Wees de eerste die het weet en laat ons u een e-mail sturen wanneer Art of Goodbye nieuws en promoties plaatst. Uw e-mailadres wordt niet voor andere doeleinden gebruikt en u kunt zich op elk gewenst moment afmelden.
Op een snikhete ochtend in augustus 2015 toen ze aan de telefoon kwam wist ik het gelijk. Het was goed mis. Rare uitspraak in onze taal eigenlijk, ‘goed mis’... Er zijn maar een paar dingen die we als mensen hebben om gevoelens van onmacht te uiten. Woorden helpen daarbij. Het eerste dat ik tegen haar zei toen ik haar fluisterende, getergde stem hoorde was: “Wij halen jou van dat eiland af direct terug naar Nederland, ik wil dat je nu naar de dokter gaat.” Gebroken hing ze op, na een half jaar in ontkenning alle voortekens van narigheid weggewuifd te hebben kon ze nu niets anders meer dan instemmen.
In minder dan zes maanden hadden we een blakende vrouw met blosjes op de wangen, die midden in het leven stond, voor onze ogen zien wegkwijnen. Alle zorgen van vrienden en familie wimpelde ze af met een ‘ach het is mijn eetlust maar’, het zou allemaal zó weer goed komen en zo voorts en zo verder. En ondanks mijn aanhoudende zorgen stapte ze met haar partner op het vliegtuig, om 6 weken naar hun vakantiewoning op één van de verder weg gelegen eilanden in de Adriatische Zee af te reizen. Een eiland dat alleen per boot of privé vliegtuig toegankelijk was, zonder ziekenhuiszorg of ambulance, urenlang reizen verwijderd van het dichtstbijzijnde ziekenhuis aan het vasteland. Ik was er totaal niet gerust op.
Ze gaf de telefoon aan haar partner en ik instrueerde hem staccato nadat hij me alles had opgebiecht dat ik moest weten: dat ze al vier weken op bed lag, geen hap door haar keel kreeg, alleen door een rietje kon slikken (water, thee, bouillon met wat fijngemalen rijstwafel), veel braakte en constant misselijk was. Dat ze weigerde de lokale Arts op huisbezoek te ontvangen. Dat ze niets binnenhield. We schoten in actie om haar via de Alarmcentrale naar Nederland te repatriëren. Het idee was om linea recta naar het ziekenhuis in haar woonplaats te rijden, maar eenmaal aan de gate op Schiphol werd mij duidelijk dat ook hier haar vechtlust tegen de tumor dusdanig sterk was, dat ze eerst naar huis wilde. Op haar manier afscheid nemen, nog eenmaal alles aanraken zoals het ‘was’. Nog een nacht in haar eigen bed. Daar had ze haar redenen voor, die ik later pas zou gaan begrijpen, toen ze van ziekenhuisbed naar ambulance naar chemo-zaal naar rolstoel verplaatst werd. Je kunt een ander nooit veroordelen vanuit enkel de ratio, of veiligheidsclichés . Het respect voor iemands waardigheid is het grootste goed dat we elkaar kunnen schenken. De volgende dag pas is ze opgenomen. En toen was het te laat. Slokdarmkanker, terminaal.
Op 7 november 2015 overleed Danica Marenić , 56 jaar, feministe, mijn semi-peetmoeder en hartsvriendin. De beste vriendin van mijn zoon. Dol op zonnebloemen, de zee, lavendel, alle tinten blauw en lila, Sofia Loren, mandoline ballades, handgeschreven recepten, wijn, zelfgemaakt ijs, roodgelakte nagels, hand geperste espresso, haar pergolas en onbespoten moestuin, eco boerderijen en buddha beelden. Roti en Kwekkeboom kroketten. En ik mis haar iedere dag, soms heel levendig, soms heel vaak, maar nog steeds iedere dag.
Toen we met een bonte verzameling mensen in die aula van het crematorium verzameld waren, keken mijn zoon en ik elkaar vertwijfeld aan. De sfeer die daar hing deed niet meer aan Danica denken. Het was een afscheid dat haar geenszins symboliseerde... Ivan Benicio zei zelfs dat hij het allemaal maar donker en deprimerend voor. Waar waren de zonnebloemen, haar blauwe kleuren? De vrolijkheid wanneer we haar huis binnenstapten? Er werd slappe koffie geserveerd. In een zaaltje zonder de muziek die bij haar thuis altijd aan stond, zonder sfeerverlichting of objecten die aan haar deden denken. Geen enkele personal touch, uitgerekend bij een persoon die een oeuvre naliet waar we vandaag de dag met zijn allen hi-ha-hartelijk om kunnen lachen, ditmaal eindelijk met een traan tussendoor!
DE LAATSTE REIS
Eerder die herfst was ik gastvrouw tijdens de condoleance dagen voor mijn toenmalige schoonvader, die thuis opgebaard lag. De familie was ontdaan, na een lang ziekbed van hun geliefde familiehoofd en de aangekondigde euthanasie. Zeldzaam wijs en warm, liet hij met zijn aanstonds overlijden een grote verslagenheid achter bij de nabestaanden. De ruim tachtigjarige Siciliaan wilde na zijn crematie gerepatrieerd worden, om na jarenlange afwezigheid in Nederland herenigd te worden met zijn geboortegrond. Nog eenmaal riep hij me bij zich, verklapte vermoeid en teder een ongekend Mediterraanse levensles in mijn oor en liet mijn zoon zijn Zwitserse zakmes na.
