11/07/2023
🙏🙏 සම සුදු කිරීමෙ ක්රම භාවිතයේ විද්යාත්මක පදනම
මෙලනින් යනු සමේ සහ හිසකෙස් වල වර්ණය සඳහා වගකිව යුතු සාධකය හෝ වර්ණකය වේ. මෙලනින් ශරීරයට හිතකර ගුණ රාශියක් ඇත: පාරජම්බුල කිරණ අවශෝෂණය සහ විසිරීම, නිදහස් රැඩිකල් (free radical) ඉවත් කිරීම, සම්බන්ධිත ඔක්සිකරණ-අඩු කිරීමේ ප්රතික්රියා සහ අයන ගබඩා කිරීම. මෙලනොසයිට් යනු මෙලනින් නිපදවන සෛල වේ. මිනිස් සමෙහි, මෙලනොසයිට් සමෙහි සහ රෝම කූපවල එපීඩර්මිස් වල(epidermis) පවතී. මෙලනොසයිට් මෙලනොසෝම තුළ මෙලනින් වර්ණකයක් නිපදවයි . මෙය ඇසේ අයිරිස් (iris)වැනි වෙනත් ස්ථානවල දක්නට ලැබේ.
සමේ epidermis /එපීඩර්මිස් හි මෙලනොසයිට් හා
කෙරටිනොසයිට් Keratinocyte( එය සමේ ප්රධාන සෛල වර්ග වේ) එක්ව සමේ වර්ණකය ඒකකයක් ලෙස ක්රියා කරයි. එක් මෙලනොසයිට් යක් 30-40 keratinocytes හා සම්බන්ධ වේ. මිනිස් සමෙහි mm2 ට මෙලනොසයිට් 1200 ක් පමණ පවතී.
මෙලනොසයිට් මෙලනින් නිපදවන නමුත් රදවා තබා ගන්නෙ කෙරටිනොසයිට් ය. මෙසේ රදවා ගන්නා මෙලනින් සමේ වර්ණය තීරණය කිරීම අමතරව සමේ සෛලවල ආරක්ෂණයට (UV ආලෝකයෙන් ආරක්ෂා වීම) වැදගත් ආවරණය ක් ලෙස ක්රියා කරකරය.
කෙරටිනොසයිට් පැරාක්රීන් වර්ධන සාධක සහ සෛල adhidion පද්ධතියක් හරහා මෙලනොසයිට් වර්ධනය සහ ක්රියාකාරිත්වය පාලනය කරයි. keratinocytes සහ melanocytes අතර විවිධ සංඥා මාර්ග සහිත සමේ හෝමියස්ටැසිස් නඩත්තු කිරීම සඳහා සම්බන්ධ වූ epidermal සංකීර්ණ ජාලයක් පවත.
පාරජම්බුල කිරණ (UV) මගින් keratinocytes මෙලනොසයිට් වල ජීව විද්යාත්මක ක්රියාකාරකම් බොහොමයකට බලපාන සාධකවල ස්රාවය වැඩි කරන අතර මෙලනින් නිෂ්පාදනය වැඩි කරයි. මෙලනොසයිට් දිගු කාලයක් ජීවත් වන අතර කෙරටිනොසයිට් කෙටි කාලය කින් මිය.
මෙලනොසයිට් මගින් කෙරටිනොසයිට් පමණක් නොව සමේ ප්රතිශක්තිකරණ පද්ධතියේ සෛල ද ඉලක්ක කර ගනිමින් සංඥා අණු ගණනාවක් නිකුත් කරයි. Inflammatory සයිටොකයින් (IL-1α, IL-2, IL-3, IL-6, IL-10 සහ TNF-α), කෙමොකයින් (IL-8, CCL2), පරිවර්තන වර්ධන සාධකය (TGF-β), කැටෙකොලමයින් , eicosanoids , සෙරොටොනින්, මෙලනොසයිට් උත්තේජක සාධකය (α-MSH) සහ නයිට්රික් ඔක්සයිඩ් (NO) උත්තේජක මෙලනොසයිට් මගින් මුදා හරින ලද සාධක ලෙස සැලකේ.
