15/06/2025
**** ලිංගික හර්පීස් (Ge***al Herpes) - උපදෙස් ****
---------------------
👉 ලිංගික හර්පීස් ආසාදනය:
---------------------
ලිංගික හර්පීස් යනු හර්පීස් සිම්ප්ලෙක්ස් වෛරසය (HSV) නිසා ඇතිවන වෛරස් ආසාදනයකි. එය මූලික වශයෙන් ලිංගික අවයව, අවට සම, තට්ටම් සහ ගුද මාර්ගයට බලපායි. HSV වර්ග දෙකකි:
• HSV-1 වර්ගය : මෙය සාමාන්‍යයෙන් මුඛය වටා ඇතිවන තොල්වල තුවාල (cold sores) ඇති කරන අතර ලිංගික හර්පීස් රෝගීන්ගෙන් අඩක් පමණ දෙනාට හේතු වේ. ශ්‍රී ලන්කාවේ සුලභව දක්නට නොමැත
• HSV-2 වර්ගය: මෙම වර්ගය සාමාන්‍යයෙන් ලිංගික පද්ධතියේ හර්පීස් පමණක් ඇති කරන අතර, නැවත නැවත රෝග ලක්ෂණ ඇතිවීමට වැඩි ඉඩක් ඇත.
-----------------------------------
👉 සම්ප්‍රේෂණය වීම සහ වෛරස නිද්‍රාශීලී බව:
-----------------------------------
ලිංගික හර්පීස් වෛරසය ආසාදනය වූ පුද්ගලයන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් දෙනෙකුටම තමන් ආසාදනය වී ඇති බව නොදනිති. වරක් ආසාදනය වූ පසු, වෛරසය අසල ඇති ස්නායුවක අක්‍රියව (නිද්‍රාශීලීව) පවතී. කලින් කලට, වෛරසය 'ක්‍රියාකාරී' වී ස්නායුව දිගේ සමට ගමන් කර රෝග ලක්ෂණ ඇති කළ හැකිය. මෙය පළමු ආසාදනයෙන් සති, මාස හෝ වසර ගණනාවකට පසුව පවා සිදුවිය හැකිය.
-------------------------
👉ලිංගික හර්පීස් රෝග ලක්ෂණ
-------------------------
රෝග ලක්ෂණ පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට බෙහෙවින් වෙනස් වේ. බොහෝ දෙනෙකුට කිසි විටෙකත් රෝග ලක්ෂණ ඇති නොවේ, නැතහොත් ලිංගික හර්පීස් ලෙස හඳුනා නොගන්නා ඉතා මෘදු රෝග ලක්ෂණ පමණක් ඇති වේ. රෝග ලක්ෂණ නොමැති වුවද, වෛරසය ලිංගික ප්‍රදේශයේ පවතින අතර බෝවිය හැකි තත්ත්වයේ තිබිය හැකිය.
-------------------------------------------
👉පළමු වරට රෝග ලක්ෂණ ඇතිවීම (මූලික ආසාදනය):
------------------------------------------
• මෙය සාමාන්‍යයෙන් උණ, ශරීරයේ වේදනාව වැනි සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාවට සමාන රෝග ලක්ෂණ (flu-like symptoms) සමඟ ආරම්භ විය හැක. මූලික ආසාදනයකදී පද්ධතිමය රෝග ලක්ෂණ බහුලව දක්නට ලැබේ.
• සාමාන්‍යයෙන් ලිංගික අවයව හා/හෝ ගුද මාර්ගය වටා කුඩා, වේදනාකාරී බිබිලි පොකුරු වශයෙන් සති 1-2ක් පුරා දිස් වේ. මෙම බිබිලි ඉක්මනින් පුපුරා ගොස් නොගැඹුරු, වේදනාකාරී තුවාල බවට පත්වේ.
• කිහිල්ලේ ඇති ග්‍රන්ථි ඉදිමීමට ඉඩ ඇත. කාන්තාවන්ට මුත්‍රා පිටකිරීමේදී වේදනාවක්, යෝනි ශ්‍රාවයක් ඇතිවිය හැකි අතර, ගැබ්ගෙලෙහි ද බිබිලි සහ තුවාල ඇතිවිය හැකිය. ගුද මාර්ගයේ ඇතුළත ද බලපෑම් ඇතිවිය හැකිය.
