08/08/2025
နှာခေါင်းသွေးယိုခြင်း (Epistaxis)
ဘာကြောင့် ❔နဲ့ ဘယ်လိုလုပ်ရမလဲ❓
__________________________
နှာခေါင်းသွေးယိုတာဟာ အကြောင်းအရင်းကိုလိုက်ပြီး
နှာခေါင်းအရှေ့ခြမ်း (Anterior Epistaxis) နဲ့
နှာခေါင်းအနောက်ခြမ်း (Posterior Epistaxis)ဆိုပြီး
နှစ်မျိုး ခွဲခြားနိုင်ပါတယ်။ ဒီနှစ်မျိုးလုံးက ပြုစုရပုံနဲ့ ဖြစ်စေတဲ့ အကြောင်းအရင်းတွေ မတူညီတာကြောင့် ကွဲကွဲပြားပြား သိထားဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။
🔺နှာခေါင်းအရှေ့ခြမ်းမှ သွေးယိုခြင်း (Anterior Epistaxis)
______________________________________________
နှာခေါင်းသွေးယိုခြင်းရဲ့ ၉၀% ကျော်ဟာ ဒီအမျိုးအစားထဲမှာ ပါဝင်ပါတယ်။ နှာခေါင်းအရှေ့ခြမ်း၊ နှာခေါင်းဝရဲ့ အလယ်အကန့်အနီးတဝိုက်မှာရှိတဲ့ သွေးကြောမျှင်လေးတွေ (Kiesselbach's plexus) ပေါက်ပြဲရာကနေ ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ။ ဒါကြောင့် သွေးထွက်တာဟာ နှာခေါင်းပေါက်ကနေ အပြင်ကို စီးကျလေ့ရှိပါတယ်။
အဓိကဖြစ်ရတဲ့ အကြောင်းအရင်းများ
••••••••••••••••••••••••••••••••••
- နှာခေါင်းနှိုက်ခြင်း (Nose-picking) - ကလေးတွေမှာ အဖြစ်အများဆုံးအကြောင်းအရင်းဖြစ်ပြီး နှာခေါင်းအတွင်းသားကို ထိခိုက်ပြီး သွေးယိုစေပါတယ်။
- ခြောက်သွေ့တဲ့ ရာသီဥတု - ဆောင်းတွင်းလိုမျိုး လေထုခြောက်သွေ့တဲ့အခါ နှာခေါင်းတွင်း အရေပြားတွေ ကွဲအက်ပြီး သွေးယိုနိုင်ပါတယ်။
- နှာခေါင်းတွင်း ဓာတ်မတည့်ခြင်း (Rhinitis) - နှာခေါင်းယားယံပြီး မကြာခဏ နှာချေခြင်း၊ ပွတ်သပ်ခြင်းတို့ကြောင့် သွေးယိုနိုင်ပါတယ်။
- ထိခိုက်ဒဏ်ရာရခြင်း - နှာခေါင်းကို မတော်တဆ ထိခိုက်မိခြင်း။
- ပိုးဝင်ခြင်း - နှာခေါင်းနဲ့ ဆိုင်းနပ်စ် (sinuses) ပိုးဝင်တဲ့အခါ နှာခေါင်းအတွင်းပိုင်း ရောင်ရမ်းပြီး သွေးယိုနိုင်ပါတယ်။
🔺နှာခေါင်းအနောက်ခြမ်းမှ သွေးယိုခြင်း (Posterior Epistaxis)
_________________________________________________
ဒီအမျိုးအစားဟာ အဖြစ်နည်းပေမယ့် ပိုပြီးပြင်းထန်တဲ့ အခြေအနေ ဖြစ်ပါတယ်။ နှာခေါင်းရဲ့ အနောက်ဘက် အပေါ်ပိုင်းမှာရှိတဲ့ သွေးကြောတွေ ပေါက်ပြဲတာကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။ သွေးယိုတာဟာ လည်ချောင်းထဲကို စီးဝင်ပြီး ပါးစပ်ကနေ အန်ထွက်တာမျိုး၊ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကို ပိတ်ဆို့တာမျိုး ဖြစ်နိုင်တာကြောင့် စိုးရိမ်ရပါတယ်။