🍎 කෙස් / රොම මුල මෙලනොසයිට් -
මෙලනොසයිට් මගින් නිපදවන මෙලනින් හිසකෙස් වර්ණයට වගකිව යුතුය. එමනිසා, මෙලනොසයිට් එක් එක් රෝම කූපයේ සමීප බල්බයේ සහ හිසකෙස් අසල, උදා: සෙබස් ග්රන්ථියේ පිහිටා ඇත. හිසකෙස් keratin (90% keratin) නම් ප්රෝටීනයකින් සමන්විත වේ. හිසකෙස් වර්ණක කිරීමේ ක්රියාවලියට ෆොලිකුලර් (follicular) මෙලනොසයිට් වල මෙලනොජනික් ක්රියාකාරකම් , මෙලනින් කැටිති කෙරටිනොසයිට් වලට මාරු කිරීම සහ වර්ණක හිසකෙස් පතුවළ සෑදීම ඇතුළත් වේ.
මෙහි melanocytes සහ keratinocytes අනුපාතය 1: 5, එය එපීඩර්මිස් වලට වඩා වැඩ් ය.. අපි දන්නා පරිදි කෙස් වල මෙලනොසයිට්, එපීඩර්මල් මෙලනොසයිට් වලට වඩා වයසට යාමේ බලපෑම් වලට සංවේදී වන නිසා වයසත් සමඟ අපේ හිසකෙස් පැසීම සිදු වේ.
හිසකෙස් චක්රීය වෙනසකට භාජනය වේ - වර්ධනය වන අවධිය, ප්රතිගාමී අවධිය සහ විවේක අවධිය. මෙලනොජෙනසිස් ක්රියාවලිය සිදුවන්නේ වර්ධනය වන අවධියේදී පමණි. ප්රතිගාමී අවධියේදී වර්ණක සෑදීම අක්රිය වන අතර විවේක අවධියේදී දී නොපවතී.
🍎 මෙලනොජෙනිස්
Melanogenesis යනු මෙලනින් සංශ්ලේෂණය සඳහා වගකිව යුතු ජෛව රසායනික මාර්ගයයි. මෙලනින් ප්රධාන වර්ග දෙකක් නිපදවයි - ෆීමෙලනින් (කහ සිට රතු) සහ යුමෙලනින් (දුඹුරු සිට කළු දක්වා). ඒවා වර්ණයෙන් සහ සංස්ලේෂණයේ ආකාරයෙන් වෙනස් වේ.
Tyrosinase (එන්සයිමයක්) DOPAquinone වෙත වේගයෙන් ඔක්සිකරණය වන L-3 ,4 -dihydroxyphenylalanine (DOPA) වෙත tyrosine hydroxylation සිදු කරයි . සිස්ටීන් ඉදිරියේ DOPAquinone එය සමඟ ප්රතික්රියා කර, 3- හෝ 5-cysteinylDOPAs ලබා දෙයි, පසුව ඔක්සිකරණය වී බහුඅවයවීකරණය වී ෆීමෙලනින් හට ගනී . සිස්ටීන් නොමැති විට , යුමෙලනින් නිපදවනු ලැබේ.
විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර සමේ වර්ණ විවිධත්වය ඉයුමෙලනින් අන්තර්ගතය මත රඳා පවතී. ඉයුමෙලනින් සහ සම්පූර්ණ මෙලනින් අනුපාතය සමේ වර්ණය තීරණය කරයි.
වර්න අඩු සමෙහි සමේ පිළිකා ඇතිවීමේ අවදානම අඳුරු සමට වඩා 30-40 ගුණයකින් වැඩි බව මතක තබා ගන්න.
