីក/carcinogen របស់មនុស្ស ដោយអាចដំឡើងហានិភ័យជំងឺមហារីកស្បែកមេឡាណូម៉ា/melanoma 75 ភាគរយចំពោះអ្នកជំងឺដែលបានប្រើប្រាស់កន្លែង tanning beds មុនអាយុ 35 ឆ្នាំ [15] ។
● ខ្យល់ក្រខ្វក់ – ខ្យល់ក្រខ្វក់ដែលកើតមកពីផ្សែងម៉ាស៊ូតដែលហុយចេញពីម៉ាសុីន និងរូបធាតុភាគល្អិត(particulate matter)អាចបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីកសួត។
● រ៉ាដុន /Radon ឧស្ម័នរ៉ាដុនគឺជាមូលហេតុចម្បងមួយនាំឲ្យកើតជំងឺមហារីកសួត។ គេប៉ាន់ប្រមាណថា Radon អាចបណ្តាលឱ្យកើតមហារីកសួតទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសមួយ ពី 3% ទៅ 14% អាស្រ័យលើកម្រិតមធ្យមភាគនៃរ៉ាដុន និងអត្រាប្រេវ៉ាឡង់នៃការជក់បារី។ ហានិភ័យជំងឺមហារីកសួតមានកម្រិតខ្ពស់ជាងសម្រាប់អ្នកជក់បារី មកពីឥទ្ធិពលរួមបញ្ចូលគ្នានៃរ៉ាដុង និងការជក់បារី។
រ៉ាដុនគឺជាឧស្ម័នវិទ្យុសកម្មដែលបំបែកទៅជាភាគល្អិតៗដែលអាចបំផ្លាញកោសិកាសួតនៅពេលស្រូបចូលអស់រយៈពេលយូរអង្វែង។ នេះអាចបណ្តាលឲ្យកើតជំងឺមហារីកសួត។
● អាសេនិច – ការប៉ះពាល់អស់រយៈពេលវែងជាមួយនឹងកម្រិតខ្ពស់នៃអាសេនិចក្នុងទឹកផឹកអាចបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីកមួយចំនួន ហើយមានភស្តុតាងដ៏រឹងមាំដែលគាំទ្រទំនាក់ទំនងជាមួយជំងឺមហារីកប្លោកនោមតាមកម្រិតនៃសារធាតុនេះ [16] ។ នៅមន្ទីរផ្គត់ផ្គង់ទឹកក្នុងក្រុងភាគច្រើនគេធ្វើតេស្តជាទៀងទាត់សម្រាប់សារធាតុអាសេនិច ដើម្បីធានាបាននូវកម្រិតសុវត្ថិភាព។ អណ្តូងផឹកទឹកឯកជនទំនងជាមានកម្រិតអាសេនិកខ្ពស់ ដូច្នេះគួរតែឲ្យអ្នកជំនាញធ្វើតេស្តជាទៀងទាត់។
អនុសាសន៍សម្រាប់ការការពារពីព្រះអាទិត្យ/កាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយូឡេ — ជាទូទៅបុគ្គលម្នាក់ៗគួរតែកំណត់ពេលវេលាដែលប្រើក្រោមកម្មរស្មីព្រះអាទិត្យ ជាពិសេសនៅចន្លោះម៉ោង 10 ព្រឹកដល់ម៉ោង 4 រសៀល។ ត្រូវពាក់មួក វ៉ែនតា និងសម្លៀកបំពាក់ការពារផ្សេងទៀត និងប្រើឡេការពារកម្តៅថ្ងៃដែលមានកត្តាការពារកំដៅថ្ងៃ (SPF) 30 ឬខ្ពស់ជាងនេះ។ ព្រោះភាគច្រើននៃការប៉ះនឹងពន្លឺព្រះអាទិត្យក្នុងមួយជីវិតជាធម្មតាកើតឡើងក្នុងវ័យកុមារភាព និងវ័យជំទង់ ការប្រកាន់អាកប្បកិរិយាការពារចាប់ពីនៅវ័យក្មេង នឹងផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ដ៏ច្រើនបំផុត។ ទីភ្នាក់ងារការពារបរិស្ថាន (EPA) ផ្តល់នូវរបៀបងាយៗសម្រាប់ការពារពន្លឺព្រះអាទិត្យ។ លើសពីនេះទៀត អង្គការសុខភាពពិភពលោក (WHO) បានផ្តល់អនុសាសន៍ថា គួរជៀសវាងទាំងស្រុងនូវការប្រើគ្រែដូរពណ៌ស្បែកឲ្យដាំដែង/tanning beds ។
