20/09/2025
🏢 ရန်ကုန် နဲ့ တီဘီ ရောဂါ 🏢
အခုဆို တီဘီ ရောဂါ က ကျတော် တို့ မြန်မာ ပြည်မှာ ပြန် ဦးမော့ လာနေပါတယ်။ ၂၀၂၄ စစ်တမ်းများ အရ မြန်မာနိုင်ငံမှာ TB ပိုးဟာ လူ တစ်သိန်းမှာ ၄၈၃ ဦး ဖြစ်ပွား နေပြီး၊ အဓိက က တော့ ရန်ကုန်တိုင်းအတွင်း ပိုဖြစ်နေပါတယ်။
ထို့အတူရန်ကုန်တိုင်း မှာ စိန် ခေါ်မှု" ၃ " ခု ရှိနေပါတယ်။
၁။ တစ်နိုင်ငံ လုံး ဖြစ်ပွားနေတဲ့ TB ရဲ့ ၃ ပုံ ၁ ပုံ ဟာ ရန်ကုန်တိုင်းမှာ ရှိပါတယ်။
၂။ TB နဲ့ HIV တွဲနေတဲ့ လူနာတွေ ရဲ့ ၃၁ ရာ ခိုင်နူန်း ဟာလည်း ရန်ကုန်တိုင်းကပါ။
၃။ ထို့ အတူ မြန်မာတစ်နိုင်ငံ လုံး ရဲ့ ဆေးယဉ်ပါး TB ဖြစ်ပွားမှု နုန်းရဲ့ ၅၅ ရာ ခိုင်နူန်း ဟာရန်ကုန်မှာ ဖြစ်ပွားနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။
တီဘီရောဂါဟာ ရန်ကုန်တိုင်း မှာ လူဦးရေ ရဲ့ ၁၂ ရာ ခိုင်နူန်း လောက် ဖြစ်ပွား နေပြီး ၃၁ ရာ ခိုင်နူန်း က ဆေးတိုးတဲ့ TB၊ ၃၅ ရာ ခိုင်နူန်း က တော့ TB နဲ့ HIV တွဲ နေပါတယ်။
စစ်တမ်းများအရ TB အဖြစ်များတဲ့ မြို့နယ်က တော့ လှိုင်သာယာ မြို့နယ် ဖြစ်နေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကျတော တို့ တတွေ ကျန်းမာရေး အသိ ပညာ ပေးဖို့ အလွန် အရေးကြီးလာပါတယ်။ အခု ဆို ကျန်းမာရေး ဝန်ကြီး ဌာန က လည်း စဉ်ဆက် မပြတ် TB ရောဂါ ဖြစ်ပွားမှု ကို ရှာ ဖွေ ကုသ သလို ၊ ( ရောဂါ လက္ခဏာ မပြမှီ silent TB တွေကို ဖော်ထုတ် ကုသနေပြီး) ၊ ပြည်သူတွေက လည်း ကျန်းမာရေး ဗဟု သုတ ပို ရှိလာ ဖို့ လို အပ်ပါတယ်။
Silent TB ( ရောဂါ ပိုးရှိပြီး လက္ခဏာ မပြသေးတဲ့ တီဘီ အဆင့်) ဟာ မြန်မာ ပြည်မှာ များနေမယ်လို့ ယူဆရပါတယ်။ ဘာကြောင့်လည်း ဆိုတော့ အမှတ်မထင် ဓာတ်မှန် ရိုက် ကြည့်တော့ မှ တီဘီ ဖြစ် ပွား နေတာတွေ တွေ့တွေ့ နေရပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနက ၂၀၁၈ ခုနစ်ထဲက Yangon Specific TB plan တွေ ချ ထား ခဲ့ပါတယ်။ တစ်နိုင်ငံ လုံးနဲ့ မတူ ကွဲပြားပြီးတော့ ရန်ကုန် တိုင်းကို ဖိဖိ စီးစီးနဲ့ ကုသဖို့ plan ချလုပ်ခဲ့ပြီးမှ ၊ 2019 နောက်ပိုင်း မှာ ကိုဗစ်ကပ်ရောဂါ နဲ့ အတူ အကောင် အထည် ဖော်ဖို့ ကြန့်ကြာခန့်ပြီး ယခုနှစ်မှာပြန် ဖော်ဆောင်ခဲ့ပါတယ်။
ဒီနေရာမှာ TB ဘာကြောင့် အဖြစ်များနေလည်း ဆိုတော့ silent TB တွေ ဖော်ထုတ် ကုသဖို့ ပိုလို အပ်နေလို့ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီနေရာမှာ ကျတော TB နဲ့ ပတ်သတ်တဲ့ အသုံး အနှုန်းလေး တချို့ အရင် မျှဝေ ပေးချင်ပါတယ်။
TB မှာ
-Pulmonary TB ( အဆုတ် TB)
-Extrapulmonary TB ( အဆုတ်မဟုတ်တဲ့ တခြားနေရာတွေမှာ ဖြစ်နေတဲ့ TB ဥပမာ အရိုး၊ အကျိတ်၊ အရေးပြား)
