24/04/2025
မိဘပြည်သူတို့ရှင် …
ခွေးကိုက် / ကြောင်ကိုက် တာ
ခွေးလက်သည်း / ကြောင်လက်သည်းနဲ့ ခြစ်မိတာ
အဲလိုအခြေနေတွေမှာ တော်တော်များများ အငြင်းပွါးနေကြတာ ကိုယ့်ကိုကိုက်လိုက်/ ကုတ်လိုက် တဲ့ ခွေး/ ကြောင်က ကာကွယ်ဆေးထိုးထားရင် အကိုက်ခံရတဲ့သူ/ အကုတ်ခံရတဲ့သူက #ခွေးရူးပြန်ကာကွယ်ဆေး ထိုးစရာမလိုဘူးဆိုပြီးထင်ကြတယ်။ ဒါဟာလုံးဝ အမှားပါနော် ❌
အိမ်မွေးခွေး / ကြောင်
လမ်းဘေးခွေး/ ကြောင်
တိရိစ္ဆာန် မှန်သမျှ ဘာကောင်ပဲ အကိုက်ခံရခံရ
တိရိစ္ဆာန် မှန်သမျှ ဘာကောင်ပဲ အကုတ်ခံရခံရ
သွေးထွက်သည်ဖြစ်စေ မထွက်သည်ဖြစ်စေ…
ကာကွယ်ဆေးထိုးထားတဲ့ ခွေး/ ကြောင် ဖြစ်စေ..
ကိုက်သွားတဲ့/ ကုတ်သွားတဲ့ အကောင်က ရူးရူး/ မရူးရူး၊ သေသေ မသေသေ 👉🏽 ခွေးရူးပြန် ကာကွယ်ဆေးထိုးစရာ လိုအပ်ပါတယ်နော်။
( pure indoor cats- အိမ်မွေးကြောင်တွေကြောင့် ခွေးရူးပြန်ရောဂါပိုး ကူးစက်တာကတော့ အလွန့်အလွန်နည်းပါတယ်။ ဒါပေမယ့် stray cats -လမ်းဘေးကြောင်တွေ က မိမိရဲ့ အိမ်မွေး ကြောင်ကိုကိုက်တာမျိုး/ မိမိကိုက်ခံရတာမျိုးဆို ခွေးရူးပြန်ပိုးကူးစက်နိူင်ပါတယ်)
တကမ္ဘာလုံးမှာ ခွေးရူးပြန်ရောဂါကြောင့် တနှစ်ကို လူဦးရေ -၅၀၀၀၀ ထက်မနည်းသေဆုံးနေရပါတယ်။
❗️ တိရိစ္ဆာန် မှန်သမျှ ဘာကောင်ပဲဖြစ်ဖြစ် အကိုက်ခံ / အကုတ်ခံရပြီဆိုဘာလုပ်ရမလဲ ?
🇨🇭Post exposure prophylaxis ( PEP)
👉🏽(၁) ပထမဆုံး အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရသည့် နေရာကို သွေးထွက်သည်ဖြစ်စေ မထွက်သည်ဖြစ်စေ အရင်ဆုံး ဆပ်ပြာနှင့်ရေဖြင့် သေချာ (၅) မိနစ်ခန့် ဆေးပါ။ Betadine ထည့်ပါ။
👉🏽(၂) အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရချိန်မှ (၂၄) နာရီ အတွင်း ( သို့မဟုတ်) စောနိူင်သမျှအစောဆုံး နီးစပ်ရာဆေးရုံ/ ဆေးခန်းကိုအမြန်ပြေးပြီး ခွေးရူးကာကွယ်ဆေး ( anti-rabies vaccines) ထိုးပါ။ ဒါကို post exposure prophylaxis ( PEP) လို့ခေါ်ပြီး ယခင် ခွေးရူးပြန်ကာကွယ်ဆေး တခါမှ မထိုးထားဖူးသူတွေဆိုရင် Day-0 ( အကိုက်ခံရသောနေ့) မှာ တလုံး နဲ့ Day -3, Day -7, Day-14, Day -21 (or)Day -28 တွေမှာ တလုံးစီ သူ့ schedule အတိုင်းထိုးသွားရမှာပါ။ ( ဆေးအမျိုးအစားမတူရင် dose /schedule မတူသောကြောင့် အတိအကျကိုတော့ နီးစပ်ရာဆရာဝန်နဲ့တိုင်ပင်ပါနော်)