របបអាហារ
សរុបមក គេមិនទាន់បានបង្ហាញឲ្យបានទៀងទាត់ថាអាហារដែលមានជាតិខ្លាញ់ ផ្លែឈើ និងបន្លែ អាចប៉ះពាល់ដល់ហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកនៅឡើយទេ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លំនាំនៃរបបអាហារមួយចំនួនផ្សេងទៀត និងការទទួលទានសារធាតុចិញ្ចឹមផ្សេងទៀត ជាពិសេសមីក្រូសារជាតិចិញ្ចឹមមួយចំនួន អាចផ្តល់ការការពារបានមួយកម្រិតប្រឆាំងនឹងជំងឺមហារីកខ្លះ។
ការទទួលទានសាច់ក្រហម និងសាច់កែច្នៃអាចជំរុញឱ្យមានជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ ហើយការទទួលទានប៉េងប៉ោះច្រើនអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាត។
ការណែនាំអំពីទម្រង់របបអាហារ — គោលការណ៍ណែនាំរបស់សមាគមមហារីកអាមេរិកឆ្នាំ 2020 ស្តីពីរបបអាហារ និងសកម្មភាពរាងកាយដើម្បីបង្ការជំងឺមហារីក អនុសាសរបបអាហារដែលផ្តល់សុខភាពល្អ ដែលកំណត់ថាមានបន្លែជាច្រើនប្រភេទ (បៃតងចាស់ ក្រហម និងទឹកក្រូច គ្រាប់សណ្តែកគ្រប់មុខដែលសម្បូរជាតិសរសៃ និងបន្លែផ្សេងទៀត) ផ្លែឈើ និង គ្រាប់ធញ្ញជាតិទាំងមូល ត្រូវមានកំណត់ឬមិនរាប់បញ្ចូលតែម្តងនូវអាហារដូចជា: សាច់ក្រហមនិងសាច់កែច្នៃ ភេសជ្ជៈមានជាតិស្ករ ឬអាហារកែច្នៃខ្ពស់ និងផលិតផលគ្រាប់ធញ្ញជាតិចម្រាញ់ខ្លាំង [17] ។
ការសិក្សាបានរកឃើញទំនាក់ទំនងល្អរវាងរបបអាហារដែលផ្តល់សុខភាពល្អ និងហានិភ័យទាបនៃប្រភេទមហារីកមួយចំនួន។ នៅក្នុងការសិក្សាដ៏ធំមួយនៃរបបអាហារមេឌីទែរ៉ាណេ (ពោលគឺការទទួលទានផ្លែឈើ បន្លែ គ្រាប់ធញ្ញជាតិ នំបុ័ងស្រូវសាលីទាំងមូល ត្រី និងប្រេងអូលីវ) អ្នកធ្វើតាមរបបអាហារលើសកម្រិត២ពិន្ទុ (លើមាត្រដ្ឋាន 10 ពិន្ទុ) គឺ អាចទទួលការថយចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកពី 4 ទៅ 12 ភាគរយ [18] ។ នៅក្នុងការសិក្សាអំពីហានិភ័យនៃជំងឺមហារីក និងការស្លាប់ [19] ការស្លាប់ដោយសារមូលហេតុទាំងអស់គឺមានកម្រិតទាបជាង 17 ភាគរយជាមួយនឹងរបបអាហារដែលមានតែបន្លែប្រៀបធៀបនឹងរបបអាហារដែលមិនមែនសុទ្ធតែបន្លែ។
ភស្តុតាងដែលកំពុងអភិវឍ្ឍន៍ក៏បានរកឃើញផងដែរថា ទំនាក់ទំនងរវាងរបបអាហារដែលមានអាហារកែច្នៃច្រើនជ្រុល ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការកើនឡើងលើសពី 10 ភាគរយនៃហានិភ័យជំងឺមហារីកទាំងអស់ និងមហារីកសុដន់ និងអូវែ [20] ។ អាហារដែលកែច្នៃជ្រុលរួមមាន នំបុ័ងកញ្ចប់ដែលមានគេផលិតយ៉ាងច្រើន អាហារសម្រន់វេចខ្ចប់ សូដា ផលិតផលសាច់ដែលបង្កើតឡើងវិញជាមួយនឹងអភិរក្ស nitrite /nitrite preservatives ស៊ុបភ្លាមៗ/ instant soup អាហារកក និងម្ហូបផ្សេងៗទៀត។
