15/07/2021
អត្ថន័យអំពី ៖ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
វរ្ម័ន (វ័រ-មុ័ន) (សំ.) ( ន. ) (វម៌ន៑) ក្រោះ, អាវក្រោះ ។ ជយវរ្ម័ន (ជៈយៈ--) អាវក្រោះមានជ័យ; អ្នកពាក់ក្រោះមានជ័យ ។ ព្រះបរមនាម ឬគោរមនៃព្រះបរមនាមរបស់ព្រះមហាក្សត្រិយ៍ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋសម័យមហានគរ (សម័យនគរធំ) : ព្រះបាទជយវរ្ម័នទី៧។
ព្រះ បា. សំ. ( ន. ) (វរ ប្រើជា គុ. “ប្រសើរ, ខ្ពង់ខ្ពស់, លើសលន់; ជាចម្បង; ដែលគួរប្រាថ្នា, គួរចង់បាន”; ប្រើជា ន. ក៏បាន “ពរ; ស្វាមី; កូនប្រសាប្រុស; សេចក្ដីប្រាថ្នា...”) ពាក្យនេះខ្មែរប្រើក្លាយមកដោយ វ > ព + រ + ះ > ព្រះ; សម្រាប់ហៅឋានន្តរមន្ត្រីស័ក្តិ ៦ ហ៊ូពាន់ចុះបន្ទាប់ពីទីឧកញ៉ាមក : មន្ត្រីទីព្រះ ។ សម្រាប់ប្រើនាំមុខនាមនាមឯទៀត បានច្រើនយ៉ាងជាអនេក : ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ; ព្រះឥន្ទ្រ, ព្រះព្រហ្ម; ព្រះមហាក្សត្រ, ព្រះរាជា, ព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត; ព្រះរាជបុត្រ; ព្រះធម៌; ព្រះសង្ឃ; ព្រះអាទិត្យ; ព្រះចន្ទ្រ; ព្រះពាយ; ព្រះបាទ; ព្រះកេសា; ព្រះអរហន្ត ។ល។
បាទ បាត សំ. បា. ( ន. ) ជើង (រ. ស.) : ព្រះបាទ ។ ឃ្លាសង្កាត់របស់គាថា, របស់កាព្យឃ្លោង : បាទទី១, បាទទី២...។ ឈ្មោះប្រាក់បុរាណតម្លៃ ៦០ សេន : ប្រាក់បាទ ។
បាទ ( និ. ) អើ; ពាក្យសម្រាប់បុរសឆ្លើយ : ឆ្លើយបាទ; ទៅកុំខានហ្ន៎, បាទ ! ។ ខ្ញុំព្រះបាទម្ចាស់ បុ. ខ្ញុំ, ខ្លួនខ្ញុំ; ពាក្យសម្រាប់មន្ត្រីស័ក្ដិតូចឬរាស្ត្រប្រជានិយាយទៅរកសេនាបតី, រដ្ឋមន្ត្រី; សរសេរជា ខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ ក៏មាន ។ ខ្ញុំព្រះបាទ បុ. ខ្ញុំ, ខ្លួនខ្ញុំ; ពាក្យសម្រាប់មន្ត្រីស័ក្តិធំតែមិនមែនសេនាបតី, មិនមែនជារដ្ឋមន្ត្រី និយាយទៅរកសេនាបតីឬមន្ត្រីស័ក្តិតូចឬក៏រាស្ត្រប្រជានិយាយទៅរកមន្ត្រីស័ក្តិធំក្រៅពីសេនាបតី; សរសេរជា ខ្ញុំប្របាទ ក៏មាន ។ ខ្ញុំបាទ បុ. ខ្ញុំ, ខ្លួនខ្ញុំ; ពាក្យសម្រាប់មន្រ្តីថ្នាក់តូចឬរាស្ត្រនិយាយទៅរកមន្ត្រីដែលមានស័ក្តិធំជាងខ្លួន ឬក៏រាស្ត្រនិយាយទៅរកផងគ្នាដោយសេចក្ដីគោរព ។