• මෙම තුවාල සහ බිබිලි දින 10-28ක් දක්වා පැවතිය හැකි අතර කැළැල් නොමැතිව සුව වේ.
• සමහර විට, පළමු රෝග ලක්ෂණ ඇතිවීම, වෛරසය ආසාදනය වී මාස හෝ වසර ගණනාවකට පසුව සිදුවිය හැකිය.
--------------------------------------------------
👉නැවත නැවත ඇතිවන රෝග ලක්ෂණ (Recurrent Episodes):
---------------------------------------------------
• පළමු වරට රෝග ලක්ෂණ ඇතිවීමෙන් පසු, සමහර පුද්ගලයන්ට තවදුරටත් කිසි දාක නැවත රෝග ලක්ෂණ ඇති නොවේ.
• සමහර අයෙකුට නැවත නැවත රෝග ලක්ෂණ ඇති විය හැකි අතර මෙය නැවත ඇතිවන ආසාදනය (recurrent infection) ලෙස හැඳින්වේ.
• නැවත ඇතිවන විටදී රොග ලක්ෂණ, පළමු වරට වඩා කෙටි හා සෞම්‍ය වන අතර, සාමාන්‍යයෙන් දින 7ක් පමණ පැවතිය හැක.
• ලිංගික ප්‍රදේශයේ කිති කැසීමක් හෝ කැසීමක් පැය 12-24ක් පුරා ඇතිවීමෙන් නැවත ඇතිවීමක් ආරම්භ වන බව පෙන්නුම් කළ හැකිය.
• නැවත රෝග ලක්ෂණ මතුවීම් අතර කාලය එකිනෙකාට බෙහෙවින් වෙනස් වේ. සමහරුනට වසර ගනාවකට පසු ඇතිවන අත්‍ර තවත් කෙනෙකුට වසරකට කිහිප වරක් ඇතිවිය හැක.
• පළමු වරට රෝග ලක්ෂණ ඇතිවීමෙන් පසු මුල් වසර දෙක තුළ පුද්ගලයන්ට වසරකට 1 සිට 4 දක්වා වාර ගනනක් නැවත ඇතිවීම් විය හැකිය. කාලය ගත වීමත් සමග නැවත ඇතිවීම් අඩු වේ.
• සමහර අයට නැවත ඇතිවීම් සඳහා ප්‍රේරක (triggers) හඳුනාගත හැකිය, එනම් හිරු එළිය, ශාරීරික රෝග, අධික මත්පැන් හෝ ආතතිය. මෙම ප්‍රේරක වළක්වා ගැනීම ප්‍රයෝජනවත් විය හැකිය.
-----------------------------------
👉ලිංගික හර්පීස් සම්ප්‍රේෂණය වන ආකාරය
--------------------------------
ලිංගික හර්පීස් බහුලව සම්ප්‍රේෂණය වන්නේ වෛරසය ආසාදනය වී සිටින කෙනෙකුගේ ආසාදනයට ලක් වූ ප්‍රදේශය සමඟ සමෙන් සමට ස්පර්ශ වීමෙනි; මෙය සාමාන්‍යයෙන් ලිංගික ක්‍රියාකාරකම් වලදී සිදු වේ.
• යෝනි, මුඛ හෝ ගුද සංසර්ගය මගින් වෛරසය සම්ප්‍රේෂණය විය හැකිය.
• එය ලිංගිකව සම්ප්‍රේෂණය වන ආසාදනයක් (STI) වන නමුත්, වෛරසය සම්ප්‍රේෂණය වීමට යෝනි මාර්ගය තුළට ශිෂ්ණය ඇතුල් කිරීම (penetrative in*******se) අවශ්‍ය නොවේ. සමීප ලිංගික සම්බන්ධතා පමණක් ප්‍රමාණවත් විය හැකිය.
• උදාහරණයක් ලෙස, යමෙකුට මුඛය වටා HSV තුවාලයක් (cold sore) තිබෙන අවස්තාවක මුඛ සංසර්ගයේ යෙදෙන්නේ නම්, ඔවුන්ට ලිංගික හර්පීස් ඇති කරන වෛරසය සම්ප්‍රේෂණය කළ හැකිය.
