07/11/2024
Тураах зөвлөгөө
Тав хүртэлх насны хүүхдийн 15,5 хувь нь илүүдэл жин, таргалалттай , 39.3 хувь нь илүүдэл жин, таргалалтад өртөх эрсдэлтэй, Монгол улс номхон далайн баруун бүсийн орнуудын дунд хүүхдийн таргалалтаар 2-р байр эзэлдэг. /ДЭМБ/ 15-69 насны хүн амын 49 хувь нь илүүдэл жин, таргалалттай гэсэн судалгаа, мэдээлэл байдаг
Таргалалтын шалтгаанд удамшлын , дааврын шалтгаан, стресс, хэт идэх хам шинж, зарим эмүүдийг дурдаж болно. Манай улсын хувьд дээрх шалтгаанууд маш бага хувийг эзэлнэ. Үүнээс хойш илүүдэл жинтэй, тарган гэсэн үгийг мариалаг, таргалалт гэсэн үгээр хэрэглэнэ.
Мариалаг хүмүүсийн 90-95 хувь нь амьдралын буруу хэв маягаас шалтгаалдаг гэж үздэг / хэт их идэх, хөдөлгөөний дутагдал/.
Хэт их идэх гэдэг ойлголт байх боловч эрүүл /оюун санаа/ хүний хувьд шалтгаан биш хоолоо хасаад л боллоо.
Хөдөлгөөний дутагдал монгол хүний хувьд нөлөөлөл багатай.
Бидний мэдэхгүй нэг шалтгаан байна. Тэр бол хонгийн хоолны хуваарилалтын буруугаас үүдэлтэй биеийн жин нэмэгдэх үзэгдэл юм.
Таргалалтын сөрөг талууд
- Бодисын солилцоо алдагдах, чихрийн шижин, зүрх судасны эмгэг, багтраа, нойрон дунд амьсгал тасалдах гээд аливаа өвчин эмгэг үүсэх эрсдэлийг нэмэгдүүлнэ.
- Тарган эрэгтэй хүүхдийг Сумочин, бөх болох хүн гэж ярьдаг бол эмэгтэйчүүд ялгаварлан гадуурхагдах, өөртөө итгэлгүй болох, сэтгэл гутралд орох зэрэг байдалд хүрдэг.
Өнөөдөр хонгийн хоолны буруу хуваарилалтаас үүдэлтэй таргалалтын тухай ярина. Энэ таргалалт мариалаг хүмүүсийн дийлэнх хувийг эзэлж байна.
Хөхтөн амьтад хоол тэжээлээсээ хамаарч хонгийн болон улирлын хэмнэлтэй байдаг. Жишээ нь: Ичдэг амьтад баавгай, тарвага хавраас зун намарт хоол тэжээлээ хангалттай идээд өвөл хэрэглэх шим тэжээлээ биедээ өөх болгон нөөцлөөд өвөл ичдэг.
Тэмээний бөх хавар шалчийгаад унасан байдаг бол намар ширээ бөхтэй болж тэмээ шиг харагдана. Тэмээ олон хоног ус, хоолгүй явж чаддаг нь бөхөнд байгаа өөхнөөсөө ус, энергийг гарган өөрийн хэрэгцээгээ хангаж байдгаар тайлбарлагдана.
Хүн бол хонгийн хэмнэлтэй байдаг. Нэг удаагийн хоолноос дээд тал нь 4-5 цагийн энергийг авдаг. Иймээс өдөрт 3-4 хооллох шаардлагатай байдаг.
Өдөрт 1-2 удаа хооллохоор 4-8 цагийн энергийг авсан гэсэн үг тэгэхээр бусад цагт нь организм хэвийн үйл ажиллагаагаа явуулахын тулд өөрийн үндсэн энергиэ ашиглана. /Өөрийн үндсэн энерги гэдэг нь амьсгалах, зүрхний ажиллагаа, бодисын солилцоогоо хэвийн явуулахад нөөцөлсөн энерги гэж ойлгож болно. Хүний дотоод энерги хэмжээтэй учир бодисын солилцоогоо хэвийн явуулах нөөц энерги хуримтлуулах шаардлага гарна. Организм биедээ өөх хуримтлуулан энэ хэрэгцээгээ хангадаг. Тодруулбал хоолгүй үедээ хуримтлуулсан өөхнөөсөө глюкоз, глюкозоос энерги гарган авч амьдарч байдаг. Энэ зохицуулалтаар хүн таргалдаг. Олон цагаар хоолгүй явах нь энэ маягаар биед өөх хуримтлах улмаар таргалах нөхцөлийг бүрдүүлдэг болохыг бид ойлголоо.
Мариалаг хүмүүсийн онцлог:
- Хоолоо хасаад байхад таргалаад байгаа хүмүүс: /шүлсээ залгиад байхад
таргалаад байх юм гэж ярьдаг/. Энэ хүмүүс өдөржин хоолгүй байгаагүй нь мэдээж,
нэг удаа сайн /чанартай/ хоол идчихээд бусад үед нь шүлсээ залгиад суугаа юм.
