https://www.facebook.com/142291895623503/

𝐌𝐫𝐒𝐨𝐞𝐦𝐢𝐧𝐧𝐚𝐢𝐧𝐠

Home
Malaysia
Kuala Lumpur
𝐌𝐫𝐒𝐨𝐞𝐦𝐢𝐧𝐧𝐚𝐢𝐧𝐠

𝙏𝙝𝙞𝙨 𝙥𝙖𝙜𝙚 𝙥𝙧𝙤𝙫𝙞𝙙𝙚𝙨 𝙖 𝙬𝙚𝙖𝙡𝙩𝙝 𝙤𝙛 𝙠𝙣𝙤𝙬𝙡𝙚𝙙𝙜𝙚 𝙛𝙤𝙧 𝙚𝙫𝙚𝙧𝙮𝙤𝙣𝙚, 𝙞𝙣𝙘𝙡𝙪𝙙𝙞𝙣𝙜 𝙝𝙚𝙖𝙡𝙩𝙝, 𝙨𝙤𝙘𝙞𝙖𝙡 𝙞𝙨𝙨𝙪𝙚𝙨, 𝙩𝙚𝙘𝙝𝙣𝙤𝙡𝙤𝙜𝙮, 𝙚𝙙𝙪𝙘𝙖𝙩𝙞𝙤𝙣, 𝙖𝙣𝙙 𝙢𝙚𝙙𝙞𝙘𝙖𝙡 𝙞𝙣𝙛𝙤𝙧𝙢𝙖𝙩𝙞𝙤𝙣.

16/08/2025

CELL DIVISION
Anatomy and Physiology
Chapter (2) - CELL DIVISION
Parts - 7

*** CELL DIVISION ***

Cell division ဆိုတာ Cell တစ်ခုက ကိုယ်တိုင် reproduces လုပ်ပေးတဲ့ process ဖြစ်ပါတယ်။ Cell division မှာ အဓိကအမျိုးအစားနှစ်မျိုးရှိပြီး mitosis နဲ့ meiosis ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနှစ်မျိုးစလုံးမှာ Cell reproduction ဖြစ်ပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တွေက အရမ်းကွာခြားပါတယ်။ ဒီ post မှာတော့ mitosis အကြောင်းကိုသာ ဖော်ပြပေးမှာဖြစ်ပါတယ်။ meiosis အကြောင်းကိုတော့ နောက် post တစ်ခုမှာ ဖော်ပြပေးမှာပါ။

*** MITOSIS ***

ကျွန်တော်တို့ လူသားတစ်ယောက်ချင်းစီတိုင်း ဘဝ ကို စတင်တဲ့အချိန်မှာ cell တစ်ခု (fertilized egg) အနေနဲ့သာ စတင်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အခုတော့ ကျွန်တော်တို့မှာ mitosis ဆိုတဲ့ process အတွင်းကနေ ထွက်လာတဲ့ billions of cells တွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ Mitosis မှာ diploid number of chromosomes (လူတွေအတွက်တော့ chromosomes 46 သာပါတယ်) ပိုင်ဆိုင်ထားတဲ့ cell တစ်ခု က တူညီတဲ့ two identical cells အဖြစ် ခွဲထွက်သွားပြီး cell တစ်ခုချင်းစီမှာလည်း diploid number of chromosomes တူညီစွာပါဝင်နေပါတယ်။ ဒီလို identical cells ထုတ်လုပ်တာက organism တစ်ခုရဲ့ ကြီးထွားမှု (growth) နဲ့ tissue repair အတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

Mitosis ဖြစ်ခွင့်ရဖို့ Cell တစ်ခုမှာ two complete sets of chromosomes ရှိနေရပါမယ်၊ အကြောင်းကတော့ cell အသစ်တစ်ခုချင်းစီမှာ diploid number အပြည့်စုံရရှိအောင် လိုအပ်တာကြောင့်ပါ။ ဒီလို chromosome များကို copy လုပ်ပေးတာကို DNA replication လုပ်ဆောင်ပေးပြီး၊ chromosome များ (chromatin အနေဖြင့်) ကိုယ်တိုင် copy တစ်ခုဖန်တီးပေးပါတယ်။ ဒီ process ဖြစ်ပျက်နေချိန်ကို interphase (mitotic divisions ကြားက အချိန်) လို့ခေါ်ပါတယ်။ Interphase ကို resting stage လို့လည်း ခေါ်သော်လည်း "resting" ဆိုတာ "inactive" မဟုတ်ဘဲ "not dividing" ဆိုလိုတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအချိန် Cell က chromosome set တစ်ခုလုံးကို ပြန်လုပ်နေသလို ATP အနေနဲ့ energy ကိုလည်း သိမ်းဆည်းနေပါတယ်။ အဲဒီနောက် chromatin များဟာ သေးငယ်ပြီး မမြင်ရတာကနေ နဂိုအတိုင်း အလွန်စနစ်တကျ အဝိုင်းဖွဲ့သွားပြီး microscope နဲ့ကြည့်မယ်ဆိုရင် duplicated chromosomes တွေကို မြင်ရပါလိမ့်မယ်။ တစ်ခုချင်းစီက အက္ခရာ X ပုံစံတူနေမှာ ဖြစ်ပြီး၊ နဂို DNA molecule နဲ့ copy (အခုတော့ chromatids လို့ခေါ်တယ်) တို့ဟာ တစ်ခုတည်းတင်ကပ်နေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။

Mitosis ရဲ့ အဆင့် ၄ ဆင့်ကတော့ – prophase, metaphase, anaphase, telophase ဖြစ်ပါတယ်။ အဆင့်တိုင်းမှာ ဘာတွေ ဖြစ်ပျက်သလဲဆိုတာကို ‌နောက်ဆုံး ပုံ မှာ ဖော်ပြထားပြီး၊ ပထမပုံ မှာတော့ diploid number 4 ပါတဲ့ cell တစ်ခုထဲက Mitosis ပုံရိပ်ကို ပြထားပါတယ်။

အရင်က ပြောထားသလို Mitosis က tissue repair အတွက်၊ damaged cell နဲ့ dead cell တွေကို အစားထိုးဖို့ အဓိက အရေးပါပါတယ်။
လူ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ mitosis အမြဲတမ်း ဖြစ်နေတဲ့နေရာများကတော့ – epidermis of the skin, stomach lining, red bone marrow တို့ ဖြစ်ပြီး အဲဒီနေရာတိုင်းမှာလည်း အကြောင်းအရင်းသီးသန့်ရှိပါတယ်။

Epidermis of the skin → အပြင်ပန်း dead cells တွေက အဝတ်အစား၊ လေ၊ ဖုန်၊ အခြားအမျိုးမျိုး တွေကြောင့် အမြဲလိုလို ပျက်စီးနေပါတယ်။ အဲဒီအတွက် epidermis ရဲ့ အောက်ဘက် living layer မှာ mitosis အမြဲဖြစ်နေလို့ အသစ် cells replace လုပ်ပေးပြီး အ‌ရေပြားကို ပုံမှန်ဖြစ်‌အောင် ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ပါတယ်။

Stomach lining → အတွင်းပိုင်း cell များပါပေမဲ့၊ gastric juice အထူးသဖြင့် hydrochloric acid က cell များကို အလွန် ပျက်စီးစေပါတယ်။ ဒါကြောင့် lining cell အမျိုးမျိုးမှာ rapid mitosis ဖြစ်ပေါ်ပြီး damaged cells များကို အမြန်အစားထိုးပေးနိုင်တာကြောင့် stomach lining မပျက်စီးဘဲ ရှိနေစေပါတယ်။