ကာကွယ်ဆေးကို ရက်အတိအကျ ထိုးရမှာဖြစ်ပြီး ကာကွယ်ဆေးထိုးရမည့် နေ့ရက်ထက် (၂) ရက်ထက်ပိုပြီးကျော် သွားပါက အစမှ ပြန်လည်ထိုးရမှာဖြစ်တယ်။
👉🏽(၃) အကယ်၍ အကိုက်ခံရသည့် အနာကြီး ပါက ရောဂါပိုးအဆိပ်ဖြေဆေး (Human rabies immune globulin (HRIG ) ပါ Day -0 မှာ တခါတည်း ထိုးဖို့ လိုအပ်ပါတယ်နော်။ တခြားနိုင်ငံတွေမှာတော့ PrEP မထိုးထားတဲ့သူတိုင်းကို HRIG ထိုးပါတယ်။ ။ (အတိအကျကိုတော့ နီးစပ်ရာဆရာဝန်နဲ့တိုင်ပင်ပါနော်)
👉🏽ထို့အပြင် မေးခိုင်ရောဂါကာကွယ်ဆေးကိုပါ တခါထိုးသင့်ပါတယ်နော်။
🇨🇭Pre-exposure prophylaxis (PrEP)
👉🏽မိမိ အိမ်မှာ အိမ်မွေးတိရိစ္ဆာန်တွေ၊ ခွေးတွေ၊ ကြောင်တွေ ရှိတယ်၊ ဒါမှမဟုတ် risk များတဲ့ အလုပ်လုပ်တွေနေရတဲ့သူမျိုး ( ဥပမာ - Pet Spa တို့ တိဂေဟာတို့က လူတွေ) ဆိုရင် Pre-exposure prophylaxis (PrEP) လို့ခေါ်တဲ့ အကိုက်မခံရခင် ကာကွယ်ဆေးကြိုထိုးထားတာမျိုး ကို လုပ်ထားလို့ရပါတယ်။
👉🏽PrEP schedule မှာ anti-rabies vaccine တမျိုးမျိုးကို Day-0 တလုံး Day -7 မှာတလုံး စုစုပေါင်း (၂) လုံးထိုးထားရင် ရပါပြီ။ ပြီးရင် (၃) နှစ်တကြိမ်လောက် booster တလုံးထပ် ထိုးထားရင်ပိုကောင်းပါတယ်။ ပထမဆုံးတကြိမ်မှာတော့ အပေါ်ကဆေး schedule အတိုင်းထိုးထားရပါမယ်။ ။ ( ဆေးအမျိုးအစားမတူရင် dose /schedule မတူသောကြောင့် အတိအကျကိုတော့ နီးစပ်ရာဆရာဝန်နဲ့တိုင်ပင်ပါနော်)
❗️PrEP ထိုးထားပြီး ကြာမှ တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရရင် ကာကွယ်ဆေးထပ်ထိုးဖို့လိုလား?
👉🏽PrEP ထိုးထားရင် အနည်းဆုံး (၆) လလောက်ကနေ (၃) နှစ်လောက်အထိ ကာကွယ်ပေးတာမို့ (၃) နှစ်ကျော်ကြာမှ တိရိစ္ဆာန် ထပ်အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရရင် ခွေးရူးပြန်ကာကွယ်ဆေး ချက်ချင်းထပ်ထိုးဖို့လိုပါတယ်နော်။ Day-0 တလုံး Day -7 မှာတလုံး Day-21 မှာတလုံး စုစုပေါင်း (၃) လုံး ထပ်ထိုးရပါမယ်။ ဒဏ်ရာအကြီးအသေးပေါ်မူတည်ပြီး ကာကွယ်ဆေး တမျိုး (သို့မဟုတ်) နှစ်မျိုးလုံးထပ်မံထိုးရနိူင်ပါသည်။ (အတိအကျကိုတော့ နီးစပ်ရာဆရာဝန်နဲ့တိုင်ပင်ပါနော်)
❗️ဘယ်သူတွေ PrEP ထိုးထားသင့်လဲ?