• රෝග ලක්ෂණ රහිත වෛරස් පිටවීම (Asymptomatic viral shedding): පෙනෙන බිබිලි හෝ තුවාල නොමැති විට පවා, වෛරසය කලින් කලට ලිංගික සම මතුපිට පැමිණිය හැකි අතර, වයිරසය තවත් කෙනෙකුට සම්ප්‍රේෂණය කළ හැකිය. වයිරසය පැතිරෙන වඩාත් සුලභම ආකරය මෙයයි.
• ඔබේම වෛරසයෙන් නැවත ඔබගේ ශරීරයේ වෙනත් ස්ථානයක ආසාදනය වීමට ඉඩක් නැත, නැතහොත් ආසාදිත සහකරුවෙකුගේ මාර්ගයෙන් ඔබේම වෛරසය ඔබේ ශරීරයේ වෙනත් කොටසකට බෝ වීමට ඉඩක් නැත.
• කොන්ඩම්: කොන්ඩම් නිරන්තරයෙන් සහ නිවැරදිව භාවිතා කිරීම සම්ප්‍රේෂණ අවදානම අඩු කරයි. කෙසේ වෙතත්, කොන්ඩම් හර්පීස් වලට එරෙහිව සම්පූර්ණ ආරක්ෂාවක් ලබා නොදෙයි, මන්ද ඒවා ලිංගික සමේ සීමිත ප්‍රදේශයක් පමණක් ආවරණය කරන අතර වෛරසය අවට සම මත තිබිය හැකි බැවිනි.
--------------------------
👉ලිංගික හර්පීස් රෝග විනිශ්චය
--------------------------
ඔබට ලිංගික හර්පීස් හෝ වෙනත් ලින්ගිකව බෝවන ආසාදනයක් ඇතැයි සැක කරන්නේ නම්, ඔබ ලිංගික සෞඛ්‍ය සායනය වෙත යා යුතුය. ඒ සදහා ඔබට වෛද්‍යවරයෙකුගෙන් (GP) යොමු කිරීමක් අවශ්‍ය නොවේ.
• රෝග විනිශ්චය සාමාන්‍යයෙන් තහවුරු කරනු ලබන්නේ වෛද්‍යවරයෙකු විසින් සායනිකව පරීක්ෂා කිරීමෙන් අනතුරුවයි. සමහර විට තුවාලයේ සාම්පලයක් පී සී ආර් පරීක්ෂණයට බාජනය කර හර්පීස් සිම්ප්ලෙක්ස් වෛරසය පවතින බව තහවුරු කළ හැකි අතර එහි වර්ගය (HSV-1 හෝ HSV-2) තීරණය කළ හැකිය. Nucleic Acid Amplification Tests (NAATs) යනු රෝග විනිශ්චය සඳහා වඩාත් සුදුසු ක්‍රමය වුවත් මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ සායන වල නොමැති වන්නට පුලුවන්.
• සක්‍රීය ආසාදනයක් හඳුනා ගැනීම සදහා රුධිර පරීක්ෂණ එතරම් විශ්වාසදායක නොවේ, මන්ද ඒවා ප්‍රධාන වශයෙන් අතීත ආසාදනයක් පෙන්නුම් කරන ප්‍රතිදේහ (antibodies) හඳුනා ගැනීම් සිදු කරයි. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රතිදේහ වර්ග පරීක්ෂණ (type-specific antibody tests) යම් යම් අවස්ථාවන්හිදී ප්‍රයෝජනවත් විය හැකිය.
• මෙයට අමතරව වෙනත් රෝග (එච් අයි වී හා සිෆිලිස් වැනි) සදහා රෝග පරීක්ෂාවක් ද සිදු කරනු ලැබේ.
---------------------
👉 ලිංගික හර්පීස් ප්‍රතිකාර
---------------------
ලිංගික හර්පීස් සුව කිරීමක් නොවන අතර වෛරසය ශරීරයේ ස්නායු අග්‍ර වල පවතී. කෙසේ වෙතත්, ප්‍රතිකාර මගින් රෝග ලක්ෂණ සාර්තක ලෙස කළමනාකරණය කළ හැකිය.