Red bone marrow → Red bone marrow ရဲ့ အဓိကလုပ်ဆောင်ချက်တစ်ခုက red blood cells (RBCs) ထုတ်လုပ်ပေးခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ RBCs တစ်ခုရဲ့ lifespan က 120 days ဝန်းကျင်သာ ဖြစ်တာကြောင့်၊ အသက်ရှည်ပြီးသွားတဲ့ cells များကို အစားထိုးဖို့ အသစ်တွေကို အမြဲလိုအပ်ပါတယ်။ Red bone marrow ထဲမှာ rapid mitosis အလွန် ဖြစ်ပေါ်လို့ တစ်စက္ကန့်ကို အနည်းဆုံး 2 millionကျော် RBCs အသစ်များကို ထုတ်ပေးနိုင်ပါတယ်။ Red bone marrow ထဲက dividing cells ဟာ stem cells အမျိုးအစား ဖြစ်ပြီး၊ stem cell ဆိုတာက unspecialized cell (အထူးသဖြင့် မတိကျသေးသော cell type) ဖြစ်တာကြောင့်၊ နောက်ပိုင်းမှာ အမျိုးမျိုးသော specialized cells အဖြစ် ဖွံ့ဖြိုးနိုင်ပါတယ်။ Red bone marrow ထဲက stem cells များဟာ –
Red blood cells (RBCs)
White blood cells (WBCs)
Platelets တို့အဖြစ် ပြောင်းလဲနိုင်ပါတယ်။ ဒီလို marrow stem cells ကို adult stem cells လို့ခေါ်ပြီး၊ လူ့ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ အရေးကြီးသော အော်ဂန်များ (organs) အနည်းဆုံးတစ်ခုချင်းစီမှာလည်း ဒီလို cell type များပါဝင်ပါတယ်။

Embryonic stem cells (နောက်ထပ် အပိုင်းမှာ အသေးစိတ်ရှင်းပြမယ်) ကတော့ DNA အစိတ်အပိုင်းအားလုံး active ဖြစ်နိုင်သေးသော cell မျိုးဖြစ်ပြီး၊ လူ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲက 200 ကျော်သော cell types တစ်ခုခုအဖြစ် ပြောင်းလဲနိုင်ပါတယ်။ Umbilical cord (မွေးကင်းစလူငယ်များရဲ့ umbilical cords) ထဲက stem cells များကတော့ adult stem cell နဲ့ embryonic stem cell ကြားမှာ potential အဆင့်ရှိနေတယ်လို့ သတ်မှတ်နိုင်ပါတယ်။

**Mitosis မဖြစ်သော နေရာများ**

ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ အချို့သောနေရာများမှာ mitosis မဖြစ်ပါဘူး (အထူးသဖြင့် အရွယ်ရောက်ပြီးနောက် muscle cells နှင့် Neurons (nerve cells) တွေမှာ မဖြစ်ပါ)။ ဒီ cell များသေသွားရင်၊ သူတို့ရဲ့ function ကိုလည်း ဆုံးရှုံးရပါမယ်။ ဥပမာ – Spinal cordမျဉ်းချိတ်ကျွတ်သွားပါက၊ အောက်ပိုင်းမှာ paralysis (အနားသတ်ခြင်း) နဲ့ sensation (ခံစားမှု) ဆုံးရှုံးမယ်။ အကြောင်းကတော့ spinal cord neurons များဟာ mitosis မလုပ်နိုင်တာကြောင့် အစားထိုးမရနိုင်ခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီလို ဖြစ်ရင် ပြန်ပြင်နိုင်မဲ့ permanent injury ဖြစ်သွားပါလိမ့်မယ်။

Skeletal muscle cells ကတော့ limited mitosis လုပ်နိုင်တာကြောင့် အနည်းငယ် repair လုပ်နိုင်ပါတယ်။ Cardiac muscle cells (နှလုံးသွေးဆံသား cell) ကတော့ neurons အတိုင်း mitosis မလုပ်နိုင်တာကြောင့် heart attack (myocardial infarction) ဖြစ်ရင်၊ အဲ့ဒီနေရာက cardiac muscle များ oxygen မလုံလောက်လို့ သေသွားပြီး အစားထိုးမရနိုင်ပါဘူး။ ဒါကြောင့် နှလုံးက pump အဖြစ် သက်သာစွာသာ အလုပ်လုပ်နိုင်ပြီး၊ သေဆုံးမှုနေရာ ကြီးမားလွန်းရင် အသက်ဆုံးနိုင်ပါလိမ့်မယ်။

အချို့သောသုတေသနတွေအရ central nervous system (ဥပမာ – ဦးနှောက်, spinal cord) နဲ့ နှလုံးမှာ damage ဖြစ်ပြီးနောက် Mitosis ဖြစ်နိုင်တဲ့ evidence တွေကိုတွေ့ရပါတယ်။ ဒီလို ဖြစ်ပေါ်တာက Neurons (သို့) muscle cells များ damage အနီးက tissue မှ chemicals တချို့က stimulate လုပ်တာကြောင့် ဖြစ်နိုင်တယ် (သို့မဟုတ်) အဲ့ဒီ dividing cells များက အဲဒီနေရာမှာရှိနေတဲ့ stem cells ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဥပမာ – ဦးနှောက်ထဲက hippocampus မှာ division လုပ်နိုင်တဲ့ cell များ ရှိသလို တွေ့ရပါတယ်။ တကယ်တော့ အခုအချိန်မှာ သေချာသိမြင်မှု မရှိသေးပေမဲ့၊ လူအများစုအတွက် နှလုံး damage (သို့) CNS injury ဖြစ်ရင် mitosis မဖြစ်ပါဘူး (သို့) ဖြစ်တာလည်း သေဆုံးသွားတဲ့ cell များကို အပြည့်အဝ အစားထိုးနိုင်အောင် မလုံလောက်ပါဘူး။ သုတေသနတွေက ဆက်လက် လုပ်ဆောင်နေပြီး, နောက်အနာဂတ်မှာ အမှန်တကယ် tissue repair ဖြစ်အောင် extended mitosis နည်းလမ်းတွေကို ရှာဖွေနိုင်မယ်လို့ မျှော်လင့်ထားပါတယ်။

အခုချိန် (2025) အထိ တကယ်တမ်း အပြည့်အဝ tissue repair ဖြစ်အောင် "extended mitosis" ကို အဆင့်မြင့်သုံးစွဲနိုင်တဲ့နည်းကို မရရှိသေးပါဘူး။

#ခန္ဓာဗေဒ
#ဆေးပညာ

15/08/2025

THE GENETIC CODE AND PROTEIN SYNTHESIS
Anatomy and Physiology
Chapter (2) - The Genetic Code And Protein Synthesis
Parts - 6

*** THE GENETIC CODE AND PROTEIN SYNTHESIS ***

Deoxyribonucleic acid (DNA), Ribonucleic acid (RNA), နဲ့ protein ရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံကို အရင် post တွေမှာ ဖော်ပြပြီးပြီးသား ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာတော့ အဓိကအချက်အလက်အချို့ကို ပြန်လည်သုံးသပ်ပေးပြီး၊ ဒီ organic molecules တွေအားလုံးက protein synthesis လုပ်ငန်းစဉ်မှာ ဘယ်လို ပါဝင်မှုရှိတယ်ဆိုတာကို ရိုးရှင်းစွာ ထပ်မံဖော်ပြသွားပါမယ်။