👉🏽Risk များတဲ့သူတွေ - ဥပမာ: ခွေး/ ကြောင် အပါအဝင် တိရိစ္ဆာန် မွေးမြူသူများ၊ Pet Spa များ မှ ဝန်ထမ်းများ၊ တိဂေဟာများ၊ တိရိစ္ဆာန်မွေး မြူရေးခြံများတွင် တိရိစ္ဆာန်များနှင့်ထိတွေ့ အလုပ်လုပ်နေရသူများ၊ တောရိုင်းတိရိစ္ဆာန်များနှင့် ထိတွေ့နေရသူများ၊ တိမွေးကုဆရာ၀န်များ၊ ခွေးရူးရောဂါ ဖြစ်ပွားနေသူ လူနာကို အနီးကပ်စောင့်ရှောက်နေရသူ များ အားလုံး PrEP ထိုးထားသင့်ပါတယ်။
အထက်ပါ Risk များတဲ့သူတွေက (၆) တလတခါ ( သို့မဟုတ်) တနှစ်တခါ မိမိရဲ့ antibody level ကိုစစ်နေသင့်ပြီး antibody titre နည်းနေပါက booster dose ထပ်ထိုးထားသင့်ပါတယ်။
❗️PEP ထိုးထားပြီး မှ နောက်တကြိမ်ထပ်ပြီး အကိုက်ခံ/ အကုတ်ခံရရင် - ဒဏ်ရာအကြီးအသေးပေါ်မူတည်ပြီး ကာကွယ်ဆေး တမျိုး (သို့မဟုတ်) နှစ်မျိုးလုံးထပ်မံထိုးရနိူင်ပါသည်။ (အတိအကျကိုတော့ နီးစပ်ရာဆရာဝန်နဲ့တိုင်ပင်ပါနော်)
❗️Incubation Period - တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရ ပြီးဘယ်နှစ်ရက်အကြာမှာ ခွေးရူးပြန်ရောဂါလက္ခဏာပြတတ်သလဲ ?
အတိအကျပြောရန်ခက်ပါသည်။
👉🏽 တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရ သည့်နေရာနှင့် လူ၏ဦးနှောက် အကွာအဝေးပေါ် မူတည်၍ ဥပမာ- မျက်နှာ၊လည်ပင်းတို့ တွင် အကိုက်ခံရပါက ရောဂါလက္ခဏာပေါ်ချိန် မြန်ပြီး၊ ခြေ၊ လက်တို့၌ အကိုက်ခံရပါက ရောဂါလက္ခဏာ ပေါ်ချိန်ကြာတတ်ပါသည်။
👉🏽 ကိုက်လိုက်/ ကုတ်လိုက် သည့် တိရိစ္ဆာန်သည် သိသာစွာ ရူးနေသော တိရိစ္ဆာန်ဖြစ်ပါက ရောဂါလက္ခဏာအမြန်ပြနိုင်ပါသည်။
👉🏽ရောဂါ လက္ခဏာ ပြနိုင်သော အချိန်မှာ အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရပြီး (၅)ရက်မှ (၃) လအတွင်း အဖြစ်များပါသည်။ (ခွေးအကိုက်ခံရပြီး (၁၆)နှစ် လောက် ကြာမှ ရောဂါပိုးထကြွပြီး ဆုံးသွားတာမျိုးလည်းရှိခဲ့ဖူးပါသည်)
❗️ တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရရင်ပြီးရင် ဘယ်အချိန် ကာကွယ်ဆေးထိုးသင့်သလဲ ?
👉🏽 တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရ တိုင်း ခွေးရူးကာကွယ်ဆေးကို စောနိုင်သမျှ အစောဆုံး ထိုးသင့်ပါသည်။
❗️ တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရပြီး (၂၄) နာရီကျော်သွားရင် ကာကွယ်ဆေးထိုးလို့မရတော့ဘူးဆိုတာ ဟုတ်လား?
👉🏽 တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရပြီး တိုင်း ခွေးရူးကာကွယ်ဆေးကို စောနိုင်သမျှ အစောဆုံး ထိုးသင့်ပါသည်။ စောနိုင်သမျှ စောထိုးပါက ပို၍ စိတ်ချရပါသည်။ ချက်ချင်းမထိုးနိုင်ခဲ့လျှင်လည်း ထိုးနိုင်ချိန်တွင်အမြန်ဆုံးထိုးသင့်သည် ။ တစ်နည်းအားဖြင့် ခွေးရူးပြန် လက္ခဏာ မပေါ်သေးသမျှ ထိုးနိုင်ပါသည်။
ကုသရန် ဆေးမရှိသည့်အတွက် ရောဂါလက္ခဏာပေါ်လာမှ ကာကွယ်ဆေးထိုးပါက အသက်မမီနိုင်ပါ။
❗️တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ/ အကုတ်ခံရပြီး ထိုအကောင်မရူးလျှင် / သ-တ်လိုက်လျှင် ကာကွယ်ဆေးထိုးစရာမလိုဘူးဆိုတာ ဟုတ်ပါသလား ?