--------------------------------------
👉රෝග ලක්ෂණ සමනය කිරීමට යොදා ගන්නා ක්‍රම:
--------------------------------------
මෙම ක්‍රම මගින් රෝග ලක්ෂණ ඇති වූ විට , ඒවා සමනය කර ගැනීමට උපකාරී වේ:
• වේදනා නාශක: පැරසිටමෝල් වැනි සාමාන්‍ය වේදනා නාශක වේදනාව සමනය කිරීමට උපකාරී වේ.
• මද ලුණු වතුර සහිත බේසමක වාඩිවී සිටීමෙන් වේදනාව සමනය වේ, තුවාල පිරිසිදුව තබා ගැනීමට උපකාරී වේ. මුත්‍රා පහ කරන විට වේදනාවක් ඇත්නම්, මෙලෙස භාජනය තුල හිඳගෙන සිටියදීම මුත්‍රා පිටකිරීමෙන් වේදනාව අඩු කිරීමට උපකාරී වේ.
• උණුසුම් ස්නාන හෝ ෂවර්: උණුසුම් ජලයෙන් ස්නානය කිරීම හෝ ජලය ශරීරය මතට වැටීමට සැලැස්වීම මුත්‍රා පිටකිරීමේ වේදනාව අඩු කළ හැකිය.
• නිර්වින්දන ආලේපන: ෆාමසිවලින් ලබා ගත හැකි ලිඩොකේන් 5% ජෙල් (lidocaine 5% gel) කැසීම හෝ වේදනාව සමනය කළ හැකිය. මුත්‍රා පිටකිරීමට මිනිත්තු පහකට පමණ පෙර එය ආලේප කළහොත් වේදනාව සමනය වීමට හේතු වේ. නිර්වින්දන ආලේපන වලට ඔබ සංවේදී නම්, වැස්ලින් (Vaseline®) ප්‍රයෝජනවත් විකල්පයක් විය හැකිය.
• අයිස් ඇසුරුම්: තුවායක ඔතා ගත් අයිස් පැක් එකක් විනාඩි 5-10ක් තුවාල මත තැබීමෙන් වේදනාව සමනය විය හැක. අයිස් කෙලින්ම සම මත තබන්න එපා.
• ජලය පානය: මුත්‍රා පිටකිරීමේ වේදනාව අඩු කිරීමට වැඩිපුර දියර පානය කරන්න.
• පිරිසිදුකම: සුවඳැති සබන් හෝ බබල් බාත් භාවිතා නොකරන්න, පිරිසිදු හෝ ලුණු වතුරෙන් විවෘත තුවාල මෘදුව පිරිසිදු කිරීම වඩාත් සුදුසුය. තුවායක් භාවිතා කිරීමට වඩා අඩුම සැකසුම (lowest setting) සහිත hairdryer මහින් වියලීම වඩාත් සුවපහසු විය හැකිය.
• ලිහිසි තෙල් (Lubrication): තුවාල සම්පූර්ණයෙන් සුව වූ පසු ලිංගික ක්‍රියාකාරකම් නැවත ආරම්භ කරන විට ලිහිසි තෙල් භාවිතා කිරීම උපකාරී විය හැක, මන්ද ලිංගික ක්‍රියාවලිය රළු වුවහොත් එම ඝර්ෂණය මගින් සමහර විට රෝග ලක්ෂණ නැවත ඇතිවීමක් ඇති කළ හැකි බැවිනි.
-----------------------------------
👉ප්‍රති වයිරස ඖෂධ (Antiviral Medication):
-------------------------------------
• සාමාන්‍යයෙන් ඒසයික්ලොවර් (Aciclovir), ප්‍රති වයිරස ඖෂධය ලබා දෙන අතර එය හර්පීස් වෛරසය ගුණ වීම වැලැක්වීම මගින් ක්‍රියා කරයි.
• ප්‍රති වෛරස ඖෂධ ඉක්මනින් ආරම්භ කළහොත්, එය රෝග ලක්ෂණ වල දරුණු බව සහ රෝග ලක්ෂණ පවතින කාලය අඩු කරයි..