*** DNA AND THE GENETIC CODE ***

DNA သည် nucleotide နှစ်ကြောင်းမှ ဖွဲ့စည်းထားပြီး၊ double helix ဟုခေါ်သည့် လုံးကောက်လှေခါးပုံစံအတိုင်း ချိတ်ဆက်လျက်ရှိသည်။ ဒီပုံစံကို လှေခါးတစ်ချောင်းနဲ့ နှိုင်းယှဉ်လျှင် Uprights (ထောင်ထားသည့်ဘားများ) သည် phosphate group နှင့် deoxyribose sugar များ အလှည့်ကျ ချိတ်ဆက်ထားသည်။ Rungs (လှေခါးအလယ်တန်း) သည် nitrogenous bases လေးမျိုးဖြစ်သည့် adenine (A), thymine (T), guanine (G) နှင့် cytosine (C) တို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပြီး၊ အမြဲတမ်း complementary pairs အနေနဲ့ တွဲနေသည်။ ၎င်းတို့မှာ Adenine သည် Thymine နှင့် (A–T) တွဲပြီး၊ Guanine သည် Cytosine နှင့် (G–C) တွဲသည်။ DNA ထဲတွင် base လေးမျိုးသာ ရှိသော်လည်း၊ အဲဒီ base များကို အစဉ်အလာကွဲပြားစွာ စီမံနိုင်ခြင်းကြောင့် genetic code ကို ဖန်တီးနိုင်သည်။ ကျွန်တော်တို့၏ 46 chromosomes ထဲရှိ DNA အစုံကို genome ဟုခေါ်ပြီး၊ ၎င်းမှာ လူမျိုးစိတ်တစ်ခု၏ စုစုပေါင်း genetic information ဖြစ်သည်။ လူ၏ genome တွင် base pairs သုံးဘီလီယံခန့် ပါဝင်ပြီး၊ genes အရေအတွက်ကို မူလထင်မြင်ထားသလို များစွာ မဟုတ်ဘဲ 20,000 – 25,000 ခန့်ရှိသည်ဟု ယခုချိန်တွင် ခန့်မှန်းထားသည် (တချို့အချက်အလက်များအရ 30,000 ဝန်းကျင်ခန့်အထိ ရှိနိုင်သည်)။

အခြေခံသဘောတရားအရ gene တစ်ခု ကို protein တစ်ခု အတွက် genetic code ဟု ခေါ်နိုင်သည်။ သို့သော် အမှန်တကယ်ဖြစ်ပုံမှာ ပိုမိုရှုပ်ထွေးပြီး Gene တချို့တွင် အစိတ်အပိုင်းများကို shuffle (နေရာပြောင်း) လိုက်နိုင်သည်။ Different combinations ဖြင့် ပေါင်းစပ်ကာ protein အမျိုးမျိုးကို code လုပ်နိုင်သည်။ ဒီ post မှာ နားလည်ရလွယ်စေရန် အလွယ်ပြောရလျင် gene = protein တစ်ခု၏ code ဟု သတ်မှတ်သွားမည်။ Protein သည် amino acids များ အစဉ်လိုက်ချိတ်ဆက်ထားသည့် sequence တစ်ခုဖြစ်သည်။
အဲဒါကြောင့် gene သည် particular protein တစ်ခု၏ amino acid sequence ကို သတ်မှတ်ပေးသည့် DNA segment ဖြစ်သည်။

Amino acid တစ်ခုစီသည် DNA ထဲရှိ base သုံးလုံး (triplet) ဖြင့် code လုပ်ထားသည်။ Base သုံးလုံးတစ်စုကို codon ဟု ခေါ်သည်။
ဥပမာ — Protein တစ်ခုတွင် amino acids 100 ခုရှိပါက၊ ၎င်း၏ gene တွင် codon 100 ခု (base 300 ခု) ပါဝင်ရမည်။ Amino acids တချို့သည် protein ၏ အစိတ်အပိုင်းများအတွင်း ထပ်မံပေါ်လာနိုင်သဖြင့် codon တချို့က တူညီနိုင်သည်။ ထို့အပြင် Gene ထဲတွင် Start codon (protein ဖန်တီးမှုစတင်ရန်) နှင့် Stop codon (protein ဖန်တီးမှုရပ်တန့်ရန်)တို့လည်း ပါဝင်ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် စတင်ခြင်း၊ ရပ်တန့်ခြင်း အလုပ်ကို လုပ်ဆောင်ပေးသည်။

*** RNA AND PROTEIN SYNTHESIS ***

RNA သည် DNA မဟုတ်သည့် nucleic acid တစ်မျိုးဖြစ်ပြီး၊ များစွာသော လုပ်ဆောင်ချက်များ ပါဝင်နေပါသည်။ DNA repair (ပြန်လည်ပြုပြင်ခြင်း) တွင်ပါ ပါဝင်နိုင်သလို၊ gene expression (gene ဖော်ထုတ်မှု) မှာလည်း မလွဲမသွေ ပါဝင်သည်။Gene expression ဆိုသည်မှာ gene တစ်ခုမှ ထုတ်လုပ်ထားသော result ကို မြင်နိုင်ခြင်း (သို့) တိုင်းတာနိုင်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ မျက်လုံးအနက်ရောင် (သို့) အပြာရောင်၊ နို့ထဲရှိ lactose ကို အဆီဖျော်ပေးသော lactase enzyme ရှိခြင်း (သို့) မရှိခြင်းတို့သည် ဥပမာများ ဖြစ်သည်။ RNA ၏ လုပ်ဆောင်ချက်များသည် အလွန်အရေးကြီးသော်လည်း ဤ post တွင် protein synthesis အတွင် ပါဝင်သည့် အခန်းကဏ္ဍကိုသာ အဓိကထားဖော်ပြပါမည်။

Protein တစ်ခုကို ဖန်တီးရန် DNA ထဲရှိ genetic code ကို mRNA ဖြင့် transcription (မိတ္တူကူးယူခြင်း) ပြုလုပ်ရပြီး၊ ထို့နောက် tRNA နှင့် translation (အခြားဘာသာသို့ ဘာသာပြန်ခြင်းကဲ့သို့ base → amino acid သို့ပြောင်းခြင်း) လုပ်ဆောင်ရသည်။DNA သည် cell ရဲ့ nucleus ထဲရှိ chromosomes တွင် ရှိပြီး၊ protein synthesis သည် cytoplasm ထဲရှိ ribosomes ပေါ်တွင် ဖြစ်ပွားသည်။
ဤနေရာတွင် Messenger RNA (mRNA) သည် DNA နှင့် ribosome အကြား ချိတ်ဆက်ပေးသည့် အလယ်ခံ molecule ဖြစ်သည်။

Transcription (Nucleus အတွင်း)
1. Protein တစ်ခု ဖန်တီးရန်လိုအပ်သော DNA ရဲ့ gene အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုကို uncoil လုပ်သည်။
2. Base pairs အကြားရှိ hydrogen bonds များကို ခွဲချပြီး၊ Nucleus အတွင်းရှိ RNA nucleotides (A, C, G, U) များနှင့် enzyme များက DNA ၏ half strand တစ်ဖက်ကို အလုံးစုံ complementary copy အဖြစ် တည်ဆောက်ပေးသည်။ (Uracil “U” သည် Thymine “T” အစား ထည့်သုံးသည်။)
3. ၎င်းကူးယူထားသော copy ကို mRNA ဟု ခေါ်ပြီး၊ အဲဒီထဲတွင် protein ဖန်တီးရန်လိုအပ်သော codons များ ပါဝင်သည်။
4. mRNA သည် DNA မှ သီးခြားထွက်ပြီး၊ DNA သည် မူရင်း double helix ပုံစံသို့ ပြန်လည် coil လုပ်သည်။
5. mRNA သည် nucleus ထဲမှ ထွက်လာကာ cytoplasm ထဲသို့ ဝင်ရောက်ပြီး ribosome များနှင့် ချိတ်ဆက်ပေါင်းသင်းသည်။