សមាសធាតុនៃរបបអាហារ — សមាសធាតុមួយចំនួនដូចខាងក្រោមអាចមានជាតិពុល (សារធាតុ flavonoids អាចបណ្តាលឱ្យខ្សោយថ្លើម) ហើយជាតិបន្ថែមដាក់ចូលជាមួយនឹងសមាសធាតុមួយចំនួន (ឧទាហរណ៍ វីតាមីន E) ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការកើនឡើងនៃជំងឺមហារីក។
ខ្លាញ់ក្នុងរបបអាហារ — គេបានសិក្សាខ្លាញ់ក្នុងរបបអាហារយ៉ាងទូលំទូលាយថាវាជាកត្តាដែលអាចពន្យល់បានអំពីការប្រែប្រួលនៃអត្រាមហារីកអន្តរជាតិ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ទិន្នន័យសម្រាប់គាំទ្រទ្រឹស្តីនេះនៅមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ។
ការទទួលទានអាស៊ីត alpha-linoleic ច្រើន និងបរិមាណអាស៊ីត linoleic ទាប អាចបង្កើនហានិភ័យជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាត។
សាច់ក្រហម និងសាច់កែច្នៃ — ការទទួលទានសាច់ក្រហម និងសាច់កែច្នៃត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការកើនឡើងហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ និងមហារីកក្រពេញប្រូស្តាតកម្រិតខ្ពស់ [21]។ ទីភ្នាក់ងារអន្តរជាតិសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវជំងឺមហារីក (IARC) ចាត់ថ្នាក់សាច់កែច្នៃជាសារធាតុដែលបង្កើតមហារីកមនុស្សក្រុមទី 1 ។
ផ្លែឈើ និងបន្លែ —
ការស្រាវជ្រាវមួយចំនួនសម្រាប់ជំងឺមហារីកពិសេសរួមមាន:
● ការសិក្សាអេពីដេមីសាស្ត្រជាច្រើន ទោះជាមិនមែនទាំងអស់ក៏ដោយ បានបង្ហាញឱ្យឃើញពីទំនាក់ទំនងខ្សោយរវាងការទទួលទានអាហារដែលមានបន្លែ និងផ្លែឈើច្រើន និងការការពារពីជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ។ ការវិភាគលើការសិក្សាចំនួន 14 (n> 750,000) រួមទាំងការសិក្សាពីមុន បានសន្និដ្ឋានថា ការហូបន្លែ និងផ្លែឈើច្រើនជាង 800 ក្រាម/ថ្ងៃ ប្រៀបធៀបនឹងតិចជាង 200 ក្រាម/ថ្ងៃ អាចបញ្ចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកពោះវៀនធំខាងចុង ប៉ុន្តែមិនមែនសម្រាប់ជំងឺមហារីកដែលនៅខាងដើមនោះទេ។ [២២] ។
