15/12/2025
Ancaman Senyap Kerintangan Antibiotik: Bagaimana Menanganinya?💊
Artikel ini disediakan oleh Puan Mardhiyana binti Saedon, pegawai farmasi Kementerian Kesihatan Malaysia.
Penggunaan antibiotik yang berleluasa telah membawa kepada satu cabaran kesihatan global yang semakin membimbangkan, iaitu kerintangan antibiotik. Menurut Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO), kematian yang berpunca daripada kegagalan rawatan disebabkan oleh kerintangan antimikrob, terutamanya daripada kump**an antibiotik dijangka mencecah 10 juta kes setahun menjelang tahun 2050 sekiranya tidak ditangani dengan baik. Kerintangan antibiotik berlaku apabila bakteria berubah atau menyesuaikan diri sehingga ubat yang sebelumnya berkesan tidak lagi mampu membunuhnya.
Bukan itu sahaja, kerintangan antibiotik boleh menyebabkan rawatan menjadi tidak berkesan, mengakibatkan jangkitan yang berpanjangan atau semakin teruk serta meningkatkan kos rawatan kesihatan dan risiko kematian. Lebih membimbangkan, pilihan antibiotik untuk merawat jangkitan kini semakin terhad kerana sejak beberapa dekad lalu, hampir tiada antibiotik baharu yang berjaya dihasilkan. Keadaan ini akhirnya akan menjejaskan kemampuan sistem kesihatan dalam pengurusan penyakit berjangkit yang kian kompleks.
𝐅𝐚𝐤𝐭𝐨𝐫 𝐲𝐚𝐧𝐠 𝐌𝐞𝐧𝐲𝐮𝐦𝐛𝐚𝐧𝐠 𝐊𝐞𝐫𝐢𝐧𝐭𝐚𝐧𝐠𝐚𝐧 𝐀𝐧𝐭𝐢𝐛𝐢𝐨𝐭𝐢𝐤
Kerintangan antibiotik lazimnya dikaitkan dengan cara penggunaan antibiotik yang tidak tepat, sama ada dalam kalangan pesakit mahupun sebahagian ahli profesional kesihatan. Antara punca utamanya termasuklah penggunaan antibiotik untuk merawat jangkitan yang bukan berpunca daripada bakteria, misalnya gejala batuk dan selesema yang selalunya disebabkan oleh virus dan tidak memerlukan rawatan antibiotik. Selain itu, ketidakpatuhan terhadap arahan rawatan juga menjadi faktor penyumbang seperti tidak mengikut dos dan kekerapan yang ditetapkan, menghentikan rawatan sebelum waktunya atau berkongsi antibiotik dengan orang lain.
Selain penggunaan antibiotik secara tidak wajar, kerintangan antibiotik juga berpunca daripada kaedah pelupusan antibiotik yang salah. Misalnya, ubat-ubatan yang telah rosak, luput atau tidak digunakan lagi, termasuklah ubat antibiotik dilupuskan ke dalam tong sampah, tandas, singki atau secara terus ke dalam sistem perairan. Amalan ini bukan sahaja mencemarkan sumber air, malah meningkatkan risiko kerintangan antibiotik.
Penggunaan antibiotik secara tidak wajar turut dilaporkan dalam bidang penternakan dan akuakultur. Dalam industri ini, antibiotik pada dos rendah digunakan sebagai cara untuk mencegah penyakit dan menggalakkan pertumbuhan haiwan. Walau bagaimanapun, penggunaan antibiotik secara berlebihan dan tidak terkawal boleh menyebabkan bakteria menjadi semakin kebal dan seterusnya menjadi punca kepada kerintangan antibiotik.
𝐏𝐚𝐧𝐝𝐮𝐚𝐧 𝐏𝐞𝐧𝐠𝐠𝐮𝐧𝐚𝐚𝐧 𝐀𝐧𝐭𝐢𝐛𝐢𝐨𝐭𝐢𝐤 𝐲𝐚𝐧𝐠 𝐁𝐞𝐭𝐮𝐥
Satu daripada langkah utama bagi mencegah isu kerintangan antibiotik adalah dengan memastikan antibiotik digunakan secara rasional. Jika telah diberikan antibiotik, pesakit hendaklah mengambil ubat tersebut mengikut dos, kekerapan dan tempoh yang telah ditetapkan. Pesakit juga perlu melengkapkan tempoh rawatan seperti arahan yang diberikan dan tidak menghentikan pengambilan antibiotik lebih awal kerana sudah berasa sihat.
Terdapat juga pesakit yang meminta doktor memberikan antibiotik walaupun ubat tersebut tidak diperlukan. Tindakan ini biasanya didorong oleh salah tanggapan bahawa antibiotik berkesan untuk merawat semua jenis jangkitan. Persepsi yang salah ini perlu diperbetulkan kerana penggunaan antibiotik tanpa keperluan sebenar hanya akan meningkatkan risiko kerintangan antibiotik. Ubat ini hanya boleh diambil selepas penilaian kesihatan yang menyeluruh dilakukan dan doktor mengesahkan bahawa pesakit mengalami jangkitan bakteria.