Translation (Cytoplasm အတွင်း)
1. mRNA သည် codon (base 3 လုံး) များဖြင့် တန်းစီထားသည်။ Codon တစ်ခုချင်းစီသည် amino acid တစ်ခုကို code လုပ်သည်။
2. Cytoplasm ထဲတွင် Transfer RNA (tRNA) များရှိပြီး၊ ကြိုတင်သတ်မှတ်ထားသော amino acid တစ်မျိုးစီကို သယ်ဆောင်လာသည်။
3. tRNA တစ်ခုချင်းစီတွင် anticodon (mRNA codon နှင့် complementary ဖြစ်သော base 3 လုံး) ပါဝင်ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် mRNA ပေါ်ရှိ အတူညီ codon နှင့် တိတိကျကျ ဆုံဆည်းသည်။
4. Ribosome အတွင်းရှိ enzyme များက Amino acids များအကြား peptide bonds ဖွဲ့စည်းပေးသည်။
5. Codon အားလုံးအတွက် Amino acid တင်ပြီး၊ peptide bonds အပြီးအစီးဖွဲ့ပြီးပါက Protein သည် ပြီးစီးသွားသည်။

ဖန်တီးပြီးသော Protein သည် Ribosome မှ ထွက်လာကာ **Endoplasmic Reticulum (ER)** မှတဆင့် ဆဲလ်အတွင်း လိုအပ်သည့်နေရာသို့ ပို့ဆောင်နိုင်သည် (သို့မဟုတ်) Golgi Apparatus မှထုပ်ပိုးကာ ဆဲလ်အပြင်သို့ ထုတ်လွှတ်နိုင်သည်။

- Genetic Code Expression အကျဉ်းချုပ် -
DNA → RNA → Protein → (Structural / Enzymes) → Cellular Functions → Hereditary Characteristics

ကျွန်တော်တို့၏ သွေးအမျိုးအစား၊ ဆံပင်အရောင်၊ ကြွက်သား protein များ၊ nerve cell များနှင့် အခြား ဖွဲ့စည်းမှုများစွာသည် DNA ထဲရှိ genetic code ကို အခြေခံထားသည်။ DNA ထဲတွင် Base မမှန်ခြင်း (သို့) Triplet အမှားများ ဖြစ်ပေါ်ပါက၊ mRNA က မူရင်းအမှားကို တိတိကျကျ ကူးယူသွားမည်။ ၎င်းကြောင့် ဖန်တီးထားသော protein သည် မလုပ်ဆောင်နိုင်ခြင်း (non-functioning) သို့မဟုတ် မှားယွင်းလုပ်ဆောင်ခြင်း (malfunctioning) ဖြစ်သွားမည်။ ဤအခြေအနေကို Genetic Disease (Hereditary Disease) ဟုခေါ်ပြီး၊ ဥပမာတစ်ခုမှာ Sickle-Cell Anemia (ဆစ်ကယ်လ်-ဆဲလ် သွေးအားနည်‌ရောဂါ) ဖြစ်သည်။

နောက်ပိုင်းတွင် Sickle-Cell Anemia ရောဂါအကြောင်းကို သီးသန့် Sharing လုပ်ပေးပါမည်။

#ခန္ဓာဗေဒ
#ဆေးပညာ

14/08/2025

CELLULAR TRANSPORT MECHANISMS
Anatomy and Physiology
Chapter (2) - Cellular Transport Mechanisms
Parts - 5

*** CELLULAR TRANSPORT MECHANISMS ***

Living cells (သက်ရှိဆဲလ်များ) သည် သူတို့ကိုဝန်းရံထားသော blood (သွေး) သို့မဟုတ် tissue fluid (တစ်ရှူးအရည်) နှင့် အဆက်မပြတ်ဆက်စပ်နေပြီး အချို့သောဒြပ်ပစ္စည်းများကို စုပ်ယူကာ အချို့ကို secreting (ထုတ်လုပ်) သို့မဟုတ် excreting (စွန့်ထုတ်) ကြသည်။

Cells များ အတွင်း သို့မဟုတ် အပြင်သို့ ဒြပ်ပစ္စည်းများကို ရွေ့လျားစေသည့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးနည်းလမ်းများ မှာ -
1. Diffusion (စိမ့်ဝင်ပျံ့နှံ့ခြင်း)
2. Osmosis (အော့စ်မိုးဆစ်)
3. Facilitated diffusion (အထောက်အကူပြု diffusion)
4. Active transport (တက်ကြွသယ်ယူပို့ဆောင်ခြင်း)
5. Filtration (စစ်ထုတ်ခြင်း)
6. Phagocytosis (ဖာဂိုဆိုက်တိုးဆစ်)
7. Pinocytosis (ပိုင်နိုဆိုက်တိုးဆစ်)

ဤနည်းလမ်းများအနက် အချို့သည် cell မှ energy (စွမ်းအင်) မသုံးဘဲ ဖြစ်ပေါ်ပြီး အချို့မှာ ATP ကဲ့သို့သော စွမ်းအင်ကို အသုံးပြုရသည်။ ဤနည်းလမ်းတစ်ခုချင်းစီ၏ အရေးပါပုံကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြထားပြီး ခန္ဓာကိုယ်အတွက် မည်သို့အရေးကြီးကြောင်း ဥပမာများဖြင့် ရှင်းလင်းထားသည်။

1. *** DIFFUSION (စိမ့်ဝင်ပျံ့နှံ့ခြင်း) ***

Diffusion ဆိုသည်မှာ molecules များ သည် အပြင်းစား concentration (ပါဝင်မှုမြင့်သော) နေရာ မှ အနည်းဆုံး concentration ဆီသို့ ရွေ့လျားခြင်းဖြစ်သည် (ဆိုလိုသည်မှာ concentration gradient တစ်လျှောက် သို့မဟုတ် ၎င်း၏ဦးတည်ချက်အတိုင်း ရွေ့ခြင်းဖြစ်တယ်)။ Diffusion ဖြစ်ပေါ်ရခြင်း၏ အကြောင်းရင်းမှာ molecules များတွင် အခမဲ့စွမ်းအင် (free energy) ရှိသောကြောင့် ၎င်းတို့သည် အမြဲလှုပ်ရှားနေကြသည်။

- အစိုင်အခဲ (solid) ထဲရှိ molecules → အလွန်နှေးကွေးစွာ လှုပ်ရှား
- အရည် (liquid) ထဲရှိ molecules → ပိုမိုမြန်ဆန်စွာ လှုပ်ရှား
- ဓာတ်ငွေ့ (gas) ထဲရှိ molecules → အမြန်ဆုံးလှုပ်ရှား (ဥပမာ - ရေခဲအရည်ပျော်ပြီး ရေငွေ့အဖြစ် ရေပျံခြင်း)

ဥပမာ- ရေပြည့်နေသော ဖန်ခွက်အောက်ခြေတွင် အစိမ်းရောင်သကြားခဲ (green sugar cube) တစ်ခဲကို ထားကြည့်ပါ (အစိမ်းရောင်ဖြင့် မြင်သာစေရန်)။ သကြားခဲပျော်ဝင်လာသောအခါ သကြားမော်လီကျူးများ သည် တစ်ခုနှင့်တစ်ခု (သို့) ရေမော်လီကျူးများ နှင့် တိုက်မိကြပြီး အစိမ်းရောင်သည် ဖန်ခွက်အတွင်း တဖြည်းဖြည်း ပျံ့နှံ့လာသည်ကို မြင်ရမည်။ ဤသို့ တိုက်မိမှုများကြောင့် သကြားမော်လီကျူးများသည် ရေမော်လီကျူးများကြားတွင် ညီညာစွာ ပျံ့နှံ့သွားသည် (သို့သော် ဤဖြစ်စဉ်သည် အချိန်အကြာကြီးယူနိုင်သည်)။ အဆုံးတွင် ရေတစ်ခွက်လုံး အစိမ်းရောင်ဖြစ်သွားပြီး molecules များသည် ဆက်လက်လှုပ်ရှားနေဆဲဖြစ်သည် (အချို့သည် အပေါ်သို့၊ အချို့သည် အောက်သို့ ရွေ့နေသည်)။ ဤနည်းဖြင့် ညီမျှခြင်းအခြေအနေ (equilibrium/steady state) သို့ ရောက်ရှိသွားသည်။