● មានភ័ស្តុតាងខ្លាំងជាងនេះបន្តិច ទោះបីជានៅតែខ្សោយក៏ដោយដែលបង្ហាញថាការទទួលទានផលិតផលប៉េងប៉ោះអាចជួយការពារជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាត។ ការវិភាគសម្រាប់អនាគលើក្រុមបុរសចំនួន51,529 នាក់តាមការសិក្សាតាមដានអ្នកជំនាញផ្នែកសុខភាព បានបង្ហាញថា ការទទួលទានអាហារដែលមានសារធាតុ Lycopene អាចជួយបន្ទាបអត្រាជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាត និងបន្ថយហានិភ័យជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាតដ៍សាហាវ [23] ។
● នៅក្នុងការវិភាគនៃគម្រោងរួមនៃការសិក្សាសម្រាប់អនាគតអំពីរបបអាហារ និងជំងឺមហារីក ការទទួលទានបន្លែ និងផ្លែឈើសរុបមានទំនាក់ទំនងផ្ទុយគ្នាទៅនឹងឧប្បត្តិហេតុនៃជំងឺមហារីកសុដន់ក្រុម estrogen-receptor(ER)-អវិជ្ជមាន ជាមួយនឹងការទទួលទានបន្លែតែម្នាក់ឯងដែលត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការថយចុះហានិភ័យ 18 ភាគរយ ពេលប្រៀបធៀបបរិមាណនៃការទទួលទានខ្ពស់បំផុតជាមួយនឹងកម្រិតទាបបំផុត [24] ។
● ការវិភាគមេតា/meta-analyyបានរកឃើញថាការទទួលទានសណ្តែកសៀងក្នុងបរិមាណខ្ពស់ (20 mg/day of isoflavone) ចំពោះស្ត្រីអាស៊ីអាចបន្ថយហានិភ័យជំងឺមហារីកសុដន់បើធៀបនឹងស្ត្រីអាស៊ីដែលទទួលទានបរិមាណតិច (5 mg/day) [25]។ របបអាហារដែលគេហូបអាហារដែលមានសារជាតិ flavonoidsច្រើន ដូចជាប៉េងប៉ោះ ម្ទេសបៃតង ផ្លែប៊ឺរី និងផ្លែក្រូចឆ្មារ អាចជួយឲ្យមានការថយចុះតិចតួចហានិភ័យជំងឺមហារីកសុដន់ក្នុងចំណោមប្រជាជនលោកខាងលិច [26] ។
ទឹកដោះគោ — ការសិក្សាជាច្រើនបានបង្ហាញថា ការទទួលទានផលិតផលទឹកដោះគោដែលមានជាតិខ្លាញ់ទាបអាចការពារប្រឆាំងនឹងជំងឺមហារីកសុដន់ ជាចម្បងចំពោះស្ត្រីដែលអស់រដូវ។ នៅក្នុងការសិក្សាសម្រាប់អនាគតដ៏ធំបំផុតលើស្ត្រីជាង 88,000 នាក់នៅក្នុងការសិក្សាសុខភាពរបស់គិលានុបដ្ឋាយិកា មានទំនាក់ទំនងបញ្ច្រាសគ្នារវាងហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកសុដន់ និងការទទួលទានផលិតផលទឹកដោះគោមានជាតិខ្លាញ់ទាប កាល់ស្យូម (ជាចម្បងតាមការហូបអាហារធ្វើពីទឹកដោះគោ) និងវីតាមីន D (ជាចម្បងមកពីអាហារដែលមិនមែនមកពីទឹកដោះគោ) ក្នុងស្ត្រីមុនអស់រដូវ ប៉ុន្តែមិនមែនស្ត្រីក្រោយអស់រដូវទេ [27] ។
ជាតិសរសៃ — ការទទួលទានជាតិសរសៃអាចបន្ថយកម្រិតកើតជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ [28]។ ការវិភាគមេតានៃគម្រោងធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពជាបន្តរបស់មូលនិធិស្រាវជ្រាវជំងឺមហារីកពិភពលោកបានរកឃើញមានការថយចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកពោះវៀនធំជាមួយនឹងការកើនឡើងនៃការហូបជាតិសរសៃ។ ការវិភាគនេះរួមទាំងការសិក្សាចំនួន 15 ជាមួយនឹងករណីសរុបចំនួន 14,876នាក់បានបង្ហាញពីហានិភ័យនៃជំងឺតិចជាង 9 ភាគរយសម្រាប់រាល់ការហូបអាហារដែលមានជាតិសរសៃចំនួន 10 ក្រាមក្នុងមួយថ្ងៃ។