• පළමු වරට රෝග ලක්ෂණ ඇතිවීමේදී සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රති වෛරස ඖෂධයක් නියම කරනු ලැබේ. (සාමන්‍යයෙන් දින පහක කාලයක් සදහා ), නමුත් අලුතින් බිබිලි සාදන්නේ නම් එම කාලය දීර්ඝ කළ හැකිය. රෝග ලක්ෂණ ආරම්භ වී දින පහක් ඇතුළත ඖෂධය ආරම්භ කිරීමෙන් තුවාල සහ බිබිලි පවතින කාලය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කළ හැකිය.
• නැවත ඇතිවන රෝග ලක්ෂණ සඳහා: නැවත ඇතිවීම් වඩා මෘදු හා කෙටි වන බැවින් ප්‍රති වෛරස ඖෂධ බොහෝ විට අවශ්‍ය නොවේ. කෙසේ වෙතත්, යම් යම් අවස්ථාවන්හිදී එය ලබාදීම සිදු කෙරේ:
o තදබල රෝග ලක්ෂණ සහිතව නැවත ඇතිවීම්: රෝග ලක්ෂණ ආරම්භ වූ වහාම ප්‍රති වෛරස ඖෂධයක් ආරම්භ කිරීමෙන් රෝග ලක්ෂණ වල කාලය හා දරුණුබව අඩු කළ හැකිය. සමහර විට ඔබේ වෛද්‍යවරයා විසින් 'අවශ්‍ය විටක භාවිතා කිරීම' සඳහා ප්‍රති වෛරස ඖෂධ නිවසේ තබා ගැනීමට නියම කළ හැකිය.
o නිතර නැවත ඇතිවීම්: ඔබට කරදරකාරී ලෙස නැවත ඇතිවීම් (වසරකට වාර හයකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක්) සිදු වේ නම්, සෑම දිනකම ලබා ගැනීම සදහා ප්‍රති වෛරස ඖෂධයක් ගැනීම (suppressive antiviral therapy ලෙස හැඳින්වේ) නිර්දේශ කළ හැකිය. මෙමගින් නැවත ඇතිවීම් සම්පූර්ණයෙන්ම නැවැත්විය හැකිය, නැතහොත් ඒවායේ වාර ගණන සහ දරුණු බව බෙහෙවින් අඩු කළ හැකිය. මෙම වර්ගයේ අඛණ්ඩ ප්‍රතිකාර, සාමාන්‍යයෙන් මාස 6 කාලයක් තිස්සේ ලබා දෙන් ආතර, අවශ්‍ය නම් පසුව නැවත නැවතත් ලබා දීමද සිදු කළ හැකිය.
o සහකරුවන්ට සම්ප්‍රේෂණ වීමේ අවදානම අඩු කිරීමට: දිනපතා ඇන්ටිවයිරල් ඖෂධ ගැනීම ලිංගික සහකරුවන්ට වෛරසය සම්ප්‍රේෂණය වීමේ අවදානම අඩු කරන බව පෙන්වා දී ඇත.
• ප්‍රති වෛරස ඖෂධවල අතුරු ආබාධ: බොහෝ දෙනෙකුට කිසිදු අතුරු ආබාධයක් ඇති නොවන අතර හෝ ඉතා සුළු අතුරු ආබාධ පමණක් ඇති වේ. සුලභ අතුරු ආබාධ අතරට ඔක්කාරය, වමනය, පාචනය, බඩේ වේදනාව සහ සමේ කුෂ්ඨ ඇතුළත් වේ..
---------------------------------
👉සම්ප්‍රේෂණය වැලැක්වීම සහ සබඳතා
---------------------------------
• ලිංගික හර්පීස් වැලැක්වීම සඳහා තවමත් එන්නතක් නොමැත.
• රෝග ලක්ෂණ ආරම්භ වූ මොහොතේ සිට ඒවා සම්පූර්ණයෙන්ම සුව වන තුරු ලිංගිකව හැසිරීමෙන් වැලකීම ඉතා වැදගත් ය, මන්ද බිබිලි ඇති විට වෛරසය ඉතා බෝවන සුලුය.
• කොන්ඩම්: කොන්ඩම් නිරන්තරයෙන් සහ නිවැරදිව භාවිතා කිරීම සම්ප්‍රේෂණ අවදානම අඩු කරයි. කෙසේ වෙතත්, කොන්ඩම් වලින් හර්පීස් වලට එරෙහිව සම්පූර්ණ (100%) ආරක්ෂාවක් ලබා නොදෙයි.