Надаас зөвлөгөө авсан эмэгтэйгээс найз нь чи яагаад тураад байна аа гэхэд
би хоолоо идээд л тураад байна даа гэсэн гэдэг.
- Мариалаг хүүхдүүд: Ээж аав нь бизнес эрхэлдэг, урлагийн хүмүүс, оройтож унтдаг айл
гэх мэт айлын хүүхдүүд өдрийн турш нүүрс ус ихтэй амархан шингэх/ чихэр амтан бэлэн
хүнс, хэрэглэн зөвхөн дотоод инергиэ хангаж байгаад гэрийнхэнийгээ ирэхээр
илчлэг ихтэй хоолыг нэг дор ихээр иддэгээс үүдэлтэй.
- Олон цагаар хоолгүй явж чаддаг, өл даадаг хүмүүс; Организм өөрийн зохицуулгатай;
манай эзэн хэдэн ч цаг хоол үгүй явна. Тиймээс дараа хэрэгтэй гээд илүүдэл хоолоо нөөцөлдөг.
Гэхдээ хоолоор биш өөхөн хэлбэрт шилжүүлэн биедээ хадгалдаг. Ийм хүний баас нь хатдаг.
Харин цагаар хоол иддэг хүн эсрэгээр гүйлгэдэг. Учир нь шим тэжээл цагтаа ирэх тул организм
хоол нөөцлөх шаардлага үгүй илүүдэл хоолыг баас болгон гадагшлуулдаг байна. Баас нь хатахгүй
- Өглөө хоол иддэггүй ус, кофе уудаг хүмүүс; Эдгээр хүмүүст өглөөнөөс өдрийн хоол
хүртэл зарцуулах энерги нөөцлөх шаардлага биед гарна.
- Нүүрс усаар баялаг хүнс /овьёос, амттан/ дагнаж хэрэглэдэг. Нүүрс ус нь энергийн эх
үүсгэвэр бөгөөд өөх болж хувирах процесс нь хялбар байдаг
- Орой бараг хоол иддэггүй, эсвэл орой ганцхан удаа хооллодог хүмүүс. Эдгээр хүмүүс
олон цагаар хоолгүй явж байна гэсэн үг.
- Төрсний дараа, хүүхдээ хардаг эмэгтэйчүүд: Өдөржин хүүхдийн хоолноос
идсэн болоод /хүүхдийн хоол чанаргүй/ гэрийнхнийгээ ирэхээр чанартай
хоол 1 удаа иддэг онцлогтой.
- Мэргэжлээр онцолбол; Тогооч, цэцэрлэгийн багш, бизнес, урлагийн
хүмүүс ялангуяа дуурийн дуучид, ээлжийн сувилагч, ченжүүд гэр мэт
Миний зөвлөгөө:
1- Хоногт хэргэлж буй хоолоо нарийн тооцно. Хоолоо хасахгүй байж болно.
2- Хоолоо өдөрт 3-4 удаа хувааж тогтмол цагаар иднэ.
3- Өглөө хоолныхоо 30%, өдөр 45%, Орой 25% оройны хоолыг унтахаас 3-
4 цагийн өмнө идэж хэвшинэ.
4- өглөө, өдөр, оройн хоолны хооронд мөн унтахаас 1-2 цагийн өмнө хөнгөн
цайлах хэрэгтэй.
5- Олон цагаар ажилладаг бол хоолоо 4 удаа 25% -иар тооцож идвэл зохимжтой
Хоолоо хэзээ, хэрхэн идэх талаар тайлбарлая:
- Өглөөний хоолыг 8 цагаас оройтуулж болохгүй;
- Өглөөний хоол хангалттай идэхгүй бол шөнө нөөцөлсөн энерги 10 цаг гэхэд бараг дуусна.
- Оройн хоолыг унтахаас 3-4 цагийн өмнө идэх бөгөөд оройн үндсэн хоолоо идсэний дараа буюу
унтахаас 1-2 цагийн өмнө хөнгөн цайлна. /боов талх сүүтэй цай, эсвэл сүү, элгэн тараг, ногооны
зутан, салат, эсгэлэн биш жимс байж болно/
-Хоолны их бага, чанараас хамаарч идсэн хоол хүний 1-5 цагийн хэрэгцээг хангана.
Жишээ нь: Цай, талх, боорцог 1 цагийн,
Кааш бантан, тал аяга хоол 2 цагийн,
Чанартай бүтэн аяга хоол 4 цагийн
Мах, өөх тос нь тохирсон нүнжигтэй хоол 5 цагийн энергийн хэрэгцээг хангана.
Анхаарах зүйл:
1. Аль болох жижиг аяга, таваг хэрэглэ. Хоолныхоо хэсэг болгоны амтыг мэдэрч ид тэгвэл цадах мэдрэмж наашилна
2. Хоолоо заавал дуусгах хэрэггүй. Үлдэгдэл хоолоо хөргөгчид хийж дараагийн хоолондоо хэрэглэ.
