16/04/2025
ခုလို အခါသမယ မှာ
လက်တည့်စမ်းမည့် အရွယ် လူငယ်လေး တွေ အတွက်
သတိထား ဆင်ခြင် နိုင်စေရန် ရည်ရွယ်ပါသည် 🙏
WY or ယာမ or အသီး …….
WY နှင့် စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်း (Amphetamine Addiction) အကြောင်း အသေးစိတ် ဆွေးနွေးပါမည်။ ဤအကြောင်းအရာသည် အရေးကြီးပြီး လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွင် သက်ရောက်မှုများစွာရှိသောကြောင့် သေချာစွာ ဖတ်ရှုလေ့လာသင့်ပါသည်။
စိတ်ကြွဆေးဆိုသည်မှာ အဘယ်နည်း
စိတ်ကြွဆေး (Amphetamines) များသည် ဗဟိုအာရုံကြောစနစ်ကို လှုံ့ဆွပေးသော ဓာတုဒြပ်ပေါင်းများဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့ကို ဆေးဝါးအဖြစ် အသုံးပြုမှုများရှိသော်လည်း အလွဲသုံးစားလုပ်ပါက စွဲလမ်းမှုအန္တရာယ် အလွန်မြင့်မားသည်။ စိတ်ကြွဆေးအမျိုးအစားများစွာရှိပြီး အချို့မှာ သဘာဝမှရရှိနိုင်သော်လည်း အများစုမှာ ဓာတုဗေဒနည်းဖြင့် ထုတ်လုပ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် အမ်ဖီတမင်း (amphetamine)၊ မက်အမ်ဖီတမင်း (methamphetamine) နှင့် အက်ဒရာရယ် (Adderall) တို့ ပါဝင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် "ယာဘ" ဟု လူသိများသော မက်အမ်ဖီတမင်းသည် အလွန်အန္တရာယ်များသော စိတ်ကြွဆေးတစ်မျိုးဖြစ်သည်။
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်း၏ သဘောသဘာဝ
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းသည် နာတာရှည် ဦးနှောက်ရောဂါတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ထိုရောဂါသည် ဆေးဝါးရှာဖွေလိုသော ပြင်းပြသောဆန္ဒ (craving)၊ ဆေးဝါးသုံးစွဲမှုကို ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်းမရှိခြင်းနှင့် ဆေးဝါးကြောင့် ဆိုးကျိုးများဖြစ်ပေါ်နေသော်လည်း ဆက်လက်သုံးစွဲနေခြင်းတို့ဖြင့် လက္ခဏာရပ်များ ပြသသည်။ စိတ်ကြွဆေးများသည် ဦးနှောက်အတွင်းရှိ ဒိုပါမင်း (dopamine) ဟုခေါ်သော အာရုံခံနိုင်စွမ်းအားပေးသည့် ဓာတုပစ္စည်းများ ထွက်ရှိမှုကို အလွန်အမင်း တိုးမြှင့်ပေးသောကြောင့် စွဲလမ်းမှုဖြစ်ပေါ်စေသည်။
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်း ဖြစ်စေသော အကြောင်းအရင်းများ
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းသည် အကြောင်းအရင်းများစွာ ပေါင်းစပ်ပါဝင်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည်။ အဓိကအကြောင်းအရင်းများမှာ-
* ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ အချက်များ (Biological Factors): မျိုးရိုးလိုက်ခြင်းသည် စွဲလမ်းမှုဖြစ်နိုင်ခြေကို မြင့်တက်စေနိုင်သည်။ ဦးနှောက်၏ ဓာတုဖွဲ့စည်းပုံနှင့် လုပ်ဆောင်မှုဆိုင်ရာ ကွဲပြားခြားနားမှုများသည်လည်း စွဲလမ်းလွယ်စေနိုင်သည်။
* စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အချက်များ (Psychological Factors): စိတ်ကျရောဂါ (depression)၊ စိုးရိမ်ပူပန်မှုရောဂါ (anxiety disorders)၊ အာရုံစူးစိုက်မှုအားနည်းသောရောဂါ (ADHD) နှင့် စိတ်ဒဏ်ရာရရှိမှု (trauma) အစရှိသော စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများသည် စိတ်သက်သာရာရရန်အတွက် စိတ်ကြွဆေးကို အသုံးပြုခြင်းမှ စွဲလမ်းမှုအထိ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။
* လူမှုရေးဆိုင်ရာ အချက်များ (Social Factors): မိသားစုဝင်များ၊ သူငယ်ချင်းများ သို့မဟုတ် အသိုင်းအဝိုင်း၏ ဖိအားပေးမှု၊ ဆေးဝါးအလွယ်တကူ ရရှိနိုင်မှု၊ ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှင့် အလုပ်လက်မဲ့ဖြစ်မှုတို့သည်လည်း စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းကို အားပေးအားမြှောက် ပြုနိုင်သည်။
* ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အချက်များ (Environmental Factors): ငယ်ရွယ်စဉ်က အိမ်ထောင်ရေးပြဿနာများ၊ လျစ်လျူရှုခံရခြင်း သို့မဟုတ် အနိုင်ကျင့်ခံရခြင်း စသည့် အတွေ့အကြုံများသည်လည်း စွဲလမ်းမှုဖြစ်နိုင်ခြေကို မြင့်တက်စေနိုင်သည်။
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်း၏ လက္ခဏာများနှင့် ဆိုးကျိုးများ
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းသည် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် အပြုအမူဆိုင်ရာ လက္ခဏာများစွာကို ပြသနိုင်သည်။
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လက္ခဏာများ:
* နှလုံးခုန်နှုန်း မြန်လာခြင်း သို့မဟုတ် မမှန်ခြင်း
* သွေးဖိအား မြင့်တက်ခြင်း
* ချွေးထွက်များခြင်း
* အိပ်မပျော်ခြင်း
* အစာစားချင်စိတ် လျော့နည်းခြင်းနှင့် ကိုယ်အလေးချိန် ကျဆင်းခြင်း
* ပါးစပ်ခြောက်ခြင်း
* သွားများ ကြိတ်ခြင်း
* တက်ခြင်း (Seizures)
* လေဖြတ်ခြင်း (Stroke)
* နှလုံးရောဂါ (Heart attack)
စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လက္ခဏာများ:
* အလွန်အမင်း စိတ်လှုပ်ရှားခြင်းနှင့် တက်ကြွလွန်းခြင်း (Euphoria)
* စိုးရိမ်ပူပန်ခြင်းနှင့် ကြောက်ရွံ့ထိတ်လန့်ခြင်း (Anxiety and Panic Attacks)
* စိတ်တိုလွယ်ခြင်းနှင့် အကြမ်းဖက်လိုစိတ် ဖြစ်ပေါ်ခြင်း (Irritability and Aggression)
* အာရုံစူးစိုက်နိုင်စွမ်း လျော့နည်းခြင်း
* မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းခြင်း
* ထင်ယောင်ထင်မှားဖြစ်ခြင်း (Hallucinations) - အမြင်အာရုံ၊ အကြားအာရုံနှင့် အခြားအာရုံများတွင် မဟုတ်မမှန်များ မြင်ခြင်း၊ ကြားခြင်း၊ ခံစားရခြင်း