-Drugs sensitive TB ( ဆေးတိုးတဲ့ TB)
-Drugs resistant TB ( ပေးနေကြ ဆေးတွေနဲ့ မတိုးပဲ သူ့ အတွက် သီးသန့်ပေးရတဲ့ ဆေးတွေ နဲ့ပဲရတဲ့ TB အမျိုးအစား - DRTB ထဲမှာတောင် Mono - resistant - ဆေးတမျိုးယဉ်ပါး၊ Poly -resistant - တစ်ခုထက်ပို ယဉ်ပါး ၊ multi-drug resistant - MDR TB ၊ Extensive Drug resistant TB - XDR TB, Rifampicin-resistant TB - RR-TB စသည်ဖြင့်ရှိပါတယ်)
-Silent or sub-clinical TB ( သူက ရောဂါ လက္ခဏာ သိပ်မပြပဲ ခန္ဓာကိုယ်တဲ့ ရှိနေပြီး သူက တဆင့် ၁၀-၂၀% ထိ ကူးစက်နိုင်တယ်၊ တခါတလေ သလိပ်ထဲ တွေ့နိုင်၊ ဓာတ်မှန်မှာ တော့ စဖြစ်နေပြီဆိုတာ ပေါ်)
-Latent TB ( Latent TB ဆိုတာက လူတစ်ယောက်ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ထဲကို တီဘီပိုး (Mycobacterium tuberculosis) ဝင်ရောက်နေပေမဲ့ ရောဂါလက္ခဏာတွေ မပြသေးတဲ့ အခြေအနေကို ဆိုလိုပါတယ်။ ကျတောတို့ရဲ့ ကိုယ်ခံအား (immune system) က ပိုးကို ထိန်းချုပ်ထားလို့ပါ။ လူ အချင်းချင်း မကူးစက်နိုင်ပါဘူး ။ သူတို့တွေ ကိုယ်ခံအားကျလာရင်၅-၁၀% ခန့် ရောဂါ ဖြစ်လာ တတ်ပါတယ်)
ကျတော်တို့တွေက TB ရောဂါ လက္ခဏာ တွေ ပြမှ ကုသ မှ ခံယူ ကြတော့ Silent TB တွေက အရပ်ထဲမှာ ငုတ်ရှိုးနေကြပါတယ်။
အရင်က သိထားကြတဲ့ TB ရောဂါ လက္ခဏာ တွေ ဖြစ်တဲ့ - ချောင်း ၃ ပတ် အထက် ဆိုးနေခြင်း၊ ချောင်းဆိုးသွေးပါခြင်း၊ တငွေ့ငွေ့ဖျားခြင်း၊ အစားအသောက်ပျက်ခြင်း၊ ကိုယ်အလေးချိန် ၁၀% အထက် ကျလာခြင်း၊ ညဘက် ချွေးစေးများထွက်ခြင်း၊ ကျောရင် အောင့်ခြင်း၊ မောပန်းလွယ်ခြင်း စသည် တို့ ဖြစ်မှ ဆေးခန်းရောက်ကြ၊ သလိပ်တွေ ၊ ဓာတ်မှန် တွေ ရိုက်မှ ရောဂါ တွေ့ကြရတယ်။ ဆေးသောက်ကြရတယ်။
ဒါပေမယ့် အခု နောက်ပိုင်း ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာန က ရန်ကုန်တိုင်း plan အနေနဲ့ Silent TB လိုက်ရှာတဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေ အနေနဲ့ ကျန်းမာရေး ဆွေနွေးပွဲတွေ၊ ရပ်ကွက်တွေထဲ ရွှေ့လျား ဓာတ်မှန်စက် နဲ့ ရိုက်လိုက်တဲ့ အခါ လက္ခဏာမပြသေးတဲ့ ရောဂါ ဖြစ်နေတဲ့ Silent TB တွေ အများကြီး တွေ့လာကြရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ပြည်သူတွေထဲ စိတ်ထဲ ဆွဲနေတာက အထက်ပါ ရောဂါ လက္ခဏာတွေ ပြမှ TB, သလိပ်မှာ တွေ့မှ TB ဖြစ်တယ် လို့ ထင်ကြပြီး၊ ဆေး မသောက်ပဲ ငြင်းဆန်နေတဲ့ ပြည်သူတွေ များလာ ကြတော့ silent TB ဖြစ်ပွားနူန်းများလာတာပါ။