ផ្ទុកជាតិស្ករ —
កត្តាលូតលាស់អាំងស៊ុយលីន និងដូច-អាំងស៊ុយលីន(Insulin and insulin-like growth factors) ជំរុញការរីកសាយកោសិកា ហើយវាត្រូវបានគេបានស្មានថាកម្រិតអាំងស៊ុយលីនច្រើនហួស/hyperinsulinemia អាចជំរុញឱ្យមានជំងឺមហារីកមួយចំនួន។ ការកើនឡើងហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកមួយចំនួនត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម (ជាចម្បងប្រភេទទី 2) ។ អ្នកជំងឺដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមមានហានិភ័យទ្វេដងនៃជំងឺមហារីកថ្លើម លំពែង និង ស្រទាប់ក្នុងស្បូន/endometrium និងក្នុងកម្រិតទាបជាងបន្តិច ប៉ុន្តែមានការកើនឡើងហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ សុដន់ និងប្លោកនោម។ ហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាតត្រូវបានថយចុះចំពោះអ្នកជំងឺដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម [29] ។
កាហ្វេ និងជាតិកាហ្វេអ៊ីន — ការទទួលទានកាហ្វេត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការថយចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកមួយចំនួន រួមទាំងមហារីកស្បូន និងមហារីកថ្លើមផងដែរ។ ការវិភាគមេតាដោយក្រុម World Cancer Research Fund Continuous Update Project dose បានរកឃើញថា ជំងឺមហារីកស្បូន មានហានិភ័យទាប 7 ភាគរយ ជំងឺមហារីកថ្លើមមានហានិភ័យទាប 14 ភាគរយសម្រាប់រាល់កាហ្វេមួយពែងផឹកក្នុងមួយថ្ងៃ។ ចំពោះជំងឺមហារីកស្រទាប់ក្នុងស្បូន លទ្ធលទ្ធផលគឺស្រដៀងគ្នាសម្រាប់កាហ្វេដែលគ្មានជាតិកាហ្វេអ៊ីន ដែលជាការបន្ទាបហានិភ័យសំខាន់ចុះបាន ៨ ភាគរយ។
វីតាមីន និងមីក្រូសារជាតិ
ការសិក្សាសង្កេត និងសិក្សាសម្រាប់អនាគតជាច្រើន និងការពិនិត្យឡើងវិញជាប្រព័ន្ធនូវការប្រើប្រាស់វីតាមីន និងសារធាតុរ៉ែបន្ថែមដើម្បីការពារជំងឺមហារីក ទទួលបានលទ្ធផលអវិជ្ជមាន ទោះបីជាមានការសិក្សាវិជ្ជមានមួយចំនួនក៏ដោយ [30]។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ វីតាមីននិងសារធាតុរ៉ែបន្ថែមទាំងនេះអាចមានលក្ខណៈសមរម្យសម្រាប់ក្រុមមួយចំនួនដែលរបបអាហាររបស់ពួកគេមានការខ្វះខាតមកពីហេតុផលផ្សេងៗ។