🍎 මෙලනින් නිශ්පදනය වැඩි වන තත්ත්වයන් දෙකක්
🍎 Melasma - Melasma යන හයිපර්පිග්මන්ටේෂන් තත්ත්වය බොහෝ විට නළල, කම්මුල්, පන්සල් සහ ඉහළ තොල් ප්රදේශවලට බලපායි. එය බොහෝ විට කාන්තාවන් තුළ දක්නට ලැබෙන අතර බොහෝ විට ගර්භණීභාවය හා මුඛ ප්රතිංධිසරාේධක භාවිතය සමඟ සම්බන්ධ වේ. එය හිරු එළිය නිරාවරණය වීමෙන් ද සැලකිය යුතු ලෙස උග්ර වේ. බොහෝ අවස්ථාවන්හිදී එපීඩර්මල් සහ ඩර්මල් දෙක ටම බලපාන මෙලස්මා වර්ග හඳුනාගෙන ඇත.
🍎 Post iinflammatory හයිපර්පිග්මන්ටේෂන් - ප්රදාහකාරී සමේ තත්ත්වයන් මගින් හයිපර්පිග්මන්ටේෂන් (හයිපෝපිග්මන්ටේෂන් හෝ දෙකම) නිපදවිය හැක . කැළැල් වල දක්නට ලැබෙන පරිදි බාහිර බලපෑම් වලට ප්රතිචාර වශයෙන් post ininflammatory හයිපර්පිග්මන්ටේෂන් ද සිදුවිය හැක. මීට අමතරව, එය ලේසර් ක්රියා පටිපාටි සහ රසායනික පීල් වැනි රූපලාවණ්ය ප්රතිකාර සමඟ ඇතිවිය හැකිය. Post inflammatory වර්ණක වෙනස්කම් බොහෝ විට කැපී පෙනෙන චර්ම සාධක ඇති අතර ප්රාථමික ක්රියාවලියට පසු බොහෝ කලකට පසුව පවතී.
🍎 ප්රතිකාර සදහා pigment අඩු කිරීමෙ ක්රියාවන්
ටයිරොසිනේස් එන්සයිම නිෂේධනය කරන දෙවල්
1 හයිඩ්රොක්විනෝන් hydroquinone හයිඩ්රොක්විනෝන් යනු සමේ හයිපර්පිග්මන්ටේෂන් සඳහා බහුලව භාවිතා වන අනුමත ප්රතිකාර වලින් එකකි, බොහෝ විට 1.5-4%. බෙහෙත් වල "බ්ලීචිං ක්රීම්" ලෙස හැඳින්වේ. හයිඩ්රොක්විනෝන් යනු මිනිස් සමට ඵලදායී ලෙස විනිවිද යන කුඩා හයිඩ්රොෆිලික් අණුවකි. හයිඩ්රොක්විනෝන් ක්රියා කරන්නේ තයිරොසීන් 4-ඩයිහයිඩ්රොක්සිෆෙනයිලලනීන් (DOPA) වෙත එන්සයිම ඔක්සිකරණය කිරීම සහ අනෙකුත් මෙලනොසයිට් පරිවෘත්තීය ක්රියාවලීන් මර්දනය කිරීම මගිනි.
2 ආර්බුටින් ඇතුළු හයිඩ්රොක්විනෝන් හා සම්බන්ධ ව්යුහාත්මකව අතිරේක සංයෝග ඇත (hydroquinone β-D- glucopyranoside ) සහ mequinol (hydroquinone monomethyl ether), හයිඩ්රොක්විනෝන් වැනි සමාන ක්රමයක් හරහා tyrosinase ක්රියකරිත්වය වලක්වන බව පෙන්වා දී ඇත .
3 අස්ලික් අම්ලය . Azelaic අම්ලය හම සුදු කිරීමේ ගුණ ඇත. azelaic අම්ලය ඇතුළු ඩයිකාබොක්සිලික් අම්ල ටයිරොසිනේස් නිෂේධක ලෙස හඳුනාගෙන ඇත .