အဓိကဖြစ်ရတဲ့ အကြောင်းအရင်းများ
••••••••••••••••••••••••••••••••••
- သွေးတိုးရောဂါ (Hypertension) - သွေးပေါင်ချိန် ထိုးတက်လာတဲ့အခါ နှာခေါင်းနောက်ဘက်က သွေးလွှတ်ကြောတွေ ပေါက်ထွက်တာမျိုး ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
- သွေးကျဲဆေးများ (Blood Thinners) - Aspirin, Warfarin, Rivaroxaban စတဲ့ ဆေးတွေ သောက်သုံးနေရသူတွေမှာ သွေးတိတ်ဖို့ အလွန်ခက်ခဲပါတယ်။
- အကျိတ်များ (Tumors) - နှာခေါင်းအတွင်း သို့မဟုတ် နှာခေါင်းနောက်ဘက် (Nasopharynx) မှာရှိတဲ့ ကင်ဆာနဲ့ ကင်ဆာမဟုတ်သောအကျိတ်တွေကြောင့် ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ- Nasopharyngeal Angiofibroma လိုမျိုး သွေးကြောလုံးအကျိတ်တွေဟာ သွေးအများအပြားယိုလွယ်ပါတယ်။
- သွေးခဲမှုအားနည်းခြင်း (Coagulopathy) - သွေးရောဂါကြောင့် သွေးခဲတဲ့စနစ်မှာ ချို့ယွင်းချက်ရှိနေခြင်း။
ရှေးဦးပြုစုနည်း
____________
နှာခေါင်းသွေးယိုလာပါက အောက်ပါအဆင့်များကို မှန်ကန်စွာ လုပ်ဆောင်ပေးခြင်းဖြင့် အများစုကို ကိုယ်တိုင် ထိန်းချုပ်နိုင်ပါသည်။
၁။ တည်ငြိမ်စွာနေပါ - စိတ်လှုပ်ရှားမှုကြောင့် သွေးပေါင်ချိန်တက်ကာ သွေးပိုထွက်နိုင်သောကြောင့် တည်ငြိမ်စွာနေပါ။
၂။ ခေါင်းကို ရှေ့သို့ငုံ့ထားပါ - မတ်မတ်ထိုင်ပြီး ခေါင်းကို ရှေ့သို့ အနည်းငယ်ငုံ့ထားပေးပါ။ ခေါင်းကို နောက်လှန်ခြင်းသည် သွေးများကို လည်ချောင်းထဲ စီးဝင်စေပြီး အသက်ရှူလမ်းကြောင်းကို ပိတ်ဆို့နိုင်သောကြောင့် လုံးဝမပြုလုပ်ပါနှင့်။
၃။ နှာခေါင်းအရှေ့ပိုင်းကို ညှစ်ပါ - လက်ညှိုးနှင့် လက်မကို အသုံးပြုပြီး နှာခေါင်းအရှေ့ဘက်ခြမ်း၏ အပျော့ဆုံးအပိုင်းကို ဖိညှစ်ပေးပါ။
၄။ အနည်းဆုံး ၁၀ မိနစ်ခန့် ဖိထားပါ - ၁၀ မိနစ်မှ ၁၅ မိနစ်ခန့် ဆက်တိုက် ဖိထားပေးပါ။ ထိုသို့ ဖိထားစဉ် ပါးစပ်ဖြင့် အသက်ရှူနိုင်ပါသည်။
၅။ ရေခဲကပ်ပါ - နှာခေါင်းပေါ် သို့မဟုတ် လည်ပင်းနောက်ဘက်သို့ ရေခဲဝတ် သို့မဟုတ် ရေခဲအိတ်ကပ်ပေးခြင်းဖြင့် သွေးကြောများကို ကျုံ့စေပြီး သွေးတိတ်မြန်စေပါသည်။
