10/01/2023
အသည်းရောင်ရောဂါ (သို့မဟုတ်) အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါ (Hepatitis) (Jan 2023)
🟥 အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါဆိုတာ ဘာလဲ။
အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါသည် အသည်းရောင်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သောရောဂါ ဖြစ်သည်။ အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါသည် အလိုအလျောက် ပြန်ကောင်းလာနိုင်သော်လည်း အသည်းတွင်အနာရွတ်ဖြစ်ကျန်ခဲ့ခြင်း သို့မဟုတ် အသည်းခြောက်ခြင်း သို့မဟုတ် အသည်းကင်ဆာအထိ ဖြစ်လာနိုင်သည်။
ကမ္ဘာပေါ်တွင် အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါ၏ အဖြစ်များဆုံးအကြောင်းရင်းမှာ အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများ ဖြစ်သော်လည်း အခြားသော ရောဂါပိုးများ၊ အဆိပ်အတောက်ဖြစ်စေသော အရာများ (ဥပမာ အရက်၊ အချို့သော ဆေးဝါးများ) နှင့် မိမိ၏ ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း ခုခံအားစနစ် တုံ့ပြန်မှုကြောင့်ဖြစ်သော ရောဂါများ (Autoimmune diseases) သည်လည်း အသည်းရောင်ခြင်းကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။
အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါ ဖြစ်စေသော ဗိုင်းရပ်စ်အမျိုးအစားများမှာ အဓိကအားဖြင့် A၊ B၊ C၊ D နှင့် E ဟူ၍ ၅ မျိုး ရှိသည်။ အဆိုပါ ၅ မျိုးကြောင့်ဖြစ်သော နာမကျန်းမှု၏ နောက်ဆက်တွဲ ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုး၊ သေဆုံးမှု၊ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ရောဂါဖြစ်ပွားမှုနှင့် ကပ်ရောဂါ ပြန့်ပွားနိုင်ခြေတို့ကြောင့် စိုးရိမ်စရာအကောင်းဆုံးအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။ အထူးသဖြင့် B နှင့် C အမျိုးအစားများသည် သန်းရာနှင့်ချီသော လူများတွင် နာတာရှည်ရောဂါများ ဖြစ်စေနိုင်ပြီး အသည်းခြောက်ခြင်းနှင့် အသည်းကင်ဆာ အဖြစ်များဆုံး အကြောင်းရင်းဖြစ်သည်။
အသည်းရောင်အသားဝါ ရောဂါပိုး A နှင့် E သည် အများအားဖြင့် ရောဂါပိုး ပါရှိသော အစားအစာစားသုံးမိခြင်း သို့မဟုတ် ရေကို သောက်သုံးမိခြင်းကြောင့် ဖြစ်တတ်ပါသည်။ အသည်းရောင်အသားဝါ ရောဂါပိုး B၊ C နှင့် D သည် ရောဂါပိုးရှိသော သူ၏ ခန္ဓာကိုယ်မှ ထွက်ရှိသော အရည်များနှင့် ထိတွေ့မှုကြောင့် ဖြစ်တတ်သည်။ ရောဂါပိုးရှိသောသွေး သို့မဟုတ် သွေးပစ္စည်းများကို သွင်းခြင်း၊ ပိုးသတ်ထားခြင်းမရှိသော