အဲလို ငြင်းဆန်ကြတဲ့ ပြည်သူတွေကို ကျတောတို့တွေ တီဘီ ရဲ့ ဆိုးကျိုးတွေ နားလည် အောင် အထပ်ထပ်အခါခါ ရှင်းပြ သလို၊ ပြည်သူတွေ အနေနဲ့ လည်း ပူးပေါင်း ပါဝင်မှ ဒီရောဂါကို လျှော့ပါး သွားအောင် လုပ်နိုင်မှာပါ။
ကျတော်တို့ အခု ရည်ရွယ်ချက် က early detection " စောစောသိ စောစောကု " ၊ ချောင်းဆိုးသွေးပါ ပြီး လူက ဂျုံးဂျုံးကျတဲ့ အထိ မစောင့် ချင် တော့ဘူး ။
ဒါကြောင့် ဒီလို စောစော သိ၊ စောစောကုသမှု ခံယူဖို့ ဘယ်သူတွေ က ပူးပေါင်းပါဝင်ဖို့ လိုလည်း ဆိုရင်
၁။ HIV ရောဂါ ရှိတဲ့ လူတွေ
၂။ ဆီးချို ၊ သွေးတိုး ရှိတဲ့ သူတွေ
၃။ နာတာရှည် အဆုတ်ရောဂါ ဖြစ်နေတဲ့ သူတွေ
၄။ TB လူနာနဲ့ အနီးကပ်နေတဲ့သူတွေ
၅။ သတ္တုတွင်း၊ မိုင်း တွင်း၊ စက်ရုံ စတဲ့ လူနေထူထပ်တဲ့ပြီး လေ အဝင်အထွက် နည်းတဲ့ နေရာက လုပ်သားတွေ၊
၆။ အကျဉ်းကျနေတဲ့သူတွေ၊ အကျဉ်းကျပြီး ပြန်လွှတ်လာကြသူတွေ၊
၇။ အာဟာရ ချို့တဲ့သူတွေ၊
၈။ နှစ်ရှည်လများ ဆေးလိပ် ၊ အရက် သောက်နေကြတဲ့ သူတွေ တို့မှာ
၆ လ တကြိမ်လောက် ဒေသံသရ ဆေးခန်းတွေမှာ စာရင်း ပေးပြီး အခမဲ့ ရိုက် လို့ရပါတယ်။
ထို့အတူ TPT - TB Preventive Treatment လို့ခေါ်တဲ့ ရောဂါလက္ခဏာ မပေါ်မီ တီဘီ ဆေးဖြင့် ကုသခြင်း လိုတဲ့ သူတွေ လည်း ရှိပါတယ်။ သူတို့တွေက ပိုးတွေ့အဆုတ်တီဘီ လူမာနဲ့ တစ်အိမ်ထဲ အတူနေ သူတွေ၊ HIV ရောဂါခံစားနေရသူတွေပါ။ သူတို့ကို TB ရှိမရှိ အရင်စစ်ဆေးပြီး မရှိဘူး ဆိုရင် TPT ပေးပါတယ်။ Latent TB လိုပါ။ သူတို့တွေက TB တော့ မဖြစ်သေး ခန္ဓာကိုယ်ထဲ ရောက်နေတဲ့ TB ပိုးကို ဆောလျှင်စွာ တိုက်ဖျက်နိုင်ပြီး TB ပိုးပွားခြင်းနဲ့ TB ရောဂါ ဖြစ်ပွားမှု ကို ကာကွယ်နိုင်ပါတယ်။ TPT ဆေးက ဘေးထွက် ဆိုးကျိုး အလွန်နည်းလို့ ၊ ကောင်းကျိုးပိုများတဲ့ ဆေးဝါး ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဆေးသောက်ရင် ၉၀% လောက် TB မဖြစ်တော့ပဲ ၊ 6 နှစ်မှ 1 9 နှစ်အထိ ကာကွယ်ပေးနိုင်ပါတယ်။
နိဂုံးချုပ် အနေနဲ့ ပြောချင်တာက ရန်ကုန်က လူနေ ထူထပ်ပါတယ်၊ ရန်ကုန်ကို ရွှေ့ပြောင်းလာနေတဲ့သူတွေ များပါတယ်၊ ထို့ကြောင့် ရောဂါ မျိုးမျိုးလည်း ဖြစ်ကြပါတယ်။ ဒါ့ကြောင့် ပြည်သူတွေအနေနဲ့ သတိရှိကြဖို့နဲ့ မိမိ ဟာ ဘယ် အုပ်စုထဲ ပါနေလည်း၊ ပါနေတယ် ဆိုရင် သေချာ အခမဲ့ ကုသမှု တွေ ခံယူဖို့ လိုပါတယ် ဆိုတဲ့ အကြောင်းတင်ပါရင်း နိဂုံးချုပ်အပ်ပါတယ်။
( Reference အမျိုးသား တီဘီ ရောဂါ တိုက်ဖျက်ရေး စီမံကိန်း၊ ပြည်သူ့ ကျန်းမာရေး ဦးစီဌာန ၊ ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာန)
📌 Disclaimer – This content is part of Shwe Ohh Pharmacy’s Health Knowledge Sharing Program, written by licensed professionals.