* သံသယစိတ်လွန်ကဲခြင်း (Paranoia) - မည်သူ့ကိုမျှ မယုံကြည်ခြင်း၊ အန္တရာယ်ရှိသည်ဟု ထင်မြင်ခြင်း
* စိတ်ကျရောဂါ (Depression)
* မိမိကိုယ်ကို သတ်သေလိုသော အတွေးများ (Suicidal thoughts)
အပြုအမူဆိုင်ရာ လက္ခဏာများ:
* ဆေးဝါးရရှိရန်အတွက် မမှန်ကန်သော နည်းလမ်းများ အသုံးပြုခြင်း (ဥပမာ - ခိုးယူခြင်း၊ လိမ်လည်ခြင်း)
* လူမှုရေးအရ အထီးကျန်ဆန်လာခြင်း
* အလုပ် သို့မဟုတ် ကျောင်းတွင် တာဝန်ပျက်ကွက်ခြင်း
* ငွေကြေးဆိုင်ရာ ပြဿနာများ တိုးပွားလာခြင်း
* ဥပဒေချိုးဖောက်မှုများ ကျူးလွန်ခြင်း
* မိသားစုနှင့် သူငယ်ချင်းများအပေါ် စိတ်ဝင်စားမှု လျော့နည်းလာခြင်း
* ဆေးဝါးသုံးစွဲမှုကို ဖုံးကွယ်ရန် ကြိုးစားခြင်း
* ဆေးဝါးဖြတ်ရန် ကြိုးစားသော်လည်း မအောင်မြင်ခြင်း
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းကို ကုသခြင်း
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းသည် ကုသ၍ရသော ရောဂါတစ်ခုဖြစ်သည်။ ကုသမှုသည် လူတစ်ဦးချင်းစီ၏ လိုအပ်ချက်နှင့် အခြေအနေပေါ်မူတည်၍ ကွဲပြားနိုင်သည်။ အဓိက ကုသနည်းများမှာ-
* ဆေးဝါးဖြတ်ခြင်း (Detoxification): ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းရှိ ဆေးဝါးအဆိပ်အတောက်များကို ဖယ်ရှားရန် ဆေးပညာရှင်များ၏ ကြီးကြပ်မှုဖြင့် ဆောင်ရွက်ရသည်။ ဖြတ်နေစဉ်အတွင်း ခံစားရသော လက္ခဏာများကို သက်သာစေရန် ဆေးဝါးများ အသုံးပြုနိုင်သည်။
* အပြုအမူဆိုင်ရာ ကုထုံး (Behavioral Therapy): စွဲလမ်းမှု၏ အကြောင်းရင်းများကို နားလည်ရန်၊ ဆေးဝါးမသုံးစွဲရန် နည်းလမ်းများ သင်ယူရန်နှင့် ပြန်လည်ဖြစ်ပွားနိုင်ခြေကို လျှော့ချရန်အတွက် စိတ်ပညာရှင်များ၊ အတိုင်ပင်ခံများနှင့် တွေ့ဆုံဆွေးနွေးခြင်းဖြစ်သည်။ လူသိများသော ကုထုံးများမှာ သိမြင်မှုအပြုအမူကုထုံး (Cognitive Behavioral Therapy - CBT) နှင့် အားပေးကူညီမှုဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲမှု (Contingency Management - CM) တို့ဖြစ်သည်။
* အုပ်စုလိုက် အထောက်အပံ့ (Group Support): အလားတူ အတွေ့အကြုံရှိသူများ ပါဝင်သော အုပ်စုများတွင် ပါဝင်ခြင်းဖြင့် အားပေးမှုနှင့် အကြံဉာဏ်များ ရရှိနိုင်သည်။ နာမည်ကြီး အုပ်စုများမှာ အရက်နှင့် မူးယစ်ဆေးဝါး အမည်မသိသူများအဖွဲ့ (Narcotics Anonymous - NA) ဖြစ်သည်။
* ဆေးဝါးကုသမှု (Medication): စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းအတွက် တိုက်ရိုက်ကုသရန် အတည်ပြုထားသော ဆေးဝါးများ အနည်းငယ်သာရှိသော်လည်း၊ စွဲလမ်းမှုနှင့်အတူ ဖြစ်ပေါ်တတ်သော စိတ်ကျရောဂါ သို့မဟုတ် စိုးရိမ်ပူပန်မှုကဲ့သို့သော အခြားသော စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများကို ကုသရန် ဆေးဝါးများ အသုံးပြုနိုင်သည်။