នៅក្នុងចំណោមអ្នកចូលរួមការសិក្សាមួយ អ្នកលេបវីតាមីនចម្រុះ Centrum Silver រាល់ថ្ងៃ អាចកាត់បន្ថយហានិភ័យសរុបនៃជំងឺមហារីកបានចំនួន 8 ភាគរយ នេះបើយោងតាមការស្រាវជ្រាវស្តង់ដារមាសដែលមានវេជ្ជបណ្ឌិតបុរសចូលរួមជិត 15,000 នាក់ ក្នុងអាយុលើសពី 50 ឆ្នាំ អស់រយ:13 ឆ្នាំ។ JAMA 2012; 308(18): 1871-1880
មូលនិធិស្រាវជ្រាវជំងឺមហារីកពិភពលោក និងវិទ្យាស្ថានអាមេរិកសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវជំងឺមហារីកបានផ្តល់អនុសាសន៍ប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់ថ្នាំគ្រាប់បន្ថែម/supplements(វីតាមីន)ដើម្បីការពារជំងឺមហារីក។ គេបានលើកទឹកចិត្តមនុស្សគ្រប់គ្នាឱ្យទទួលទានរបបអាហារដែលផ្តល់សុខភាពល្អដើម្បីបំពេញតម្រូវការអាហារូបត្ថម្ភ។
សមាសធាតុជាក់លាក់
វីតាមីន D — ការសិក្សាអំពីទំនាក់ទំនងរវាងការទទួលទានវីតាមីន D ឬកម្រិតសេរ៉ូម 25(OH)D និងហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកបានលទ្ធផលមិនខ្ជាប់ខ្ជួន។ ការសិក្សាមានភាពប្រែប្រួលចំពោះអ្នកចូលរួម (ភេទ កម្រិតសេរ៉ូមមូលដ្ឋាន) ប្រភេទនៃជំងឺមហារីកដែលគេសិក្សារ និងកម្រិតវីតាមីន D។ សរុបមក ពេទ្យមិនគួរចេញវេជ្ជបញ្ជាថ្នាំគ្រាប់វីតាមីន D ដើម្បីកាត់បន្ថយហានិភ័យជំងឺមហារីកទេ។
កាល់ស្យូម — ការកើនឡើងនៃការទទួលទានជាតិកាល់ស្យូមត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងការកាត់បន្ថយហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ ប៉ុន្តែអាចត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការកើនឡើងហានិភ័យនៃជំងឺមហារីកក្រពេញប្រូស្តាត។ កម្រិតអប្បបរមានៃការទទួលទានជាតិកាល់ស្យូមដែលផ្តល់ការការពារប្រឆាំងនឹងជំងឺមហារីកពោះវៀនធំដោយមិនបង្កើនហានិភ័យមហារីកក្រពេញប្រូស្តាតគឺប្រហែល 700 mg/រាល់ថ្ងៃ ។
● មហារីកពោះវៀនធំ – ការសិក្សាតាមការសង្កេតជាច្រើនបានបង្ហាញថាការទទួលទានជាតិកាល់ស្យូមខ្ពស់ (ទាំងក្នុងអាហារឬដោយប្រើថ្នាំគ្រាប់បន្ថែមវីតាមីននិងរ៉ែ) អាចធ្វើឲ្យមានការថយចុះហានិភ័យជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ [31] ។ នៅក្នុងក្រុមរួមបញ្ចូលគ្នាពីការសិក្សាតាមដានអ្នកជំនាញផ្នែកសុខភាព និងការសិក្សាសុ
This umbrella review grades the evidence from published meta-analyses of prospective observational studies that assessed the association of dietary patterns, specific foods, food groups, beverages (including alcohol), macronutrients, and micronutrients with the incidence of colorectal cancer (CRC).
