31/08/2025
်လိုကူးစက်သလဲ -
အဓိကလမ်းကြောင်းများ
သိပ္ပံနည်းကျလေ့လာမှုတွေအရ H. pylori ကူးစက်ခြင်း၏ အဓိကနည်းလမ်းမှာ "မိသားစုအတွင်း လူတစ်ဦးမှတစ်ဦးသို့" (Intrafamilial transmission) ဖြစ်ပြီး၊ ကလေးဘဝကတည်းက စတင်ကူးစက်တတ်ပါတယ်။ ကူးစက်နိုင်တဲ့နည်းလမ်းတွေကတော့ -
၁။ ပါးစပ်မှ ပါးစပ်သို့ ကူးစက်ခြင်း (Oral-Oral Transmission)
· အထောက်အထား: ဘက်တီးရီးယားဟာ လူနာ၏ တံတွေးနဲ့ သွားကြားထဲမှာတွေ့ရှိနိုင်ပါတယ်။ မိသားစုဝင်တွေကြားမှာ အစားအစာ၊ ဇွန်း၊ ခက်ရင်း၊ ရေခွက် တို့ကိုဝေမျှသုံးစွဲခြင်း၊ နမ်းရှုံ့ခြင်းတို့ကနေ ကူးစက်နိုင်ကြောင်း လေ့လာမှုများက ဖော်ပြထားပါတယ်။
· ဥပမာ: မိခင်က ကလေးကို အစာဝါးကျွေးတဲ့ဓလေ့ (pre-mastication) ရှိရင် ကူးစက်နိုင်ခြေပိုများပါတယ်။
၂။ မစင်မှ ပါးစပ်သို့ ကူးစက်ခြင်း (Fecal-Oral Transmission)
· အထောက်အထား: ဒီဘက်တီးရီးယားဟာ လူနာ၏ ဝမ်းထဲမှာလည်း ရှိနေနိုင်ပါတယ်။ ရေဆိုးစင်များ ပိတ်ဆို့ခြင်း၊ သန့်ရှင်းမှုမရှိသော အိမ်သာများကို အသုံးပြုပြီး လက်ကိုသေချာမဆေးကြောဘဲ အစားစားမိခြင်းကနေ ကူးစက်နိုင်ပါတယ်။
· ဥပမာ: ရေချိုးခန်း၊ အိမ်သာသန့်ရှင်းမှုအားနည်းတဲ့ မိသားစုတွေမှာ ဒီဘက်တီးရီးယား ကူးစက်နှုန်းပိုမြင့်မားကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။
၃။ ရေမှတစ်ဆင့် ကူးစက်ခြင်း (Waterborne Transmission)
· အထောက်အထား: H. pylori ဟာ ညစ်ညမ်းနေသော ရေထဲမှာ အသက်ရှင်နေထိုင်နိုင်ပါတယ်။ သန့်စင်အောင်မပြုလုပ်ထားသော ရေ (အထူးသဖြင့် မြေအောက်ရေ) ကို သောက်သုံးမိခြင်းကနေ ကူးစက်နိုင်ခြေရှိပါတယ်။
· ဥပမာ: သန့်စင်ရေစနစ် ကောင်းမွန်စွာမရှိသော ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများတွင် H. pylori ကူးစက်နှုန်း ပိုမိုမြင့်မားနေခြင်းက ဒီအချက်ကို ထောက်ခံပါတယ်။
၄။ ဆေးကုသရေးဝန်ထမ်းများတွင် ကူးစက်နိုင်ခြေ (Iatrogenic Transmission)
· အထောက်အထား: အစာအိမ်နဲ့ အူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ စစ်ဆေးမှုတွေ (ဥပမာ - Gastrointestinal Endoscopy) လုပ်ဆောင်တဲ့အခါ ကိရိယာများကို သေချာစွာသန့်စင်မှုမရှိပါက လူနာတစ်ဦးမှ တစ်ဦးကို ကူးစက်နိုင်ခြေရှိပါတယ်။
---
အထောက်အထားခိုင်လုံမှုများ (Strong Evidence)
၁။ မိသားစုလေ့လာမှုများ (Family Studies): H. pylori ရှိတဲ့မိဘ (အထူးသဖြင့် မိခင်) ရဲ့ကလေးတွေမှာ ကူးစက်နိုင်ခြေ အလွန်မြင့်မားကြောင်း လေ့လာမှုပေါင်းများစွာက သက်သေပြထားပါတယ်။
၂။ အမျိုးသားရေးနှင့် နိုင်ငံတကာဆိုင်ရာ လေ့လာမှုများ: လူနေမှုအဆင့်အတန်း၊ သန့်ရှင်းရေးအခြေအနေ၊ သောက်သုံးရေရရှိမှု စတဲ့ အချက်တွေနဲ့ H. pylori ကူးစက်နှုန်းဟာ ပြင်းထန်စွာ ဆက်စပ်နေပါတယ်။ သန့်ရှင်းရေးနှင့် ရေသန့်စင်မှုစနစ် ပိုမိုကောင်းမွန်သော ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် ကူးစက်နှုန်း သိသိသာသာ လျော့နည်းနေပါတယ်။
၃။ မော်လီကျူးဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ လေ့လာမှုများ (Molecular Studies): မိသားစုအတွင်းရှိ လူနာများဆီက ရရှိတဲ့ H. pylori ဘက်တီးရီးယားတွေရဲ့ ဗီဇအမျိုးအစား (DNA fingerprinting) ဟာ တူညီနေတတ်ကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။ ဒါဟာ မိသားစုအတွင်း ကူးစက်မှုဖြစ်ကြောင်း အတိအကျသက်သေပြနေပါတယ်။
---
ကာကွယ်နည်းများ
· လက်ကို ဆပ်ပြာနဲ့ ရေသုံးပြီး မကြာခဏဆေးကြောပါ။ (အထူးသဖြင့် အိမ်သာတက်ပြီးတိုင်းနှင့် အစာမစားမီ)
· သန့်ရှင်းလတ်ဆတ်သော ရေကိုသာသောက်သုံးပါ။
· အစားအစာများ ကောင်းစွာချက်ပြုတ်ပါ။ (အထူးသဖြင့် ဟင်းသီးဟင်းရွက်နှင့် သစ်သီးများကို သေချာဆေးကြောပါ)
· မိသားစုအတွင်း ဇွန်း၊ ခက်ရင်း၊ ရေခွက်များ ခွဲသုံးပါ။
· သန့်ရှင်းသော အိမ်သာနှင့် ရေဆိုးစင်စနစ်ကို အသုံးပြုပါ။
သတိပြုရန်: H. pylori ဟာ လေထဲကနေ (ချောင်းဆိုးနှာချေခြင်းကနေ) ကူးစက်တယ်ဆိုတဲ့ အထောက်အထားမရှိပါဘူး။ အဓိကကတော့ ပါးစပ်နဲ့ မစင်တို့နဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ ကူးစက်နည်းတွေပဲဖြစ်ပါတယ်။
ကျန်းမာရေးနဲ့ညီညွတ်တဲ့ သန့်ရှင်းမှုအလေ့အထတွေဟာ H. pylori ကူးစက်မှုကို ကာကွယ်ရာမှာ အလွန်အရေးကြီးပါတယ်။
Prof Thein Myint-GI 28.8.2025