Diffusion သည် အလွန်နှေးသော ဖြစ်စဉ်ဖြစ်သော်လည်း အဏုမြူအကွာအဝေး (microscopic distances) အတွက် အကျိုးရှိသော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးနည်းလမ်း တစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ ကိုယ်ခန္ဓာအတွင်းမှာတော့ oxygen နဲ့ carbon dioxide gases တွေဟာ diffusion နည်းလမ်းနဲ့ ရွှေ့ပြောင်းသွားကြပါတယ်။ ဥပမာ - lungs (အဆုတ်) ထဲမှာဆိုရင် alveoli (လေအိတ်ငယ်များ) တွင်း oxygen concentration မြင့်ပြီး၊ အနီးနား pulmonary capillaries (အဆုတ်ဆံချည်မျှင်သွေးကြောများ) ထဲရှိ သွေးထဲမှာ oxygen concentration နိမ့်တယ်။ Carbon dioxide အတွက်ကတော့ ညီနိမ့်ဖြစ်ပြီး alveoli ထဲရှိ လေထဲမှာ carbon dioxide concentration နိမ့်ပြီး၊ pulmonary capillaries ထဲရှိ သွေးထဲမှာ concentration မြင့်တယ်။ ဒီ gases နှစ်မျိုးလုံးက တစ်ခုခြားနားသွားပြီး၊ concentration မြင့်တဲ့နေရာကနေ concentration နိမ့်တဲ့နေရာသို့ ရွှေ့သွားကြတာဖြစ်တယ်။ Oxygen က လေထဲကနေ သွေးထဲသို့ diffuse လုပ်ပြီး တစ်ကိုယ်လုံးသွားအောင် စနစ်တကျ ဖြန့်ချိပေးမယ်။ Carbon dioxide ကတော့ သွေးထဲကနေ လေထဲသို့ diffuse လုပ်ပြီး အသက်ရှူထုတ်ရာမှာ ထုတ်ပယ်ခံရမယ်။

2. *** OSMOSIS ***

Osmosis ကို ရိုးရှင်းစွာ သတ်မှတ်ပြောရရင်တော့ selectively permeable membrane တစ်ခုအားဖြင့် ရေ diffusion လုပ်ခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ အဆိုပါအဓိပ္ပာယ်ကတော့ ရေဟာ ရေများသောနေရာကနေ ရေနည်းသောနေရာသို့ ရွှေ့သွားမယ်ဆိုတာ ဖြစ်တယ်။ တစ်နည်းနည်းပြောရရင်လည်း ရေဟာ အလိုလျောက် salt သို့မဟုတ် sugar လို ပေါင်းစပ်ပစ္စည်းများ concentration များသောနေရာသို့ ရွှေ့သွားတတ်တယ်လို့ ဆိုနိုင်တယ်။ ဥပမာ – 2% salt solution နဲ့ 6% salt solution ကို water ဖြတ်သွားနိုင်ပေမဲ့ salt ကို မဖြတ်သွားနိုင်တဲ့ membrane တစ်ခုနဲ့ ခွဲထားမယ်ဆိုရင်၊ ရေဟာ 2% salt solution ကနေ 6% salt solution သို့ diffuse လုပ်သွားမယ်။ ဒါကြောင့် 2% salt solution က ပိုပြီး ဆားများလာမယ် (concentrated)၊ 6% salt solution ကတော့ ဆားနည်းလာမယ် (dilute)။

ကိုယ်ခန္ဓာထဲမှာတော့ small intestine (အူသိမ်) ရဲ့ lining cell တွေဟာ osmosis နည်းနဲ့ အစာချေပြီးသား အစားအစာထဲက ရေကို စုပ်ယူတယ်။ ဒီ cell တွေဟာ ဦးစွာ salt ကို စုပ်ယူပြီး ပိုငန် သွားတာကြောင့် water follows salt ဆိုသလို ရေဟာ salt ကိုလိုက်ပြီး cell ထဲသို့ ဝင်သွားတာဖြစ်တယ်။ Osmosis လုပ်ငန်းစဉ်ဟာ kidneys (ကျောက်ကပ်) ထဲမှာလည်း ဖြစ်ပေါ်တယ်။ Kidneys တွေဟာ နေ့စဉ် ရေဂါလန်ပမာဏများစွာသော ရေကို ပြန်လည်စုပ်ယူပြီး ရှိဦးစွာ urine (ဆီး) အဖြစ် ဆုံးရှုံးသွားခြင်းကို ကာကွယ်တယ်။ Terminology of Solutions ပုံ မှာတော့ solution တွေကို ဆွေးနွေးရာမှာ သုံးသည့် အဓိပ္ပာယ်အသုံးအနှုန်းများနဲ့ တချို့ solution တွေရဲ့ cell အပေါ် သက်ရောက်မှုတွေကို စာရင်းပြုထားပါတယ်။

3. *** FACILITATED DIFFUSION ***

Facilitated Diffusion ဆိုတဲ့စကားထဲက facilitate ဆိုတာက “ကူညီပေးသည်”၊ “အထောက်အကူပေးသည်” ဆိုတဲ့အဓိပ္ပာယ်ရပါတယ်။ Facilitated diffusion မှာတော့ molecule တွေဟာ concentration မြင့်နေရာ ကနေ concentration နည်းနေရာ သို့ ရွှေ့သွားပေမဲ့၊ ဒီလိုသွားဖို့အတွက် အကူအညီတစ်ခုလိုအပ်ပါတယ်။

ကိုယ်ခန္ဓာအတွင်းမှာတော့ cell တွေဟာ ATP ထုတ်လုပ်ဖို့ အသုံးပြုမယ့် glucose ကို စုပ်ယူရပါမယ်။ ဒါပေမဲ့ glucose ဟာ cell membrane အများစုကို တစ်ယောက်တည်း diffusion လုပ်ပြီး ဖြတ်သွားလို့ မရပါဘူး၊ အပြင်ဘက်မှာ ပိုများနေလည်း အထဲမဝင်နိုင်ပါဘူး။ Glucose ကို cell အများစုထဲ ဝင်စေဖို့ glucose transporter လို့ခေါ်တဲ့ ပစ္စည်းတစ်ခုလိုအပ်တယ်၊ တစ်ခါတရံ carrier enzyme လို့လည်း ခေါ်ကြတယ်။ ဒီ transporter တွေဟာ cell membrane အစိတ်အပိုင်းဖြစ်တဲ့ protein များဖြစ်တယ်။ Glucose ဟာ transporter နဲ့ ချိတ်ဆက် (bond) သွားတာကြောင့် protein ရဲ့ ပုံသဏ္ဌာန် ပြောင်းသွားတယ်။ ဒီ physical change (ပုံသဏ္ဌာန်ပြောင်းခြင်း) ကြောင့် glucose ကို cell အတွင်းပိုင်းသို့ ပစ်ထည့်ပေးသလိုဖြစ်တယ်။ အခြား transporter များကတော့ amino acids လို အခြား organic molecule အမျိုးအစားတွေအတွက် သီးသန့်အသုံးပြုရတဲ့ transport protein တွေလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။

4. *** ACTIVE TRANSPORT ***

Active Transport ဟာ molecules တွေကို concentration နည်းရာ ကနေ concentration မြင့်ရာ သို့ ရွှေ့ဖို့ ATP စွမ်းအင် လိုအပ်တဲ့ လှုပ်ရှားမှု ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအချက်က diffusion နဲ့ ဆန့်ကျင်တယ်။ Diffusion မှာတော့ molecule တွေရဲ့ အလိုအလျောက် စွမ်းအင်ကြောင့် concentration မြင့်နေရာကနေ နည်းနေရာသို့ ရွှေ့သွားတယ်။ အဲဒီကြောင့် Active Transport ကို movement against a concentration gradient လို့ ခေါ်တယ်။