Alle haken en ogen rondom het soepel organiseren van zijn laatste reis heb ik destijds als onnodig pijnlijk ervaren voor zijn weduwe en kinderen. Zijn zoon, nota bene gepassioneerd wereldreiziger en account manager zakenreizen, werd dusdanig tegengewerkt door de hopeloos verouderde Uitvaartwet dat de hele familie moest wachten op de eerstvolgende schoolvakantie om af te kunnen reizen met de urn van papa. Ook mijn peetvader vond het mensonterend en onverklaarbaar dat hij ruim een maand moest wachten om Danica’s as op te halen voor haar laatste reis terug naar haar geboortedorpje, aan de rivier de Sava in Kroatië, waar haar familie reikhalzend uitkeek naar de uitstrooiing. Onwerkelijk was het moment waarop we hem dan bij de Kiss & Ride van Schiphol uitzwaaiden, zijn trolley in de ene hand en haar urn in de andere.
Met verwondering heb ik mij sindsdien afgevraagd hoe het mogelijk is dat in een land als Nederland, waar zo veel schijnbaar futiele moties rap door de Tweede Kamer behandeld worden, de op één na belangrijkste gebeurtenis in een mensenleven zo weinig aandacht krijgt. Op de geboorte na, is sterven onze grootste gemene deler. Iedereen is gebaat bij een duurzame Uitvaartwet. Met regelingen die voorzien in de persoonlijke situaties van alle Nederlanders.
Andere ervaringen volgden, waarin ik mensen bijstond uit een opgelaaide passie voor uitvaarten. Zo ontstond mijn filosofie voor een ‘kameleon benadering’ van een laatste afscheid: mijn eigen mening en smaak doen er niet toe, want het gaat er om dat ik ontdek wat een overledene uniek maakte en die visie vertaal naar het offline + online afscheid.
ZANDLOPER
De kunst van een ultieme persoonlijk afscheid ontwerpen, is dat er geen losse eindjes meer rondzweven. Dus ik start vanuit mijn hart, ga voelen wie ik voor mij heb. Is het een jong iemand die nog midden in het leven staat en de dingen gewoon lekker op tijd goed geregeld wil hebben, voor later? Of is het iemand die in de herfst van zijn leven is gearriveerd, met wie ik ga terugblikken en wellicht (auto)biografisch aan de slag ga voordat we praktische dingen in orde brengen?
Maar het kan ook een nabestaande zijn die het overlijden van een dierbare meldt. Dan leg ik mijn methode langs de emoties van de familie en vrienden om de persoonlijkheid van de overledene te ontdekken. De zandloper van Art of Goodbye werkt op een agile manier, waardoor we starten met voelen, altijd eerst de tijd nemen voor de zogenaamde ‘software’ van de uitvaart. Wie zijn er belangrijk in het visualisatie gesprek op de dag van het overlijden? Wie mogen we op Dag 1 verder niet vergeten te betrekken? Zodat er straks tijdens de uitvaart bij zo veel mogelijk belangstellenden goede herinneringen ontstaan.
Op Dag 2 en Dag 3 is er nog voldoende tijd voor de ‘hardware’ van de uitvaart. Dit omvat formaliteiten* en praktische zaken waar 95% van mijn collegae zich op focust, maar die ik inmiddels als een hygiene factor beschouw. Door met een set vaste partners en betrouwbare leveranciers te werken, lukt het samenstellen van een duurzame uitvaart te allen tijde op een efficiënte manier. Waardoor er in deze kostbare week tijd overblijft voor het dagelijks bijstellen van persoonlijke bijdragen van vrienden en familie. Op een fysieke én digitale manier. Want we betrekken ook mensen die er niet persoonlijk bij kunnen zijn.
Op Dag 4 bevestigen we alle afspraken met partners, tussenpersonen, personeel, locaties. Ook de online nalatenschap inventariseren we, dit is het moment om gewenste collages en montages in productie te nemen. Om de techniek behoefte te (laten) testen en bij onze leverancier een dossier te openen voor de gewenste digitale productie(s) per nabestaande.
Tot slot lopen we het draaiboek in grote lijnen na en drukken dan de pauze knop in.
Dag 5 is gereserveerd voor sereniteit en afscheid nemen. Volledig begeleid door Art of Goodbye, desgewenst georganiseerd als officieel rouwbezoek voor belangstellenden, vaak in een uitvaartcentrum maar natuurlijk overal te organiseren waar de dierbare opgebaard ligt.
Condoleancebezoeken vinden meestal in de avond plaats (19.00 - 20.30 uur). Familiebezoeken vinden doorgaans overdag plaats (9.30 - 17.00 uur).
Wanneer iedereen waardig, stijlvol en met respect afscheid genomen heeft, sluit ik samen met de aller naasten de kist.
Op Dag 6 kiezen de meeste mensen ervoor om de ceremonie te laten plaatsvinden. Wettelijk gezien mag dat al vanaf 36 uur na overlijden. Met Art of Goodbye en onze partners ben ik er om binnen de enige Vier Spelregels van de Nederlandse Uitvaartwet jouw ideale laatste afscheid te organiseren. Waar dan ook, hoe dan ook. Zelfs na een ongeluk, misdrijf, zelfdoding of euthanasie mag je het ultieme persoonlijke laatste afscheid houden. Juist dan is het belangrijk om het leven te vieren.
VIER JE LEVEN IN VRIJHEID
De eens zo beladen uitvaart taboes zijn inmiddels door kunstenaars en dichters en dansers en bohemians en millennials en #changingaging activisten en wereldburgers en digital nomads en ecologen en auteurs en onszelf vervangen door een ode aan het leven. Bel ons om waardevolle uitvaartinitiatieven te bespreken.