• සහකරුවන් සමඟ සන්නිවේදනය: ඔබට ලිංගික හර්පීස් රෝගය ඇති බව ලිංගික සහකරුවන්ට පැවසීම වඩාත් සුදුසුය. ලිංගික සහකරුවන්ට ආසාදනය පිළිබදව හෙළිදරව් කිරීමෙන් සම්ප්‍රේෂණ අවදානම 50% කින් පමණ අඩු වන බව පෙන්වා දී ඇත.
• රෝග ලක්ෂණ නොමැති විට අවදානම අඩු කිරීම: ඔබට රෝග ලක්ෂණ නොමැති විට පවා, රෝග ලක්ෂණ රහිතව වෛරස් පිටවීම (asymptomatic shedding) හේතුවෙන් වෛරසය සම්ප්‍රේෂණය වීමේ කුඩා අවදානමක් පැවතිය හැකිය . කොන්ඩම් නිරන්තරයෙන් භාවිතා කිරීම සහ ඔබේ සහකරු සමඟ ආසාදන තත්ත්වය පිලිබදව සාකච්ඡා කිරීම සම්ප්‍රේෂණය අවම කර ගැනීමට උපකාරී වේ. දිගුකාලීන suppressive antiviral ඖෂධ ලබා ගැනීම මගින් ද ද මෙම අවදානම අඩු කළ හැකිය.
• තොල්වල හර්පීස් තුවාල (cold sore) ඇති අයෙකු සමඟ මුඛ සංසර්ගයෙන් වැලකිය යුතු අතර සක්‍රීය ලිංගික හර්පීස් ආසාදනයක් ඇති (පෙනෙන තුවාල හෝ බිබිලි ඇති) අයෙකු සමඟ ලිංගිකව හැසිරීමෙන් ද වැලකිය යුතුය.
• ඇද ඇතිරිලි, තුවා, වැසිකිළි භාවිතය වැනි ක්‍රම මගින් වෛරසය සම්ප්‍රේෂණය සිදු නොවේ.
------------------------------
👉ගර්භණී තාවය හා ලිංගික හර්පීස්:
------------------------------
ඔබ ගැබ්ගෙන සිටින විට හෝ ගැබ්ගෙන ඇතැයි සැක කරන අතරේ ඔබට ලිංගික හර්පීස් (පළමු වරට හෝ නැවත ඇතිවීමක්) සිදු වන්නේ නම්, ඔබ වහාම ලිංගික සෞඛ්‍ය සායනයේ වෛද්‍ය වරුන් සමඟ මේ පිළිබඳව සාකච්ඡා කළ යුතුය. මවගේ සහ දරුවාගේ ආරක්ෂාව සහතික කිරීම සඳහා ලබා ගන්න පියවර පිළිබදව ඔබව ඔවුන් දැනුවත් කරනු ඇත. අතීතයේ ලිංගික හර්පිස් ආසාදනය ඇති වූ කාන්තාවක් ගර්භණී වුවහොත් ඔවුනට ආසාදනය නැවත ඇතිවීම වැලැක්වීම සදහා සදහා ගර්භණී අවදියේ පසූ කාලය පුරාවට ප්‍රති වෛරස ඖෂධ ලබා දීම සිදු කරනු ලැබේ.
-----------------------------------
👉ලිංගික හර්පීස් නිසා ඇතිවන මානසික බලපෑම:
-------------------------------------
ලිංගික හර්පීස් රෝග විනිශ්චය සැලකිය යුතු මානසික පීඩාවක් ඇති කළ හැක . බොහෝ දෙනා කාලයත් සමඟ මෙයට අනුවර්තනය වන අතර. ලිංගික සෞඛ්‍ය සායනයකින් ලබාදෙන නිවැරදි තොරතුරු සහ ප්‍රායෝගික උපදේශනය ඉතා වැදගත් වේ
------------------------
වෛද්‍ය අනුරුද්ධ කරුණාරත්න
ලිංගික සෞඛ්‍ය පිළිබද විශේෂද වෛද්‍ය
MBBS | Dip in Ven | MD | DFSRH (UK)
===========================