ကိုယ်ခန္ဓာအတွင်းရဲ့ nerve cell (အာရုံကြောဆဲလ်) နဲ့ muscle cell (ကြွက်သားဆဲလ်) တွေမှာ sodium pump ဆိုတာရှိပြီး sodium ion (Na⁺) တွေကို cell အပြင်သို့ ပို့ပေးတယ်။ Sodium ions တွေဟာ cell အပြင်မှာ ပိုများပြီး၊ အမြဲတမ်း specific diffusion channels တွေကတစ်ဆင့် concentration နည်းနေတဲ့ cell အတွင်းသို့ diffuse လုပ်ဝင်လာတတ်တယ်။ Sodium pump မရှိဘဲ sodium ions တွေ အမြဲဝင်နေမယ်ဆိုရင်၊ မလိုလားတဲ့ nerve impulse သို့မဟုတ် muscle contraction ဖြစ်ပေါ်စေမယ်။ ဒါကြောင့် nerve cell နဲ့ muscle cell တွေက အမြဲ ATP ထုတ်လုပ်လိုက်ပြီး sodium pump (နဲ့ potassium pump တူညီသလို) ကို လည်ပတ်စေတယ်ပြီး spontaneous impulse မဖြစ်စေဖို့ ကာကွယ်တယ်။

Active transport ၏ အခြား ဥပမာတစ်ခုကတော့ small intestine lining cell တွေက glucose နဲ့ amino acids ကို စုပ်ယူတာဖြစ်တယ်။ ဒီ cell တွေဟာ ATP သုံးပြီး အစာချေပြီးသား အစားအစာထဲက နို့ဓာတ် (nutrients) တွေကို စုပ်ယူတယ်၊ intracellular concentration က extracellular concentration ထက် မြင့်သွားရင်လည်း စုပ်ယူနေတတ်တယ်။

5. *** FILTRATION ***

Filtration လုပ်ငန်းစဉ်မှာလည်း စွမ်းအင်လိုအပ်ပေမဲ့၊ လိုအပ်တဲ့ စွမ်းအင်ဟာ တိုက်ရိုက် ATP ကနေ မရဘဲ mechanical pressure (စက်ကိရိယာဖိအား) ကနေ ရပါတယ်။ Filtration ဆိုတာက ရေ နဲ့ ရေထဲတွင် ပေါင်းစပ်ပစ္စည်းများ ကို အမြင့်ဖိအား နေရာကနေ အနိမ့်ဖိအား နေရာသို့ membrane ဖြတ်သွားအောင် ဖိသွားခြင်း ဖြစ်တယ်။

ကိုယ်ခန္ဓာအတွင်းမှာတော့ blood pressure ကို heart ရဲ့ pump လုပ်ခြင်းက ဖန်တီးပေးတယ်။ Filtration ဟာ capillary တွေထဲက သွေး စီးဆင်းရာမှာ ဖြစ်ပေါ်တယ်၊ capillary walls တွေဟာ cell တစ်လွှာသာရှိပြီး အလွန် ထိုးဖောက်နိုင်စွမ်း (permeable) မြင့်တယ်။ Capillary ထဲက blood pressure က အနီးနားရှိ tissue fluid pressure ထက် မြင့်နေလို့၊ သွေးဖိအားက plasma (သွေးရည်) နဲ့ ပေါင်းစပ်ပစ္စည်းတွေကို capillary membrane ဖြတ်ပြီး tissue space တွေထဲသို့ ဖိပေးတယ်။ ဒီလိုနဲ့ tissue fluid ပိုများလာပြီး၊ cell တွေဟာ glucose, amino acids နဲ့ အခြား nutrient တွေကို လက်ခံရရှိနိုင်တာဖြစ်တယ်။ ထို့ပြင် kidney ထဲက capillary များအတွင်း blood pressure ကလည်း filtration ဖြစ်စေပြီး၊ ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ဟာ urine (ဆီး) ဖွဲ့စည်းမှုရဲ့ ပထမအဆင့် ဖြစ်ပါတယ်။

6. *** PHAGOCYTOSIS AND PINOCYTOSIS ***

Phagocytosis နဲ့ Pinocytosis ဟာ ဆင်တူတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်နှစ်မျိုးဖြစ်ပြီး၊ နှစ်ခုလုံးမှာ cell တစ်ခုက တစ်ခုခုကို လုံးဝ လွှမ်းခြုံယူတာပါ။ နှစ်ခုလုံးဟာ endocytosis အမျိုးအစားဖြစ်ပြီး၊ endo ဆိုတာက “cell အတွင်းသို့ ယူခြင်း” ဆိုတဲ့ အဓိပ္ပာယ်ပါ။ Phagocytosis ၏ ဥပမာက white blood cell (သွေးဖြူဆဲလ်) တစ်ခုက bacteria ကို လုံးဝလွှမ်းခြုံယူတာဖြစ်တယ်။ White blood cell က bacterium ကို ပတ်လုံးလွှမ်းပြီး အတွင်းသို့ ယူသွားတယ်၊ နောက်ဆုံးမှာတော့ အဲဒါကို ချေဖျက်စွမ်းရှိတဲ့ lysosome ထဲက enzyme တွေနဲ့ ချေဖျက်မယ်။

တစ်ခြား နေရာမရွှေ့တဲ့ cell များကတော့ သူတို့ရဲ့ membrane ပေါ်မှာ adsorb (ကပ်ခြင်း) ဖြစ်နေတဲ့ သေးငယ်သော molecule များကို ယူနိုင်တယ်။ Kidney tubule ရဲ့ cell များက small proteins ကို pinocytosis နည်းနဲ့ ပြန်လည်စုပ်ယူတယ်၊ ဒီလိုလုပ်တာက protein ကို urine ထဲသို့ မဆုံးရှုံးသွားစေရန်ဖြစ်သည်။

13/08/2025

Cytoplasm and Cell Organelles
Anatomy and Physiology
Chapter (2) - Cell Structure
Parts - 4

*** Cytoplasm and Cell Organelles ***

Cytoplasm ဆိုတာ ဆဲလ်အမြှေးပါး (cell membrane) နှင့် နျူးကလီးယပ်စ် (nucleus) အကြားတွင် တည်ရှိသော ရေကဲ့သို့ပျော်ဝင်နေသည့် ဓာတ်ပစ္စည်းများ (minerals, gases, organic molecules) နှင့် ဆဲလ်အော်ဂဲနယ်များ (cell organelles) ပါဝင်သည့် အရောအနှောဖြစ်သည်။ Cytosol ဆိုသည်မှာ cytoplasm ၏ ရေပါဝင်သော အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ပြီး ဓာတ်ကမြှုများစွာ ထိုအတွင်း၌ ဖြစ်ပေါ်လျက်ရှိသည်။ ဆဲလ်အော်ဂဲနယ်များ (cell organelles) သည် ဆဲလ်အတွင်း၌ တည်ရှိသော အရာများဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင် အမြှေးပါး (membranes) ဖြင့် ဝန်းရံထားတတ်ကာ ဆဲလ်၏ ဇီဝဖြစ်စဉ်များ (cellular metabolism) တွင် အထူးလုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်ပေးသည်။ ၎င်းတို့ကို ပုံ တစ်ခုချင်းစီထောက်ကြည့်ပြီး ဖတ်ရှုနိုင်ပါတယ်။