𝐊𝐚𝐞𝐝𝐚𝐡 𝐏𝐞𝐥𝐮𝐩𝐮𝐬𝐚𝐧 𝐀𝐧𝐭𝐢𝐛𝐢𝐨𝐭𝐢𝐤
Apabila antibiotik yang diberikan tidak diambil pada dos dan kekerapan serta tempoh yang diarahkan oleh doktor atau ahli farmasi, timbul p**a isu lebihan ubat antibiotik di rumah. Perkara ini bukan sahaja menyumbang kepada masalah penyalahgunaan antibiotik oleh pesakit, malahan menimbulkan isu pencemaran dan seterusnya meningkatkan risiko kerintangan jika antibiotik tersebut dilupuskan dengan cara yang tidak sepatutnya.
Sekiranya terdapat lebihan antibiotik, pesakit haruslah membawanya ke fasiliti kesihatan yang menawarkan perkhidmatan pengump**an dan pelupusan ubat-ubatan. Kementerian Kesihatan Malaysia telah memperkenalkan inisiatif Pelupusan Ubat-ubatan dalam Simpanan Pesakit Demi Kelestarian Alam Sekitar (MyMediSAFE) melalui sinergi pihak kerajaan dan swasta yang memberikan fokus kepada pelupusan ubat-ubatan secara selamat dan mesra alam.
Inisiatif MyMediSAFE membolehkan orang awam membawa ubat-ubatan yang berlebihan atau telah tamat tempoh, termasuklah antibiotik ke pusat pengump**an di fasiliti kesihatan awam dan swasta serta farmasi komuniti yang terpilih. Ubat-ubatan ini seterusnya akan dihantar ke pusat pelupusan untuk dilupuskan secara pembakaran di dalam insinerator. Melalui kaedah ini, tiada ubat-ubatan yang akan masuk dan mencemarkan sistem perairan. Orang awam boleh melayari laman web MyMediSAFE untuk mengenal pasti pusat pengump**an ubat-ubatan yang berhampiran dengan lokasi masing-masing.
𝐏𝐞𝐧𝐠𝐠𝐮𝐧𝐚𝐚𝐧 𝐀𝐧𝐭𝐢𝐛𝐢𝐨𝐭𝐢𝐤 𝐬𝐞𝐜𝐚𝐫𝐚 𝐖𝐚𝐣𝐚𝐫 𝐝𝐚𝐥𝐚𝐦 𝐁𝐢𝐝𝐚𝐧𝐠 𝐏𝐞𝐧𝐭𝐞𝐫𝐧𝐚𝐤𝐚𝐧
Prinsip utama penggunaan antibiotik untuk haiwan menekankan konsep penggunaan dalam kuantiti sekecil yang mungkin dan secukupnya seperti yang diperlukan. Sebagai langkah pencegahan, WHO mengesyorkan supaya antibiotik untuk haiwan sihat hanya wajar diberikan jika terdapat jangkitan yang telah dikenal pasti dalam kump**an ternakan yang sama.
Di Malaysia, penggunaan antibiotik dalam penternakan sukar dielakkan sepenuhnya. Masih banyak penternak menggunakan sistem penternakan terbuka yang menyebabkan haiwan ternakan menjadi lebih mudah terdedah kepada penyakit. Peralihan kepada sistem tertutup p**a melibatkan kos yang tinggi. Namun begitu, penggunaan antibiotik dapat diminimumkan dengan memastikan tahap kebersihan ladang, melaksanakan proses pembasmian kuman secara berkala, melakukan pengasingan haiwan yang sakit serta menggunakan vaksin sebagai langkah pencegahan jangkitan. Selain itu, penggunaan antibiotik untuk haiwan harus berpandukan Malaysian Veterinary Antibiotic Guidelines yang dikeluarkan oleh Jabatan Perkhidmatan Veterinar.
Kesimp**annya, kerintangan antibiotik merupakan ancaman kesihatan global yang semakin meningkat dan harus ditangani melalui pendekatan yang holistik. Setiap pihak perlu memainkan peranan untuk memastikan antibiotik digunakan secara berhemah, sama ada kepada manusia ataupun haiwan serta dilupuskan dengan cara yang betul. Melalui penggunaan yang wajar, kerintangan antibiotik dapat dielakkan, sekali gus memastikan keberkesanan antibiotik dapat dipelihara untuk kesejahteraan generasi akan datang.
Sekiranya terdapat sebarang pertanyaan lanjut tentang penggunaan ubat-ubatan, pesakit atau orang awam boleh menghubungi Pusat Panggilan Farmasi Kebangsaan (NPCC) melalui talian 1-800-88-6722. Talian ini dibuka pada setiap hari Isnin hingga Jumaat, bermula pada pukul 8.00 pagi hingga 5.00 petang (kecuali cuti umum).
Artikel penuh di ruangan komen.