* မိသားစု ကုထုံး (Family Therapy): စွဲလမ်းသူ၏ မိသားစုဝင်များသည်လည်း စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထောက်ပံ့မှုနှင့် ပညာပေးမှုများ လိုအပ်ပါသည်။ မိသားစု ကုထုံးသည် ဆက်ဆံရေးကို တိုးတက်စေရန်နှင့် ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာစေရန် ကူညီပေးနိုင်သည်။
* နေထိုင်မှု ပြန်လည်ထူထောင်ရေး အစီအစဉ်များ (Residential Rehabilitation Programs): ပြင်းထန်သော စွဲလမ်းမှုရှိသူများအတွက် ဆေးဝါးကင်းစင်သော ပတ်ဝန်းကျင်တွင် အချိန်အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ နေထိုင်ပြီး ကုသမှုခံယူခြင်းသည် အထောက်အကူဖြစ်စေနိုင်သည်။
ကာကွယ်ခြင်း
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းကို ကာကွယ်ရန်အတွက် အောက်ပါအချက်များကို ဂရုပြုသင့်သည်-
* ပညာပေးခြင်း: စိတ်ကြွဆေး၏ အန္တရာယ်များနှင့် စွဲလမ်းမှု၏ ဆိုးကျိုးများအကြောင်း လူငယ်များနှင့် အများပြည်သူကို ပညာပေးခြင်း။
* မိသားစု၏ အခန်းကဏ္ဍ: မိသားစုအတွင်း ပွင့်လင်းသော ဆက်ဆံရေးကို တည်ဆောက်ခြင်း၊ ချစ်ခင်ဂရုစိုက်မှု ပေးခြင်းနှင့် ဆယ်ကျော်သက်အရွယ်များ၏ လှုပ်ရှားမှုများကို စောင့်ကြည့်ခြင်း။
* လူမှုအသိုင်းအဝိုင်း၏ အခန်းကဏ္ဍ: ဆေးဝါးအလွဲသုံးစားမှုနှင့် စွဲလမ်းမှုကို လျှော့ချရန် အားပေးအားမြှောက်ပြုသော ပတ်ဝန်းကျင်တစ်ခု ဖန်တီးခြင်း။
* စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးကို မြှင့်တင်ခြင်း: စိတ်ကျရောဂါ၊ စိုးရိမ်ပူပန်မှုနှင့် အခြားသော စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများကို စောစီးစွာ ရှာဖွေကုသခြင်း။
* အခြားသော အန္တရာယ်ရှိသောအပြုအမူများကို ရှောင်ရှားခြင်း: အရက်အလွန်အကျွံသောက်ခြင်းနှင့် အခြားသော မူးယစ်ဆေးဝါးများ သုံးစွဲခြင်းကို ရှောင်ရှားခြင်းသည် စိတ်ကြွဆေးစွဲလမ်းနိုင်ခြေကို လျှော့ချနိုင်သည်။
နိဂုံး
စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်းသည် လူတစ်ဦးချင်းစီနှင့် ၎င်းတို့၏ မိသားစုများအပေါ် ဆိုးရွားသော သက်ရောက်မှုများ ရှိနိုင်သည်။ သို့သော် မှန်ကန်သော ကုသမှုနှင့် အထောက်အပံ့များဖြင့် ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာနိုင်ပါသည်။ စွဲလမ်းမှု၏ လက္ခဏာများကို သိရှိနားလည်ခြင်း၊ အကူအညီရယူရန် တုံ့ဆိုင်းမနေခြင်းနှင့် ကာကွယ်ရေးဆိုင်ရာ အစီအမံများကို အလေးထားခြင်းဖြင့် စိတ်ကြွဆေးစွဲခြင်း၏ ဆိုးကျိုးများကို လျှော့ချနိုင်မည်ဖြစ်သည်။
ထိုကဲ့သို့ သော အခက်ခဲကြုံတွေ့ နေရပါက ကျွမ်းကျင်ဆရာဝန် စိတ်ပညာရှင် နားလည်တတ်ကျွမ်း
သူများ နှင့် ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ကြပါ ခင်ဗျာ
Crd to the owner
သော ဆရာဝန်များ၊ စိတ်ပညာရှင်များ သို့မဟုတ် စွဲလမ်းမှုဆိုင်ရာ အထောက်အကူပြု အဖွဲ့အစည်းမျာ