4 Azelaic අම්ලය post inflammatory ක්රියාකාරිත්වය ඇති අතර කුරුලෑ vulgaris සහ rosacea ප්රතිකාර සඳහා අනුමත වී ඇත. melasma සඳහා azelaic අම්ලය භාවිතා කිරීම 2% hydroquinone වඩා ඵලදායී බව පෙන්නුම් කරන ලදී
5 කොජික් අම්ලය .Kojic අම්ලක chelating කාරකයකි. එය ටයිරොසීන් මෙලනින් බවට පරිවර්තනය වීම අවහිර කිරීම සඳහා ටයිරොසිනේස් හි ක්රියාකාරී ස්ථානයේ තඹ සෙලේට් කිරීම මගින් ක්රියා කරයි . කොජික් අම්ලය මෙලස්මා රෝගයට ප්රතිකාර කිරීමේදී ඵලදායී බව පෙන්වා දී ඇත
6 ට්රෙටිනොයින් සහ අනෙකුත් රෙටිනොයිඩ් - මෙවා keratinocyte turnover වැඩි කිරීම සහ keratinocytes වෙත මෙලනොසෝම මාරු කිරීම අඩු කිරීම හරහා depigmenting ක්රියාවක් සිදු කරයි . රෙටිනොයිඩ් මෙලස්මා , post inflammatory හයිපර්පිග්මන්ටේෂන් සහ වෙන්නත් වර්ණක ආබාධ සඳහා තනිව හෝ වෙනත් ප්රතිකාර සමඟ ඒකාබද්ධව භාවිතා කරයි . මීට අමතරව, ට්රෙටිනොයින් සමේ වයස්ගත වීම වැළැක්වීමේ ක්රියාවට හා වර්ණක සාමාන්යකරණය කිරීම සිදු කරයි .
7 ඇස්කෝර්බික් අම්ලය(vitamin C) වැනි ප්රතිඔක්සිකාරක
DOPA පරිවර්තය කිරීම මෙන්ම අනෙකුත් එන්සයිම නොවන ප්රතික්රියා මගින් , ඇස්කෝර්බික් අම්ලය වැනි ප්රතිඔක්සිකාරක මෙලනින් සංස්ලේෂණයේ අඩු වේ.
✋✋ සම පැහැපත් වීමේ අවදානම !!!!
හයිඩ්රොක්විනෝන් (HQ), arbutin , kojic acid, azelaic acid, L-ascorbic acid, ellagic acid, tranexamic අම්ලය වැනි බොහෝ tyrosinase inhibitors රසායනික ද්රව්ය සම සුදු කිරීමේ කාරක ලෙස ඉහත හදුන්වා ඇත. නමුත් ඔවුන්ගේම වීශල දුර්වලතා ඇති බව මතක තබා ගන්න සහ ඉතම ප්රවෙශ්මෙන් (better under medical care) භාවිතා කළ යුතුය. සම පැහැපත් වීම සදහා මෙලනින් අඩු කරන බැවින් අවදානම් කිහිපයක් ඇති කරයි.
1 හිරු එළියෙන් හානි වීමේ වැඩි සම්භාවිතාව - මෙලනින් අඩු වීම යනු සූර්ය කිරණවලින් අඩු ආරක්ෂාවකි. මෙය රැලි වැටීම, සහ දුර්වර්ණ වීමේ අවදානම වැඩි කරයි.
2 සමේ පිළිකා ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි වීම - හිරු රශ්මියෙන් ඇති වන අධික අවදානම සමේ පිළිකා ඇතිවීමේ සම්භාවිතාව වැඩි කරයි.
3 උද්දීපනය සහ සංවේදීතාව - සමේ සැහැල්ලු කිරීමේ සැබෑ ක්රියාවලිය සම රළු වේ. බොහෝ ප්රතිකාර මගින් රතු පැහැය, කැසීම සහ ස්පර්ශ සමේ රෝග වැනි අතුරු ආබාධ ඇති විය හැකිය.
✋✋ එන්නත් /ඉන්ජෙක්ශ්න් වර්ග
බොහෝ එන්නත් කළ හැකි සම පැහැපත් කිරීමේ නිෂ්පාදන ලබා ගත හැකි අතර භාවිතයේ ඇත, නමුත් ආහාර හා ඖෂධ පරිපාලනය (FDA) සහ අනෙකුත් විශ්වාසදායක මූලාශ්ර ආශ්රිත අවදානම හේතුවෙන් ඒවා නිර්දේශ නොකරයි. ඔවුන් ක්රියා කරන බවට ප්රමාණවත් සාක්ෂි නොමැති අතර සෞඛ්ය අවදානම් ඉතා වැඩිය.