👉🏽 ကိုက်သွားတဲ့/ ကုတ်သွားတဲ့ အကောင်က ရူးရူး/ မရူးရူး၊ သေသေ /မသေသေ ခွေးရူးပြန် ကာကွယ်ဆေးထိုးစရာ လိုအပ်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ကိုက်လိုက်ကုတ်လိုက်တဲ့ တိရိစ္ဆာန် ရူး/ မရူး နဲ့ ဒဏ်ရာ အကြီးအသေး အပေါ်မူတည်ပြီး ပြင်းထန် အဆင့် သတ်မှတ်ချက် (Category-1,2,3 ) ဆိုပြီး ကာကွယ်ဆေး dose နဲ့ ထိုး ရမယ့် schedule တွေကွာခြားသွားပါတယ်။
❗️ကာကွယ်ဆေးထိုးထားတဲ့ ခွေး/ ကြောင် အကိုက်ခံရ / အကုတ်ခံရ တာမို့ လူက ကာကွယ်ဆေးထပ်ထိုးဖို့ မလိုဘူးဆိုတာဟုတ်ပါသလား?
👉🏽ကာကွယ်ဆေးထိုးထားတဲ့ ခွေး/ ကြောင် ဖြစ်ပါစေ လူကို ကိုက်လိုက်တယ်/ ကုတ်လိုက်တယ်ဆို အကိုက်ခံရသူ/ အကုတ်ခံရသူက ခွေးရူးပြန် ကာကွယ်ဆေးထိုးစရာ လိုအပ်ပါတယ်။ တိရိစ္ဆာန်ကို ထိုးထားတဲ့ဆေးက တိရိစ္ဆာန်အတွက်သာဖြစ်ပြီးတော့ လူအတွက်မဟုတ်လို့ပါ။
❗️ခွေးရူးပြန်ရောဂါ မဖြစ်အောင် မည်သို့ ကာကွယ်နိုင်ပါသလဲ?
👉🏽ခွေးရူးပြန်ရောဂါကာကွယ်ဆေး ( Anti-rabies vaccine ) နှင့်ရောဂါပိုးအဆိပ်ဖြေဆေး ( Human rabies immune globulin (HRIG ) ဟူ၍ (၂) မျိုးရှိပါသည်။ ရောဂါဖြစ်လာပါက ကုသရန် ဆေးမရှိသည့်အတွက်
👉🏽တခါမှ တိရိစ္ဆာန် အကိုက်ခံရ / အကုတ်ခံ ခြင်းမရှိသေးလျှင် - PrEP schedule ထိုးပါ။
👉🏽 တိရိစ္ဆာန်အကိုက်ခံရ / အကုတ်ခံရပြီးပြီ ဆို PEP schedule စောနိုင်သမျှ အစောဆုံး ထိုးပါ။
🇨🇭ခွေးရူးပြန်ရောဂါသည် ကုသရန်ထက်ကာကွယ်ခြင်းသည်သာအဓိကဖြစ်ပါသည်။ ဒါကြောင့် မိမိတို့ အိမ်မွေးတိရိစ္ဆာန်များကို ကာကွယ်ဆေးထိုးပေးခြင်း၊ ခွေးရူးပြန်ရောဂါဖြစ်နေသော ၊ သံသယဖြစ်ဖွယ်ရှိသော တိရိစ္ဆာန်များကိုထိန်းသိမ်းထားခြင်း၊ အခြားနေရာမှသွင်းလာသော တိရိစ္ဆာန်များကို သီးခြားထား၍ စောင့်ကြည့်ခြင်း/ တိရိစ္ဆာန် အချင်းချင်း အကိုက်မခံရအောင်ဂရုစိုက်ခြင်းဖြင့် ရောဂါကိုကာကွယ်နိုင်ပါသည်။
သတိ ‼️ခွေးရူးပြန်ရောဂါသည်ကုသဖို့ဆေးမရှိပါ‼️
ထပ်ပြီးသတိပေးပါရစေ..
တိရိစ္ဆာန် မှန်သမျှ ဘာကောင်ပဲဖြစ်ဖြစ် အကိုက်ခံရခံရ / အကုတ်ခံရခံရ နီးစပ်ရာဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းများမှာ ခွေးရူးပြန် ကာကွယ်ဆေး အမြန်ဆုံးထိုးထား ဖို့ လုံးဝ ( လုံးဝ) ကို 💯 % လိုအပ်ပါတယ်နော် ✅
Rabies ကူးခံရရင် ( ခွေးရူးပြန်ရင်) သေဖို့ ရာခိုင်နှူန်းလည်း 100% ရာနှုန်းပြည့်နီးပါ ပဲမို့ လို့ မပေါ့ဆကြပါနဲ့နော်။
လွပ်လပ်စွာ share နိုင်ပါသည်။ ကူးယူဖော်ပြခြင်းသည်းခံပါ။
ကိုးကား:
https://www.cdc.gov/rabies/prevention/pre-exposure_vaccinations.html
#ခွေးရူးပြန်ကာကွယ်ဆေး
ေါက်တာယု