Endoplasmic Reticulum (ER)
Endoplasmic reticulum (ER) ဆိုတာ နျူးကလီးယပ်စ်အမြှေးပါး (nuclear membrane) မှ ဆဲလ်အမြှေးပါး (cell membrane) အထိ ကျယ်ပြန့်စွာ ဖြာထွက်နေသော အမြှေးပါးနှင့် ဖွဲ့စည်းထားသည့် ပြွန်ငယ်များကွန်ရက် (network of membranous tubules) ဖြစ်သည်။ ကြမ်းတမ်းသော ER ၏ မျက်နှာပြင်တွင် ribosome အမြောက်အများ တည်ရှိပြီး ချောမွေ့သော ER တွင် ribosome မပါဝင်ပါ။ အချင်းချင်း ဆက်သွယ်ထားသော တွင်းငယ်များကွန်ရက်အဖြစ် ER သည် cell အတွင်းရှိ လုပ်ငန်းများအတွက် လိုအပ်သော ပစ္စည်းများ (ကြမ်းတမ်းသော ER ပေါ်ရှိ ribosomes များမှ ထုတ်လုပ်သော ပရိုတင်းများ (proteins) နှင့် ချောမွေ့သော ER မှ ထုတ်လုပ်သော lipids များ) ကို သယ်ယူပို့ဆောင်ရာတွင် လမ်းကြောင်းတစ်ခုအဖြစ် ဆောင်ရွက်ပေးသည်။

Ribosomes
Ribosomes ဆိုသည်မှာ ပရိုတင်း (protein) နှင့် ရိုင်ဘိုဇုမ်း RNA (ribosomal RNA) တို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော အလွန်သေးငယ်သည့် အရာများဖြစ်သည်။ အချို့ကို ကြမ်းတမ်းတဲ့ Endoplasmic reticulum ၏ မျက်နှာပြင်တွင် တွေ့ရပြီး အချို့မှာ cytoplasm အတွင်းတွင် အလွတ်နေရာကျကျ မျောနေတတ်သည်။ Ribosomes များသည် protein ထုတ်လုပ်ရာ နေရာဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့မှ ထုတ်လုပ်သော proteins များမှာ အရေပြားရှိ ကော်လာဂျင် (collagen) ကဲ့သို့သော ဖွဲ့စည်းပုံပရိုတင်း (structural proteins)၊ အင်ဇိုင်းများ (enzymes) သို့မဟုတ် အင်ဆူလင် (insulin) ကဲ့သို့သော ဆဲလ်လုပ်ငန်းများကို ထိန်းညှိပေးသည့် ဟော်မုန်းများ (hormones) ဖြစ်နိုင်သည်။ ထို proteins များသည် cell အတွင်း၌သာ အလုပ်လုပ်နိုင်သလို၊ cell မှ ထုတ်လွှတ်ပြီး ခန္ဓာကိုယ်အခြားနေရာများတွင် အသုံးပြုရန် ပို့ဆောင်ခြင်းလည်း ခံရနိုင်သည်။

ကျွန်ုပ်တို့၏ ပရိုတင်းမော်လီကျူးများ (protein molecules) သည် ပျက်စီးနိုင်ပြီး၊ အထူးသဖြင့် ထိန်းချုပ်ရေးပရိုတင်းများ (regulatory proteins) သည် အလွန်တိုတောင်းသော အချိန်အတွက်သာ လိုအပ်တတ်သည်။ ထိုသို့သော proteins များကို ဖျက်ဆီးရန်လိုအပ်ပြီး၊ ၎င်းသည် ပရိုတီအေးဆုမ်း (proteasome) ၏ တာဝန်ဖြစ်သည်။ Proteasome သည် enzymes များ ဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားသော ပရိုတင်းဖြတ်သည့် အော်ဂဲနယ် (barrel-shaped organelle) ဖြစ်ကာ၊ protein molecules များကို protease enzymes များဖြင့် အတုံးငယ်များအဖြစ် ဖြတ်တောက်ပေးသည်။ ဖျက်ဆီးရမည့် proteins များ (ဥပမာ- မလိုအပ်တော့သော၊ ပျက်စီးနေသော သို့မဟုတ် မှားယွင်းစွာ ခေါက်သိမ်းထားသော proteins များ) ကို ယူဘီကွီတင် (ubiquitin) ဟုခေါ်သော protein ဖြင့် အမှတ်အသားပြုပြီး (cell သန့်ရှင်းရေး အဖြစ် သဘောထားနိုင်သည်)၊ proteasome အတွင်းသို့ ပို့ဆောင်သည်။ ထို့နောက် protein ကို peptides များ သို့မဟုတ် amino acids အဖြစ် ဖြတ်တောက်ကာ၊ ribosomes များပေါ်တွင် ပရိုတင်းထုတ်လုပ်မှု (protein synthesis) အတွက် ပြန်လည်အသုံးပြုနိုင်သည်။Proteasomes မျး သည် ဆဲလ်ကွဲပွားခြင်း (cell division) နှင့် သန္ဓေသားဖွံ့ဖြိုးခြင်း (embryonic development) အချိန်များတွင် အထူးအရေးကြီးသည်။ အဘယ့်ကြောင်းဆိုသော် ဆဲလ်များ အထူးပြုလာချိန်တွင် လျင်မြန်စွာ ကြီးမားသော ပြောင်းလဲမှုများ ဖြစ်ပေါ်နေသောကြောင့်ဖြစ်သည်။

ကျွန်ုပ်တို့၏ cell များစွာတွင် အထွက်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်သည့် လုပ်ငန်း (secretory functions) ရှိသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ၎င်းတို့သည် tissues များ၏ အခြားနေရာများတွင် အသုံးပြုရန် အထူးထုတ်ကုန်များ (specific products) ကို ထုတ်လုပ်သည်။ ဂေါ်လ်ဂျီ အပရာတပ်စ် (Golgi apparatus) ၏ တာဝန်များထဲမှ တစ်ခုမှာ ဤကဲ့သို့သော အထွက်ပစ္စည်းများ (secretion) ကို စီမံခြင်းဖြစ်သည်။ Goli apparatus သည် ပြားချပ်နေသော အမြှေးပါးအိတ်များ (flat, membranous sacs) စီထပ်နေသည့် အလွှာတစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ခွက်ပုံးများ စီထပ်နေသည့် ပုံစံ (stack of saucers) နှင့် ဆင်တူသည်။ Golgi အတွင်း၌ ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ်များ (carbohydrates) ကို ထုတ်လုပ်ပြီး၊ cells ကနေ ထုတ်ပေးဖို့ အခြားပစ္စည်းတွေနဲ့အတူ ထုပ်ပိုးပေးသည်။ Ribosomes များမှ proteins များ သို့မဟုတ် ချောမွေ့သော endoplasmic reticulum မှ လစ်ပစ်များ (lipids) ကိုလည်း ဤနည်းဖြင့် ထုတ်လွှတ်နိုင်သည်။ ပစ္စည်းတစ်ခုကို ထုတ်လွှတ်ရန် Golgi အမြှေးပါးမှ အိတ်ငယ်များ (small sacs) ကွဲထွက်လာပြီး ဆဲလ်အမြှေးပါး (cell membrane) နှင့် ပေါင်းစပ်သွားကာ၊ ပစ္စည်းကို cell ၏ အပြင်ဘက်သို့ လွှတ်ထုတ်လိုက်သည်။ ၎င်းကို အဆိုက်တိုဆိုင်းတိုးစစ် (exocytosis) ဟုခေါ်သည်။ exo ဆိုသည်မှာ cell မှ အပြင်သို့ ထွက်သွားခြင်း ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။

Mitochondria
Mitochondria သည် အနားညီဘဲဥပုံ (oval) သို့မဟုတ် အဝိုင်းပုံ (spherical) ရှိသော အော်ဂဲနယ်များ (organelles) ဖြစ်ပြီး နှစ်ထပ်အမြှေးပါး (double membrane) ဖြင့် ဝန်းရံထားသည်။ အတွင်းဘက်အမြှေးပါး (inner membrane) တွင် ခရစ်စတေးများ (cristae) ဟုခေါ်သော အတွန့်များပါရှိသည်။ Mitochondria အတွင်း၌ ဆဲလ်အသက်ရှုခြင်း (cell respiration) ၏ aerobic (အောက်ဆီဂျင်လိုအပ်သော) ဓာတ်ပြုမှုများ ဖြစ်ပေါ်သည်။ ထို့ကြောင့် mitochondria များသည် ATP (နှင့် စွမ်းအင်) ထုတ်လုပ်ရာ အဓိက နေရာဖြစ်သည်။ ကြွက်သားဆဲလ်များ (muscle cells) ကဲ့သို့ ATP အမြောက်အများ လိုအပ်သော cell များတွင် စွမ်းအင်လိုအပ်ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းရန် mitochondria အမြောက်အများ ပါဝင်သည်။