မည်သည့်အချိန်တွင် ဆရာဝန်နှင့် ပြသသင့်သနည်း
______________________________________
အကယ်၍ အောက်ပါအခြေအနေများ ကြုံတွေ့ရပါက ဆရာဝန်နှင့် အမြန်ဆုံးပြသရန် လိုအပ်ပါသည်။
- သွေးမတိတ်ခြင်း - မိနစ် ၂၀ ကျော်ကြာသည်အထိ သွေးဆက်လက်ထွက်နေခြင်း။
- သွေးအများအပြား ထွက်ခြင်း - သွေးထွက်သည့်ပမာဏ များပြားပြီး ရပ်တန့်ရန် ခက်ခဲခြင်း။
- ခဏခဏ ပြန်ဖြစ်ခြင်း - ရက်အနည်းငယ်ခြားပြီး နှာခေါင်းသွေးခဏခဏ ပြန်ယိုခြင်း။
- အခြားရောဂါလက္ခဏာများ တွဲပါခြင်း - နှာခေါင်းသွေးယိုခြင်းနှင့်အတူ မူးဝေခြင်း၊ ခေါင်းမူးခြင်း၊ သွေးပေါင်ချိန်ကျခြင်း သို့မဟုတ် ခန္ဓာကိုယ်တွင် အမည်းစက်များ ထွက်ပေါ်လာခြင်း။
- နှာခေါင်းနောက်ဘက်မှ သွေးထွက်ခြင်း - အချို့သော လူကြီးများတွင် နှာခေါင်းနောက်ဘက်ခြမ်းမှ သွေးယိုခြင်း (Posterior Epistaxis) ဖြစ်တတ်ပြီး ယင်းမှာ ပိုမိုပြင်းထန်ကာ သွေးအများအပြား ထွက်လေ့ရှိပါသည်။ ၎င်းအခြေအနေမျိုးတွင် ဆေးရုံသို့ အရေးပေါ်သွားရောက်ရန် လိုအပ်ပါသည်။
အကယ်၍ နှာခေါင်းကို ၁၅ မိနစ် ဖိညှစ်ထားတာတောင် သွေးမတိတ်ဘူးဆိုရင် သို့မဟုတ် ပါးစပ်ထဲကနေ သွေးတွေ အများအပြား ထွက်နေတယ်ဆိုရင် အရေးပေါ်ဌာနကို အမြန်ဆုံး သွားရောက်ပြီး ဆရာဝန်နဲ့ ပြသဖို့ အထူးလိုအပ်ပါတယ်။ ဆရာဝန်မှသာ သွေးယိုနေတဲ့နေရာကို ရှာဖွေပြီး သင့်လျော်တဲ့ ကုသမှု (ဥပမာ- cauterization, nasal packing)ကို ပေးနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
••••••
မေတ္တာဖြင့်
ဆရာ့ကို လေးစားစွာ credit ပေးပါတယ်။
ဒေါက်တာ အောင်ထက်ထွန်း
M.B.,B.S M.Med.Sc(ORL-HNS)
Dr.Med.Sc(ORL-HNS) M.R.C.S (ENT) Edinburgh
နား၊နှာခေါင်း၊လည်ချောင်း၊ဦးခေါင်းနှင့်လည်ပင်းခွဲစိတ်ပါရဂူ
••••••
🔍 Disclaimer
This post is intended for health educational purposes only.
All images shown are either simulated or digitally generated to illustrate common first aid techniques and health conditions like epistaxis (nosebleed).
If you or your child experiences frequent or severe nosebleeds, please consult a licensed medical professional.
📌 Viewer discretion is advised due to medical imagery
