16/02/2024
https://www.facebook.com/share/p/qsFyy3THjj6GjcW6/?mibextid=ox5AEW
EPILEPSIA
Epilepsia ёshtё njё nga sёmundjet mё tё shpe¬shta kronike neurologjike nga e cila nё botё janё tё prekur mё shumё se 50 milionë njerёz, e kjo e bёn kёtë njё problem tё rёndёsishёm nё shëndetin publik. Shumica e atyre qё vuajnё nga epilep¬sia janё viktimё e stigmatizimit nga rrethi/mjedi¬si, i cili pёr shkak tё panjohurive pёr sёmundjen gabimisht beson se personat me epilepsi janё tё sёmurё mendor dhe se sёmundja e tyre ёshtё sёmundje ngjitёse. Pёr kёtё arsye, personat me epilepsi jo rrallё herё e fshehin sёmundjen nё mёnyrё qё shoqёria tё mos i largojё, gjyko¬jë apo ngacmojë. 85% e tё sёmurёve jetojnë nё vende me tё ardhura tё ulёta dhe mesatare dhe si pasojë e kёsaj ёshtё shёrimi jo adekuat i sёmundjes. Bara e epilepsisë nё ato vende ёshtё dyfish mё e madhe se ato me tё ardhura mё tё larta. Konsekuencat psikosociale tё epilepsisë dhe gjendjes permanente “tё jesh epileptik” janë shpesh problematike se sa prezenca e atakëve. Edhe pse epilepsia nuk ёshtё njё sёmundje e le¬htё dhe e padёmshme, ajo mund tё kontrollohet me sukses, dhe falё ilaçeve dhe njё jete tё disipli¬nuar, me kёtё sёmundje mund tё jetohet njё jetё normale dhe kualitative.
ÇKA JANЁ SULMET EPILEPTIKE?
Sulmet epileptike janё çrregullime transitore nё funksionin e trurit qё paraqiten si rezultat i zbraz¬jeve enorme, ekcesive tё qelizave nervore. Ataku epileptik ёshtё manifestim i dukshёm dhe mjaft dramatik pёr rrethin dhe familjarёt. Gjatё ataku mund tё lajmёrohet fiksimi i shikimit, çrregullime tё folurit, ngёrçe tё shkurtra tё njё pjese tё trupit, si dora ose kёmba pengesa nё shqisat e nuhatjes, dёgjimit , mpirje tё shkurtra tё ndonjë pjese tё trupit. Tek tё ashtuquajtura sulme grand-mal mund tё vije deri tek humbja e tërësishme e vetёdijes, ngёrçe nëpër trup, kafshim i gjuhёs, ndёrsa janё tё shpeshta edhe lёndimet gjatё rrёzimit.
Disa fakte mbi epilepsinë
• Nё tё kaluarёn kanё ekzistuar shumё paragjy¬kime dhe dogma pёr epilepsinё. Sot, qёndrimet bashkёkohore tё Ligёs Ndërkomëtare kundёr Ep¬ilepsisё tregojnё se personat me epilepsi mund tё jetojnё dhe punojnё normalisht, sikurse çdo individ tjetёr i shëndoshë;
• Kriza epileptike shkaktohet nga zbrazja enorme e eksitimit tё qelizave nervore;
• Një sulm epileptik nuk do tё thotё epilepsi;
• Meshkujt vuajnё pak mё shumё se femrat;
• Epilepsia mund tё fillojё nё çdo moshё por mё e zakonshme ёshtё nё fёmijёri dhe nё moshat e shtyra (mbi 65 vjeç);
• Mund tё paraqitet nё çdo racё dhe çdo shtresё sociale;
• Deri mё 70% e personave me epilepsi kanё kon¬troll tё plotё tё krizave me pёrdorimin e terapisё antiepileptike;
• Terapia pёr epilepsinё doemos duhet tё merret me rregull, ashtu si ёshtё udhёzuar nga neuro¬logu/epileptologu, me kontrolla të rregullta, si dhe kontrolli i ilaçit nё gjak dhe EEG;
• Ngasja e automjetit kёrkon njё qasje individ¬uale, edhe pse nuk rekomandohet vozitje profe¬sionale. Nё mё shumё vende tё botёs, personave qё s’ kanë pasur sulm nё periudhё prej 1-3 vjet, u lejohet ngasja e automjetit nёn kontroll;
• Shtatzёnia tek femrat me epilepsi duhet tё jetё e planifikuar dhe nё konsultim me epileptolo¬gun.
• Personat me epilepsi duhet tё jetojnё dhe tё punojnё nё njё atmosferё normale e tё shёn¬doshё, me pёrkrahje tё familjes dhe mjedisit shoqёror.
Varёsisht se cila pjesё e sistemit nervor bёhet epileptogjene ashtu do tё jetё edhe çrregullimi funksional, pёrkatёsisht lloji i sulmeve. Kjo nёnk¬upton se zbrazja patologjike mund tё pёrfshijё qoftё korteksin e tёrёsishёm (korja e trurit) kur kriza do tё gjeneralizohet ose vetёm njё pjesё e korteksit kur kriza do tё jetё e pjesshme (foka¬le).
