04/05/2025
Уй гашуу нь амьдралын хэвийн байдлыг алдагдуулдан цочмог "өвдөлт" юм. Энэ нь бидний хайртай зүйлийн тусгал учраас бүх зүйлийг хамарсан мэдрэмж төрүүлдэг. Уй гашуу нь зөвхөн дотно хүнээ алдсанаар хязгаарлагдахгүй, харин хайртай хүнээ алдсаны дараа, ялангуяа харилцаа нь хэцүү байсан бол гэм буруутай, төөрөгдөл зэрэг мэдрэмжүүд нэмэгддэг.
Уй гашуу нь өөрийн үйл явцтай үе шаттай, гэвч алдсаны дараах өвдөх мэдрэмжийн хуваарь байдаггүй; ямар ч хүн зовлон зүдгүүрээс бүрэн зайлсхийх боломжгүй. Үнэн хэрэгтээ уй гашууг дарах эсвэл үгүйсгэх оролдлого нь үйл явцыг уртасгах магадлалтай бөгөөд сэтгэл хөдлөлийн нэмэлт хүчин чармайлт шаарддаг.
Үүний нэгэн адил, "илүү" уй гашуу нь илүү сайн эсвэл гашуудах зохистой арга байдаг гэсэн буруу ойлголт нь үйл явцыг улам хүндрүүлдэг.
Зарим хүмүүсийн хувьд уй гашуу нь богино хугацааны үзэгдэл бөгөөд цочмог уй гашуу гэж нэрлэгддэг боловч өвдөлт нь хожим гэнэт эргэж ирдэг.
-Гэвч бусад хүмүүс олон сар, жил үргэлжилсэн "ээдрээтэй уй гашуу" гэгддэг удаан хугацааны уй гашууг мэдэрч болно. Сэтгэл зүйн шинжлэх ухаанд хүний уй гашуу нь хамгийн урт үе шаттай эдгэдэг гэж хэлж боломгүй "өвчин-өвдөлтийг тээнэ" гэж үздэг. Тусламж, дэмжлэггүйгээр ийм уй гашуу нь тусгаарлалт, архаг ганцаардал руу хөтөлдөг.
Хүн бүр уй гашуугийн таван үе шатыг дагадаг уу?
Сэтгэцийн эмч Элизабет Кублер-Россын 1969 онд хэвлэгдсэн "Үхэл ба үхлийн тухай" номны нөлөөллийн улмаас олон хүн үгүйсгэх, уурлах, наймаалцах, сэтгэл гутрал, хүлээн зөвшөөрлийг мэдрэх болно гэж найдаж байна. Гэсэн хэдий ч ихэнх хүмүүс биш юмаа гэхэд олон хүн эдгээр үе шатыг давж гарахгүй гэдгийг харуулсан. Зарим хүмүүс энэ үе шатыг туулж, ялагдал хүлээх буюу үйл явдлыг хүлээн зөвшөөрхөд хүрдэг бол уй гашуу нь хувь хүн бүрийн хувьд өөр ба урьдчилан таамаглах аргагүй байдаг.
Уй гашуу, сэтгэлийн хямрал хоёрын ялгаа юу вэ?
Уй гашуугийн олон шинж тэмдэг нь сэтгэлийн хямралтай давхцдаг. Уйтгар гунигт автах, ихэвчлэн юунаас ч таашаал авах чадвараа алддаг; нойргүйдэл; хоол идэх, өөрийгөө халамжлах анхаарах сонирхолгүй болно. Гэхдээ уй гашуугийн шинж тэмдгүүд нь ойн баяраар эсвэл "алдагдлыг" уг хүнийг сануулах бусад зүйл тохиолдоход түр зуур дахин идэвхжиж болох ч цаг хугацаа өнгөрөх тусам багасч болдог. "Амьдрал шударга бус", "Би үүнийг хэзээ ч даван туулахгүй" "яагаад би..." гэх мэт сөрөг бодлууд нь уй гашуугийн ердийн үйл явцын нэг хэсэг боловч таны үйлдлийг удирдан чиглүүлэхээс урьдчилан сэргийлэх нь чухал юм.
Хүн бүр уй гашууг олон янзаар мэдэрдэг тул гашуудлын үед найз эсвэл хайртай хүнээ дэмжих хүмүүс тэр хүний юу туулж байгааг ойлгох, дэмжих, хэт гунигтай байгаа юм уу, эсвэл хэтэрхий удаан уй гашуудалд автсан уу гэдгийг шүүхээс татгалзахыг мэргэжилтнүүд зөвлөж байна. Мөн "хаалтын" одоо боль гэх зэрэл үг үйлдэл гаргахаас зайлсхийж амьдралын энэхүү хүнд үед нь бүх талаар туслах сэтгэлийн дулаан байдалд дэм өгөх ерөнхийдөө уй гашууг хурдан давах хүч өгдөг юм.