3. Өглөөний цайнд нүүрс усаар баялаг хүнс хэрэглэх нь зохимжгүй, нүүрс ус нь /Амттан, гурилан бүтээгдэхүүн/ хамгийн богино хугацаанд энерги үүсгэж, улмаар өөх хуримтлагдах бололцоог олгодог.
4. Махнаас уураг амин хүчил ялангуяа үл орлогдох амин хүчлээ авдаг учир хүний эд эсийн нөхөн төлжилт, дархлаа бүрэлдэн тогтоход өндөр ач холбогдолтой. Өөх үүсэх процесс харьцангуй удаан байдаг. Иймээс өглөө өдөр оройн аль ч хоолонд мах заавал байх ёстой.
5. Овьёос аль болох идэхээс зайлс хийх,
Овьёос нь өтгөн хатсан хүн хэрэглэхэд үр дүнтэй байдаг.
Харин сөрөг тал нь их;
- илчлэг ихтэй /1 аяга овьёос 390 ккал илчлэгтэй бол дээд гурил 334 ккал илчлэгтэй,
өөх тос дээд гурилд 2 нэгж байхад овьёосонд өөх тос 9,4 нэгж байдаг. Адууг
овьёосоор тэжээж таргалуулдаг./
- Хоолны шингэцийг сайжруулж, хоол идэх хүсэл төрүүлнэ
- Овьёос идэхэд цөс ялгарахгүй, цөс өтгөрөх нэг шалтгаан болно.
7. Эсэглэн, газтай ундаанаас зайлс хийх.
Эдгээр нь ходоодны салстыг цочроож хүчил ялгаралтыг нэмэгдүүлдэг учир хоол амархан шингэж, хурдан өлсдөг.
8. Аливаа амтлагч хэрэглэхээс зайлс хийх
Амтлагчууд нь хоолны таагүй амтыг арилгах, эрдэс бодисуудыг агуулдаг эерэг талаасаа үлүү мариалаг хүмүүст сөрөг нөлөө нь их юм. Амтлагч, халуун ногоо зэрэг нь хоолыг амттай болгож илүү их идэх мэдрэмжийг бий болгоно, хоолны шингээлтийг түргэсгэдэг
Биеийн жингээ хэрхэн тооцох /биеийн жингийн индекс/, хонгийн илчлэгийн хэмжээ, өөрт тохирсон хоолны хэмжээ тогтоох хялбар аргуудыг Fb; Ходоодны уян дуран хаягаар харж болно.
БЖИ (Биеийн жингийн индекс)
БЖИ = биеийн жин : (биеийн өндөр)2
Жишээ 1: Биеийн өндөр – 150см, жин 54,6 кг хүний БЖИ-г тооцон олцгооё.
БЖИ= 54.6:(1.50 х.15.0) = 54.6:2.25= 24.26 хэвийн жинтэй гэж үзнэ.
18.- 25 Хэвийн
25.-30 Илүүдэл жинтэй
30.-35 1-р зэргийн таргалалттай
35.-40 2-р зэргийн таргалалттай
40.-с дээш 3-р зэргийн таргалалттай
Жингээ үзэхдээ:
өглөө босоод бие зассаны дараа
хоол цай хэрэглэхийн өмнө,
хэрэглэснээс хойш 2-3 цагийн дараа хэмжих хэрэгтэй.
Хоногт авах илчлэгийн хэмжээ
эрэгтэйчүүд 3300 ккал
эмэгтэйчүүд 2800 ккал
жирэмсэн эмэгтэйчүүд өдөрт 3200 ккал
хөхүүл эхчүүд 3500 ккал
биеийн хүчний хүнд ажил хийдэг хүмүүс 4500 ккал түүнээс дээш илчлэг авч байх ёстой.
Өөрийн хоолны хэмжээг тогтоох хялбар аргууд
1. Гарын арга
• Нэг удаа өөрийн атгасан гарын хэмжээтэй хоол иднэ.
• Атгасан гар бол нэг аяга \стакан\ хоолны эзлэхүүнтэй тэнцүү
• Нэг удаа хэрэглэх махны хэмжээ таны дан алганы хэмжээ.
• Хоол амтлч майонез, масло, салатны тосон амтлагчууд нэг орцонд эрхий хурууны хэмжээтэй
2. Тавагаар тооцох арга
• Мах нь тавагны дөрөвний нэгийг,
• Нөгөө дөрөвний нэг хэсгийг талх, будаа, гоймон эзлэх ёстой.
• Үлдсэн хагасыг хүнсний ногоогоор бүрдүүлээрэй.
3. илчлэгээр тооцох
1 гр: нүүрс усанд -4 ккал илчлэг /сахар, гурилан бүтээгдэхүүн, төмс, жимс, ногоо/
Уураг - 4 ккал /Өндөг, мах, дүүпүү, буурцагт ургамал, бяслаг, загас/
Өөх тос -9 ккал / малын болон ургамлын тос, цөцгий, самар/