Бидний ТҮҮХ
Хужирт нутгийн ард түмэн өнө эртнээс унаган байгалиа хайрлан хамгаалж, шүтэж ирсэн нууц нь Эртний судар номонд Гуахайрхан уул нь Заан төрхтэй, Холбоо уул нь Луу дүрстэй, Мойлт уул нь Бар хэлбэртэй, Шивээт уул нь Хангарьд хэлбэртэй дөрвөн хүчтэний дунд оршдог нутгаас олон түмэнд тусгай чандмань эрдэнэ ундарч нутгийн ард түмэн айх аюулгүй, эрүүл чийрэг, амар амгалан урт удаан наслана гэж бичигдсэн байдаг.
Буга хэмээх бодгаль нь байгалийн онцлог шалгарлаар газрын шим, усны сор бүрдсэн эрүүл тэгш нутгийг сонгон нутагладаг онцлогтой амьтан бөгөөд эрт цагаас эдүгээг хүртэл энэхүү газар уснаа нутаглан амьдарч байгаа билээ.
Өнө эртний домогт энэхүү дөрвөн хүчитний дунд орших булгийн эхэнд нэгэн шархдаж доголсон буга өглөө болгон ирж хөлөө дүрэн хэвтдэг байжээ. Энэхүү содон үзэгдлийг нутгийн гярхай анчин Шунхлай өвгөн ажиж, тэрхүү буганы шархдаж гэмтсэн хөл нь бүрмөсөн эдгэрэхийг харж, нутаг усныхандаа хэлснээр анагаах увидастай чанарыг нээн илрүүлж, “Шунхлайн рашаан” хэмээн нэрлэж ахуй амьдралдаа хэрэглэж, анагаах увидас чанар нь ам дамжин түгэж домог болсон түүхтэй билээ.