👍👍 මෙහි දක්වා කියවීමෙන් පසු, සම පැහැපත් කිරීමේ ඖෂධවල හොඳ සහ සිදුවිය හැකි අයහපත් බලපෑම පිළිබඳව ඔබට යම් අදහසක් තිබේ. එබැවින් ඔබ සම පැහැපත් කිරීමේ ඖෂධයක් භාවිතා කිරීමට පෙර පහත සඳහන් දෑ වෛද්යවරයකු ලෙස මා යෝජනා කිරීමට කැමතිය
1. හැකිතාක් දුරට පහත සඳහන් කර ඇති අනුමත ඖෂධ භාවිතා කිරීමට උත්සාහ කරන්න. ඖෂධ ඇසුරුමේ හෝ කවරයේ අන්තර්ගතය/අමුද්රව්ය පැහැදිලිව දැක්විය යුතුය.
Hydroquinon
Arbutin
Mequinol
Azelaic acid
Kojic acid
Tretinoin
Ascorbic acid/Vitamin C
Niacinamide/ Vitamin B3
(මට සමහරක් මගහැරෙන්න හැක)
2. අන්තර්ගතයේ/අමුද්රව්යයේ නම සඳහන් නොවේ නම් එය සැක සහිත නිෂ්පාදනයකි
3. 'Nature' 'Natural' 'herbal' යන අන්තර්ගත වචනය නම්, නිෂ්පාදකයා පිළිගත් සමාගමක් නොවේ නම් හෝ ඔබට නිෂ්පාදකයා පිළිබඳ පැහැදිලි තොරතුරු සොයාගත නොහැකි නම් එය සැක සහිතය. එය ගෙදර හැදූ අනවසර නිෂ්පාදනයක් විය හැකිය. පකිස්ථානයෙන්, ඉන්දියාවෙන් හෝ චීනයෙන් අනවසර ගෙනා නිෂ්පාදනයක් විය හැකිය.
4. ආයුර්වේදය (Ayurveda) යන වචනය අඩංගු නම් එය දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ ලියාපදිංචි කර බව පැහැදිලිව සඳහන් කළ යුතුය.
5. Facebook group / සමූහයෙන් නිර්දේශ ලබා ගැනීම ගැටළුකාරී විය හැකිය (සමහර facebook භාවිතා කරන්නන්ට මම ගරු කරමි ඔහුන් උත්සාහයන් අන් අයට උපකාර කරයි) සමහර විට නිෂ්පාදන වෙළෙන්දා ම තම භාණ්ඩය promote කිරීම ට උත්සාහ කිරීම, නිර්දේශය ඉතා subjective විය හැකිය, උපදෙස් දෙන්නනා ද භාවිතා මුල් අවධිය විය හැකි අතර පසුව ඔවුන්ට ගැටළු ඇති වේ.
6. තීරණය කිරීමට පෙර හැකි නම් සුදුසුකම් ලත් පුද්ගලයෙකුගේ උපකාර ලබා ගැනීමට උත්සාහ කරන්න. රූපලාවණ්යාගාරයක් පවත්වාගෙන යන අයෙකු මෙම ඖෂධ පිළිබඳ උපදෙස් දීමට සුදුසුකම් ලත් පුද්ගලයෙකු නොවිය හැකිය (ඔවුන්ට භාණ්ඩ විකිණීම සඳහා කොමිස් මුදලක් තිබිය හැක, කෙසේ වෙතත්, පාරිභෝගිකයාට අවංක උත්සාහයකින් උපකාර කිරීමට උත්සාහ කරන සමහර රූපලාවන්යාගාර හිමිකරුවන්ට මම ගරු කරමි)
7. අවසාන වශයෙන්, මම ඔබේ ගේ පුද්ගල උනන්දුවට ගරු කරන අතරේ, කරුණාකර නැවත සිතන්න, ඔබට ඇත්තටම ඔබේ සමේ වර්ණය වෙනස් කිරීමට අවශ්යද?