Mitochondria များတွင် ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင် DNA မော်လီကျူး (single DNA molecule) ပါရှိပြီး cell များကွဲပွားသည့်အခါ ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင် ပွားများနိုင်သည်။ လူတစ်ဦး၏ mitochondrial DNA (mDNA) သည် မိခင်ဘက်မှ (maternal origin)ဆင်းသက်လာပြီး၊ သုတ်ပိုး (s***m) မှ မမျိုးဥ (o**m) ကို မျိုးအောင်စဉ်က မမျိုးဥအတွင်း၌ ရှိပြီးသား mitochondria မှ လာခြင်းဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် သုတ်ပိုး (s***m) ၏ mitochondria များသည် မျိုးအောင်ချိန်တွင် မမျိုးဥ (o**m) အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လေ့မရှိပေ (သုတ်ပိုး (s***m) ၏ ခေါင်းပိုင်း (head) တွင် ခရိုမိုဇုမ်းများ (chromosomes) သာပါရှိပြီး mitochondria များ မပါဝင်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။)

Lysosomes
Lysosomes သည် အစာခြေအင်ဇိုင်းများ (digestive enzymes) ပါဝင်သော အမြှေးပါးတစ်ခုတည်း (single-membrane) ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည့် အော်ဂဲနယ်များ ဖြစ်သည်။ အချို့သော သွေးဖြူဥများ (white blood cells) သည် ဘက်တီးရီးယားများ (bacteria) ကို ဝါးမျိုသည့်အခါ၊ ထို bacteria များကို ဤ lysosomal enzymes ဖြင့် ချေဖျက်ဖျက်ဆီးလိုက်သည်။ ပျက်စီးနေသော cell အစိတ်အပိုင်းများနှင့် သေဆုံးနေသော cell များကိုလည်း ဤ enztmes များက ချေဖျက်ပေးသည်။ ၎င်းသည် အကျိုးရှိသော ဖြစ်စဉ်ဖြစ်ပြီး တစ်ရှူးပြုပြင်ခြင်း (tissue repair) မစတင်မီ လိုအပ်သော အဆင့်တစ်ခုဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် lysosomes ၏ အစာခြေဖျက်မှုသည် ရောင်ရမ်းခြင်း (inflammation) ကို ဖြစ်စေနိုင်သည့် အားနည်းချက်တစ်ခုရှိသည်။ အလွန်အကျွံရောင်ရမ်းမှုသည် အပြုသဘော ပြန်လည်တုံ့ပြန်မှု ယန္တရား (positive feedback mechanism) အဖြစ် ပြင်းထန်သော တစ်ရှူးပျက်စီးမှု (tissue damage) ကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။

ကျွန်ုပ်တို့၏ ဆဲလ်များစွာသည် ကွဲပွားနိုင်စွမ်း (dividing/reproducing) ရှိသည်။ Centrioles များသည် အချောင်းပုံစံ (rod-shaped) ရှိသော အရာနှစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု ထောင့်မှန်ကျကာ nucleus ၏ အပြင်ဘက် တွင် တည်ရှိသည်။ ၎င်းတို့၏ အဓိကလုပ်ငန်းမှာ ဆဲလ်ကွဲပွားချိန် (cell division)တွင် အမျှင်စုများ (spindle fibers) ကို စုစည်းပေးရန်ဖြစ်သည်။ Spindle fibers များသည် ညှစ်အားပေးသည့် ပရိုတင်းများ (contracting proteins) ဖြစ်ပြီး၊ မူလ cell တစ်ခုမှ cell အသစ်နှစ်ခုအဖြစ် ကွဲပွားစဉ် chromosomes နှစ်စုံကို ဆန့်ကျင်ဘက်အစွန်းများသို့ ဆွဲခေါ်ပေးသည်။ ထို့ကြောင့် cell အသစ်တစ်ခုစီတွင် ခရိုမိုဇုမ်းအစုံပြည့် (full set of chromosomes) ရရှိစေသည်။

Cilia and Flagella
Cilia နှင့် flagella တို့သည် cell အမြှေးပါးကို ဖြတ်၍ထွက်နေသော ရွေ့လျားနိုင်သည့် ချည်မျှင်ပုံအစွန်းများ (mobile thread-like projections) ဖြစ်ပြီး၊ တစ်ခုစီသည် basal body ဖြင့် အမြှေးပါးအတွင်းဘက်တွင် ချိတ်ဆက်ထားသည်။ Cilia များသည် flagella ထက် ပိုတိုပြီး၊ cell ၏ လွတ်လပ်သောမျက်နှာပြင် တွင် အမြောက်အများတည်ရှိသည်။ cell တစ်ခုရှိ cilia များသည် ညီညီညာညာ လှုပ်ရှားကာ ပစ္စည်းများကို cell မျက်နှာပြင်ပေါ်မှ ဖြတ်ရွေ့စေသည်။ ဥပမာ - fallopian tube အတွင်းနံရံရှိ cell များတွင် မမျိုးဥ (egg cell) ကို သားအိမ် (uterus) ဆီသို့ တွန်းပို့ရန် cilia များပါရှိသည်။ Flagellum ပါသော တစ်ခုတည်းသော လူသားဆဲလ်မှာ သုတ်ပိုး (s***m cell) ဖြစ်သည်။ Flagellum သည် သုတ်ပိုး၏ ရွေ့လျားနိုင်စွမ်း (motility)ကို ဖြည့်ဆည်းပေးသည်။

Microvilli
Microvilli များသည် cell ၏ လွတ်လပ်သောမျက်နှာပြင် ရှိ ဆဲလ်အမြှေးပါး၏အတွန့်များ (folds of the cell membrane)ဖြစ်သည်။ ဤအတွန့်များသည် အမြှေးပါး၏ မျက်နှာပြင်ဧရိယာ ကို များစွာတိုးမြှင့်ပေးပြီး၊ ပစ္စည်းစုပ်ယူသည့် အင်္ဂါများ (absorbing organs) ၏ အတွင်းနံရံ cell များ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် အူသိမ် (small intestine) သည် အာဟာရစုပ်ယူမှု (absorption of nutrients) အတွက် ကြီးမားသော မျက်နှာပြင်ဧရိယာလိုအပ်သဖြင့်၊ ၎င်း၏အတွင်းနံရံ cellsများစွာတွင် microvilli များပါရှိသည်။ ကျောက်ကပ်၏ ပြွန်ငယ်များ (kidney tubules) ရှိ အချို့ cell များတွင်လည်း microvilli များပါရှိပြီး၊ အသုံးဝင်သောပစ္စည်းများကို သွေးထဲသို့ ပြန်လည်စုပ်ယူမှု (reabsorption) ကို ထိရောက်စွာလုပ်ဆောင်ပေးသည်။

Cell Organelles များ၏လုပ်ငန်းများကို နောက်ဆုံးပုံ တွင် အကျဉ်းချုပ်ဖော်ပြထားသည်။

Address

6PFH+GJC Kuala Lumpur, Federal Territory Of Kuala Lumpur
Kuala Lumpur
43300

Website

facebook.com

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when 𝐌𝐫𝐒𝐨𝐞𝐦𝐢𝐧𝐧𝐚𝐢𝐧𝐠 posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Shortcuts

Want your practice to be the top-listed Clinic in Kuala Lumpur?