ជ័យ នាមសព្ទ ( បា. ជយ ) ជម្នះ, ការឈ្នះ : មានជ័យ, ហ៊ោយកជ័យ ។ ឈ្មោះពរមួយយ៉ាងសម្រាប់សូត្រចម្រើនសិរីសួស្ដី ក្នុងមង្គលការសម័យបុរាណ : ក្នុងមង្គលការនេះ សូមឱ្យសូត្រជ័យផង, និមន្ដលោកសូត្រជ័យ ។ ជ័យសួស្ដិ៍ ( –សួស ) ឈ្មោះរបៀបមង្គលការកូនប្រុសស្រីមួយបែប ដែលមានពិធីរាំហូតដាវងាឡើងហាក់ដូចជាប្រហាររូបសាមីខ្លួនកូនប្រុស នៅវេលាដែលកូនប្រុសស្រីកំពុងក្រាបសំពះផ្ទឹមគ្នា ក្នុងកាលជាទីបញ្ចប់កិច្ចមង្គលការឱ្យពរចងដៃ, អ្នកដែលរាំហូតដាវនោះស្រែកសួរអ្នកទាំងអស់ថា ជ័យហោង ? អ្នកឯទៀតឆ្លើយឡើងថា ជ័យ ! អ្នករាំសួរទៀតថា សួស្ដិ៍ហោង ? អ្នកឆ្លើយៗ ថា សួស្ដី! អ្នករាំសួរបញ្ចប់ថាយកអ្វីជាបន្ទាល់? អ្នកឆ្លើយៗ ថា យកហ៊ោ ! អ្នកទាំងអស់ក៏តាំងហ៊ោក្រេវព្រមគ្នាឡើង . . . ( របៀបមង្គលការបែបក្នុងសម័យបុរាណហៅថា មង្គលការជ័យសួស្ដិ៍ ) ។ ជ័យស្រី ( សំ. ជយ + ស្រី; បា. ជយ + សិរី ) ជម្នះនិងសិរី, ស្រីសួស្ដីព្រោះមានជម្នះ ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ សរសេរជា ជយ ( អ. ថ. ជ:យ: ) ដូចជា ជយកុញ្ជរ ( –កុញ-ជ ) ដំរីជ័យ គឺដំរីសម្រាប់ជិះចូលកាន់សង្រ្គាម ដែលតែងតែមានជម្នះមកហើយឬដែលសន្មតថានឹងមានជម្នះ; ដំរីព្រះទីនាំងនៃព្រះមហាក្សត្រដែលសន្មតថាមានជ័យគ្រប់កាល ។ ជយឃោស ( –ឃោស ) ពាក្យស្រែកប្រកាស, ស្រែកហៅថា សូមឱ្យឈ្នះ ! ឬថា ឈ្នះហើយៗ ! ដូចពាក្យថា ជយតុ ! ជយតុ ភវំ ! ជយោ ! ជិតំ ជិតំ ! ជាដើមដែរ ( ម. ព. ទាំងនោះ ) ។ ជយដ្ឋាន ( –យ័ត-ឋាន ) ទីតំបន់ដែលមានជ័យ, ដែលច្បាំងឈ្នះ ។ ជយតុ !ពាក្យសម្រាប់ឱ្យពរឱ្យជ័យថា សូមឱ្យមានជ័យជម្នះ ! ( ម. ព. ជយោ ! ) ។ ជយតុ ភវំ ! (—ភៈវ័ង) ពាក្យសម្រាប់ឱ្យពរ ឱ្យជ័យថាសូមឱ្យលោកមានជ័យជម្នះ ! ឬថា សូមឱ្យអ្នកដ៏ចម្រើនមានជ័យជម្នះ ! ( ម. ព. ជយតុ )។ពាក្យសម្រាប់មនុស្សអ្នកជូនពែសំណែន ដែលត្រឡប់មកផ្ទះជំងឺវិញឈរស្រែកនៅមាត់ទ្វាររបងផ្ទះឬជិតជណ្ដើរផ្ទះថា ជយតុ ភវំ ! អ្នកនៅក្នុងផ្ទះនោះឆ្លើយតបមកវិញថា សាធុមានជ័យ ! ( តាមក្បូនសែនឱ្យមនុស្សឈឺ ) ។ ជយធ្វ័ជ ( –ធ្វ័ច; សំ. ជយធ្វជ; បា. ជយធជ ) ទង់ជ័យ គឺទង់ចម្បាំងដែលសន្មតថាជាស្រីសួស្ដីឱ្យមានជ័យជម្នះ។ ជយបាន ( –ប៉ានៈ ឬ –បាន ) ទឹកដែលគេផឹកហើយស្រែកហ៊ោថា ឈ្នះហើយៗ ! ក្នុងកាលដែលមានជ័យ ( បែបក្នុងបុរាណសម័យ ) ។ ជយព្រឹក្ស ( –ព្រឹក ) ឈើមានជ័យឬឈើមានផ្កាឱ្យជម្នះ ( ដើមច្បា )។មានសេចក្ដីតំណាលថា កាលពីក្នុងជាន់បុរាណសម័យព្រេងនាយយូរអង្វែងហើយ មនុស្សទាំងឡាយច្រើនយកផ្កាច្បាមកប្រើក្នុងហោមពិធីពលិការប្រសិទ្ធី ដោយបំណងថា ឱ្យមានជ័យជម្នះ, ព្រោះហេតុនោះ ទើបគេហៅដើមច្បាថា ជយព្រឹក្ស ។ ជយភូមិ ( –ភូម ) ភូមិមានជ័យ; ទីដែលមានជ័យជម្នះ, ទីដែលបោះទ័ពសន្មតថានឹងមានជ័យ ឬទីដែលបោះទ័ពតយុទ្ធមានជ័យហើយ ។ ជយភេរី ស្គរជ័យ ។ ជយមង្គល ( –ម័ងគល់ ឬ –មង់គល់ ) ជម្នះនិងសេចក្ដីចម្រើន, សេចក្ដីចម្រើនព្រោះជ័យជម្នះ ។ ជយមន្ដ ( —មន់ ) មន្ដ, អាគមសម្រាប់សូត្រប្រសិទ្ធីឱ្យមានជ័យជម្នះ ។ ជយលិខិត សំបុត្រ, កំណត់ ប្រាប់អំពីជ័យជម្នះ ។ សាលក្រមប្រាប់ដំណើរក្ដីឈ្នះ ។ជយលេខ ឬ ជយលេខា ( ម. ព. ជយលិខិត ) ។ ជយវាទ្យ ឬ ជយពាទ្យ ( –វាត ឬ –ពាត ) តន្រ្តីប្រគំសូមជ័យ, ការប្រគំសូមជ័យ, គ្រឿងប្រគំយកជ័យជម្នះ ។ ជយសព្ទ ( –ស័ប ) សំឡេងហ៊ោយកជ័យ; សំឡេងស្រែកបន្លឺថា ឈ្នះហើយ ! ឬ ឈ្នះហើយៗ ! ។ ជយសង្ខ ឬ ជយស័ង្ខ ( –ស័ង ) ស័ង្ខសម្រាប់ផ្លុំយកជ័យ ។ ជយស្ថាន ( –យ:ស្ថាន ) ម. ព. ជយដ្ឋាន ។ ជយានុភាព ( –ភាប; បា. ជយ + អានុភាវ ) អានុភាពនៃជ័យជម្នះ : ជយានុភាពនៃកងទ័ពយើង បានធ្វើឱ្យពួកបច្ចាមិត្របាក់បបខ្លបខ្លាចសព្វទិសទី ។ ជយាវុធ ( –វុត ; បា. ជយ + អាវុធ ) អាវុធមានជ័យ គឺអាវុធដែលគេធ្លាប់កាន់ចូលតយុទ្ធមានជម្នះមកហើយ ឬអាវុធដែលគេប្រសិទ្ធីសន្មតថាមានជ័យ ។ ជយោ ! ( ជៈយោឬ តាមទម្លាប់ថា ជៃយោ) ឧ. ( បា. ជយោ ន. "រីជ័យ, ជម្នះ") ពាក្យសម្រាប់ស្រែក, បន្លឺថា សូមឱ្យមានជ័យ ! ឬថា ឈ្នះហើយ ! ក៏ប្រើបាន, ដូចគ្នានឹង ជិតំ ! ឬ ជិតំ ជិតំ ! ដែរ ។ ជយោបាយ ( –បាយ; បា. ជយ + ឧបាយ ) ឧបាយ, ល្បិចឱ្យមានជ័យ, ឱ្យឈ្នះ ។ល។
ប្រាំពីរ ( ប. សំ. ) ចំនួនប្រាំនិងពីរ (៧); និយាយក្លាយ ជា ប្រាំពិល ឬ ប្រាំពឹល ។
ប្រភព Facebook