SHKAKTARЁT E EPILEPSISЁ
Nё momentin aktual tё njohjes janё tre grupe tё mёdha tё epilepsive:
• Epilepsitë idiopatike (janё nё korrelacion me predispozitёn gjenetike).
• Epilepsitë simptomatike janё tё provokuara nga faktorёt e jashtёm, tё fituar, pёrkatёsisht tё pёr¬vetёsuar gjatё jetёs: sёmundjet akute infektive, vaskulare, sekuelat e tyre, malformacionet korti¬kale, tumoreve, lëndimeve traumatike - kontuzi¬oneve trunore, faktorët metabolik etj.
• Epilepsitë kriptogjene (tё fshehta) ekziston shkaku, por ky ёshtё i fshehur pёr njohuritë e deritashme tё kërkimeve diagnostike, neurora¬diologjike dhe metabolike.
DIAGNOZA E EPILEPSISË
Një sulm epileptik nuk e vendos diagnozën e ep¬ilepsisë. Marrja e historisë së sëmundjes duhet të jetë e detajuar, duke marr në pyetje të sëmurin si dhe personat që e kanë parë sulmin, kjo është çelësi i përcaktimit të diagnozës së epilepsisë.
Ekzaminimi i detajuar neurologjik në shumicën e rasteve rezulton normal. Elektroencefalogrami (EEG) pozitiv është konfirmim i dobishëm për di¬agnozën e epilepsisë. Ekzaminimi i gjakut tregon gjendjen e përgjithshme të pacientit, ndihmon në zbulimin e shkaqeve metabolike, elektrolitike.
Rezonanca Magnetike e kokës, ekzaminim imazherik mjaft i rëndësishëm dhe i dobishëm në përcaktimin e shkaktarëve të mundshëm të epilepsisë.
TRAJTIMI I EPILEPSISË
Epilepsia është një sëmundje që mund të trajto¬het, për dallim nga botëkuptimi i mëhershëm se për të sëmurët nga epilepsia është normale që të kenë sulme, qasja bashkëkohore në mjekimin e epilepsisë nënkupton kontroll të plotë të sul¬meve, me efekte të padëshirueshme minimale. Kjo është bërë e mundur në saje të përdorimit të antiepileptikëve të gjeneratës së re. Afër 70% të personave me epilepsi nuk do të kenë sulme nëse marrin ilaçin e vërtetë. Barnat antiepileptike (AE-të) ndikojnë asisoj që pengojnë paraqitjen e serishme të sulmeve.
Përcaktimi i diagnozës dhe marrja e vendimit për fillimin e terapisë antiepileptike duhet të bëhet nga ana e mjekut specialist neurolog epileptolog.
Fillimi me terapi antiepileptike rekomandohet pasi të kenë ndodhur dy atakë të “paprovokuar”, respektivisht, në disa raste, pas atakut të parë, nëse ekzistojnë ndryshime të theksuara në EEG. Rekomandohet fillimi i trajtimit me një medika¬ment (monoterapi).
Zgjedhja e antiepileptikut bëhet pasi që mjeku ka përcaktuar formën e epilepsisë, ka njohuri mbi efektet farmakokinetike dhe ato farmakodi¬namike të antiepileptikut, si dhe efektet anësore të tij.
Nëse nevojitet ndërrimi i ilaçit, kjo duhet të bëhet në mënyrë graduale. Po që se personi vazhdon të ketë sulme edhe përkundër faktit se ka mar¬rë tri lloje të AE-ve, duhet të bëhet konfirmimi i diagnozës.
Tek disa persona, kontrolli i sulmeve nuk mund të arrihet me një ilaç, por është e nevojshme që të kombinohen dy ose më shumë ilaçe. Marrja e një e më shumë ilaçeve përnjëherë quhet polit¬erapia.
Në trajtimin e epilepsisë janë të nevojshme kon¬trolle të rregullta, ilaçet duhet të merren rregull¬isht dhe me kohë siç janë shkruar nga ana e mje¬kut specialist dhe assesi nuk duhet të ndërpriten në mënyrë të menjëhershme (kjo mund të sjell deri tek paraqitja e serishme ose shpeshtim të atakëve) ose të ndryshohet doza e medikamentit pa u konsultuar mjeku.
Çdo ilaç mund të shkaktojë veprime të padëshiru¬ara. Paraqitja e veprimeve të padëshiruara është shumë individuale dhe dallohet prej një njeriu tek tjetri.
Disa persona mund të reagojnë me reaksion alergjik, i cili në raste të rralla mund të jetë mjaft serioz. Rëndom shenja e parë për reaksion alerg¬jik janë skuqjet në lëkurë që paraqiten shumë shpejt pas fillimit të terapisë. Një skuqje e këtillë duhet urgjentisht të paraqitet te mjeku.
Ndërprerja e mjekimit mund të mendohet pas një periudhe 3-5 vjeçare pa asnjë krizë epilep¬tike (duke shqyrtuar çdo pacient në mënyrë të veçantë).
Tek rastet rezistente në terapi (rreth 20%), përkundër kombinimit të disa antiepileptikëve, atakëve epileptik janë frekuente, mund të men¬dohet për trajtim neurokirurgjik, largimin e plotë të vatrës epileptike, që kryhet vetëm në qendra të specializuara.
Marrë nga https://kosovoneurology.org/sq/patients