Бодит тусламж үзүүлэх үед уй гашууд автсаэ хүн алдагдлаа хүлээн зөвшөөрөх үйлдэл илүү хурдан үзүүлдэг нь батлагдсан ойлголт. Маш гашуудаж буй хүмүүс эргэн тойрныхоо хүмүүсийг сонсож, асуулт асууж, дурсамжаа хуваалцахыг хүсдэг бөгөөд ингэснээр уй гашуудлын гүн гүнзгий, үнэн зөвийг баталж, тэднийг эдгээхэд тусалдаг. Хамгийн зөв дэмжлэг нь тэднийг ойлгох ярилцах "алдагдлаа" хүлээн авахад туслах, уй гашууг мартуулах зүйл сэдэх тайвшруулах байдаг.
Эцэг эх, ах эгч, хамтрагч, хүүхэд эсвэл хамгийн сайн найзаа алдсаны дараа хэн нэгэн гашуудах болно гэж найдаж байна. Гэхдээ эдгээр нь уй гашууг дагуулдаг цорын ганц алдагдал биш юм. Хүмүүс нандин тэжээвэр амьтан, ажил эсвэл амьдралын бусад чухал үүрэг, гэр орон эсвэл бусад сэтгэл санааны хувьд чухал зүйлээ алдсандаа гашуудаж болно. Мөн энэ нь ихэвчлэн салалтын дараа тохиолддог.
Эцэг эх, ах эгч, хамтрагч, хүүхэд эсвэл хамгийн сайн найзаа алдсаны дараа хэн нэгэн гашуудах болно гэж найдаж байна. Гэхдээ эдгээр нь уй гашууг дагуулдаг цорын ганц алдагдал биш юм. Хүмүүс нандин тэжээвэр амьтан, ажил эсвэл амьдралын бусад чухал үүрэг, гэр орон эсвэл бусад сэтгэл санааны хувьд чухал зүйлээ алдсандаа гашуудаж болно. Мөн энэ нь ихэвчлэн салалтын дараа тохиолддог.
Харамсалтай нь, эргэн тойрныхон нь уй гашуугийн эдгээр хэлбэрийг хүлээн зөвшөөрдөггүйг олон хүн олж хардаг, иймээс тэд " эрхээ хасуулсан" гашуудагч гэх нэршилтэй байдаг. Ямар нэг цаг үеийн дурсамж, ямар нэг ажил карьер, залуу нас, өөрийн тухай тодорхойлолт, гоо сайхан бие бялдараа алдах, найз нөхөдөөсөө ангижран хөндийрөх, гэр бүл салалтын дараа, эсвэл үр хүүхэд өсч томрох, коллежид элсэх, гэрээсээ нүүх, өөр улс оронруу явах ч бас гашуудал бий болгодогийг батлажээ. Тэдгээр хүмүүст гашуудлаа мэдрэх "зөвшөөрөл" олгоогүй гэсэн мэдрэмж нь өвдөлтийг улам бүр нэмэгдүүлдэг. Гэвч гашуудлын хүрээ нь тухайн хүн ийм эмх замбараагүй байдлын үеийг даван туулахад тусалдаг, ялангуяа эргэн тойрныхон нь энэрэнгүй сэтгэлээр хариулж, хувь хүн бүрт "шугаман бус эдгэрэх" эрхтэй гэдгийг хүлээн зөвшөөрөхөд тусалдаг. Шугаман бус эдгэрэлт гэдэг нь гашуудал алдагдал тохиолдсон хүн жишээ нь эхлээд хүлээн зөвшөөрөхгүй, дараа нь уур хилэнд автаж, үүний дараа буруутгах үед шилжиж, мөн гутарч гуниглах, ганцаардах гэх мэт хувир болно. Эдгээр үе шатууд эхнээсээ дуусч дахин эхлэж болдог үүнийг шугаман бус гашуудал гэдэг.
Энэ үед нь хувь хүн бүрт ойр байгаа гэр бүл найз нөхөд нь ойлгох дэмжих, анхаарлыг нь сарниулж эерэг байлгах тал дээр ажиллах нь эдгэрэлтийг шууд дэмждэг.
Гашуудал нь сэтгэл судлаачын тусламжгүйгээр маш урт удаан үргэлжлэх явдал ч бий.
Н. Сүндэрьяа (Иога эмгүй эмчилгээ, Сэтгэл судлалын Мастер)