ကိရိယာများ အသုံးပြု၍ ခွဲစိတ်ခြင်း၊ ဆေးထိုးခြင်းနှင့် မွေးဖွားစဥ်ကာလတွင် ရောဂါပိုးရှိသော မိခင်မှတစ်ဆင့် မွေးကင်းစကလေးသို့ သို့မဟုတ် ကလေးဘဝ အစောပိုင်းကာလတွင် ရောဂါပိုးရှိသော မိသားစုဝင်တစ်ဦးထံမှတစ်ဆင့် ကလေးသို့ အသည်းရောင်အသားဝါ B ပိုး ကူးစက်ခြင်းနှင့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိတွေ့မှုတို့ကြောင့်လည်း ကူးစက်နိုင်သည်။
လတ်တလောကူးစက်ခံရပါက ရောဂါလက္ခဏာ မတွေ့ရဘဲ သို့မဟုတ် အနည်းငယ်သာ တွေ့ရခြင်း သို့မဟုတ် အသားဝါခြင်း (အရေပြားနှင့် မျက်လုံးများ ဝါခြင်း)၊ ဆီးအရောင် ရင့်ခြင်း၊ အလွန်အမင်း ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း၊ ပျို့အန်ခြင်း၊ အော့အန်ခြင်းနှင့် ဝမ်းဗိုက်နာခြင်း စသည့် လက္ခဏာများ ခံစားရနိုင်ပါသည်။
🟥 အသည်းရောင်အသားဝါ ရောဂါပိုး (၅) မျိုး
1️⃣ အသည်းရောင်အသားဝါ A ရောဂါပိုး (Hepatitis A virus - HAV)
အသည်းရောင်အသားဝါ A ရောဂါပိုး (HAV) သည် ရောဂါပိုးရှိသူများ၏ မစင်များတွင် ရှိနေပြီး ရောဂါပိုးပါ နေသောရေ သို့မဟုတ် အစားအစာများ စားသုံးခြင်းမှတစ်ဆင့် ကူးစက်တတ်သည်။ အချို့သော လိင်အပြုအမူများသည် HAV ရောဂါပိုးကို ပျံ့နှံ့စေနိုင်သည်။ လူအများစုသည် ရောဂါလက္ခဏာ သိပ်မခံစားရဘဲ အပြည့်အဝပြန်လည်ကောင်းမွန်နိုင်ပြီး နောက်တစ်ကြိမ် ကူးစက်ခံရနိုင်သည့် HAV ရောဂါပိုးများကိုပါ ခုခံအား ရရှိနိုင်ပါသည်။ သို့ရာတွင် HAV ရောဂါပိုး ကူးစက်ခံရခြင်းကြောင့် ရောဂါပြင်းထန်ပြီး အသက်အန္တရာယ်ကိုပါ ခြိမ်းခြောက်နိုင်သည့်အခြေအနေလည်း ရှိနိုင်ပါသည်။ တစ်ကိုယ်ရည်နှင့် ပတ်ဝန်းကျင်သန့်ရှင်းမှု အားနည်းသော ဒေသများရှိ လူအများစုသည် HAV ရောဂါပိုး ကူးစက်ခံထားရနိုင်ပါသည်။ HAV ရောဂါပိုးကို ကာကွယ်ရန် ဘေးကင်းပြီး ထိရောက်သော ကာကွယ်ဆေးများ ရှိပါသည်။
2️⃣ အသည်းရောင်အသားဝါ B ရောဂါပိုး (Hepatitis B virus - HBV)
အသည်းရောင်အသားဝါ B ရောဂါပိုး (HBV) သည် ရောဂါပိုးရှိသော သွေး၊ သုက်ရည်နှင့် ခန္ဓာကိုယ်မှ ထွက်သော အခြားအရည်များနှင့် ထိတွေ့မှုမှ ကူးစက်သည်။ HBV ရောဂါပိုးသည် မွေးဖွားစဥ်ကာလတွင် ရောဂါပိုးရှိသော မိခင်မှတစ်ဆင့် မွေးကင်းစကလေးသို့ သို့မဟုတ် ကလေးဘဝ အစောပိုင်းကာလတွင် ရောဂါပိုးရှိသော မိသားစုဝင်တစ်ဦးထံမှတစ်ဆင့် ကလေးသို့ ကူးစက်နိုင်သည်။ HBV ရောဂါပိုးရှိသော သွေးနှင့် သွေးပစ္စည်းများကို သွင်းခြင်း၊ ဆေးကုသနေစဉ်အတွင်း ပိုးသတ်ထားခြင်းမရှိသော အပ်ဖြင့် ဆေးထိုးခြင်းနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါးကို သွေးကြောထဲထိုး၍ အသုံးပြုခြင်းတို့မှတစ်ဆင့် ကူးစက်ခြင်းလည်း ဖြစ်နိုင်သည်။ HBV ရောဂါပိုး ကူးစက်ခံရသူ လူနာများကို ပြုစုနေစဉ် မတော်တဆ အပ်စူးမိခြင်းကြောင့်လည်း ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများအနေဖြင့် HBV ပိုး ကူးစက်ခံရမည့် အန္တရာယ်ရှိပါသည်။ HBV ရောဂါပိုး ကာကွယ်ရန် ဘေးကင်းပြီး ထိရောက်သော ကာကွယ်ဆေးများ ရှိပါသည်။
3️⃣ အသည်းရောင်အသားဝါ C ရောဂါပိုး (Hepatitis C virus - HCV)
အသည်းရောင်အသားဝါ C ရောဂါပိုး (HCV) သည် အများအားဖြင့် ရောဂါပိုးရှိသော သွေးနှင့် ထိတွေ့ခြင်းကြောင့် ကူးစက်သည်။ ၎င်းသည် HCV ရောဂါပိုး ပါရှိသောသွေးနှင့် သွေးပစ္စည်းများကို သွင်းခြင်း၊ ဆေးကုသနေစဉ်အတွင်း ပိုးသတ်ထားခြင်းမရှိသော ဆေးထိုးအပ်ဖြင့် ဆေးထိုးခြင်းနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါးကို သွေးကြောထဲထိုး၍ အသုံးပြုခြင်းတို့မှတစ်ဆင့် ကူးစက်ဖြစ်ပွားနိုင်သည်။ လိင်မှတစ်ဆင့် ကူးစက်ခြင်းလည်း ဖြစ်နိုင်သော်လည်း အဖြစ်နည်းပါသည်။ HCV ရောဂါပိုးအတွက် ကာကွယ်ဆေး မရှိသေးပါ။
4️⃣ အသည်းရောင်အသားဝါ D ရောဂါပိုး (Hepatitis D virus - HDV)
အသည်းရောင်အသားဝါ D ရောဂါပိုး (HDV) သည် အသည်းရောင်အသားဝါ B ရောဂါပိုး (HBV) ကူးစက်ခံရသူများတွင်သာ ကူးစက်ဖြစ်ပွားနိုင်ပါသည်။ HDV နှင့် HBV ရောဂါပိုး (၂) ခု ကူးစက်ခံရမှုကြောင့် ရောဂါ ပိုမိုပြင်းထန်စေပြီး နောက်ဆက်တွဲခံစားရမှုများ ပိုဆိုးစေနိုင်ပါသည်။ အသည်းရောင်အသားဝါ B ကာကွယ်ဆေးများသည် အသည်းရောင်အသားဝါ D ရောဂါပိုး (HDV) ကူးစက်ခံရမှုမှလည်း ကာကွယ်ပေးနိုင်ပါသည်။
5️⃣ အသည်းရောင်အသားဝါ E ရောဂါပိုး (Hepatitis E virus - HEV)
အသည်းရောင်အသားဝါ E ရောဂါပိုး (HEV) သည် ရောဂါပိုး ပါဝင်သောရေ သို့မဟုတ် အစားအစာ စားသုံးခြင်းမှတစ်ဆင့် ကူးစက်တတ်ပါသည်။ HEV ရောဂါပိုးသည် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများတွင် အသည်းရောင်အသားဝါ ကပ်ရောဂါအသွင်ဖြစ်ပွားမှုများ၏ အဓိကအကြောင်းအရင်းဖြစ်ပြီး ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် အသည်းရောင်အသားဝါရောဂါ ဖြစ်ပွားစေသော အရေးပါသည့် အကြောင်းအရင်းအဖြစ် မှတ်ယူထားကြပါသည်။ HEV ရောဂါပိုး ကူးစက်မှုကို ကာကွယ်ရန် ဘေးကင်းပြီး ထိရောက်သော ကာကွယ်ဆေးများကို တီထွင်ထုတ်လုပ်ထားသော်လည်း တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် မရရှိနိုင်သေးပါ။
Source: World Health Organization
