02/04/2022
Wanneer je als oude trauma's dichtbij komen verdwijnt uit je lichaam of uit verbinding gaat met je gevoel, alleen maar in je hoofd zit kun je er niet van helen. Tegelijkertijd is dit wat heel veel gebeurt. Ook in mijn praktijk zie ik het heel vaak. Het helen begint dan bij in contact blijven met je lijf en met wat er te voelen is. In de veiligheid van bevestigend contact met de ander.
Dissociatie
‘Waarom kijk je steeds van me weg als ik je iets vraag?’ Ze zegt het vriendelijk, mijn therapeute, maar toch schrik ik. ‘Hoezo, wat doe ik verkeerd?’ schiet als eerste gedachte door mijn hoofd. Dat komt omdat ze in mijn gevoel toch iets van mijn moeder wegheeft, ook al is ze een veel lievere, zachtere versie van mijn externe geweten.
Ik denk na over haar vraag, terwijl ik mijn best doe haar aan te blijven kijken. Dat valt nog niet mee, merk ik. En dat zeg ik haar ook: ‘Het is veel lastiger nadenken als we tegelijkertijd oogcontact hebben.’
Er zijn in een psychotherapie vaak van die momenten dat er ineens een muntje valt. Dat je ineens iets begrijpt waar je vlak daarvoor nog geen besef van had. Dat maakt therapie tot zo’n magisch iets, of je nu de therapeut bent of degene die haar of zijn existentiële problemen inbrengt…
De technische term voor het fenomeen dat ik hier bij mezelf waarnam is ‘dissociatie’. Het is een van de weinige moeilijke woorden die ik in mijn werk graag hanteer. Als je iemand kunt laten zien dat zij of hij af en toe dissocieert help je vaak al. Je geeft een woord aan iets dat ze zich meestal niet bewust zijn. En ergens woorden aan geven helpt bij de bewustwording, een van de eerste stapjes op de lange weg van herstel (of heling).
In de ideale wereld hebben mensen onbeperkt toegang tot hun buik (de plek van de primitieve, instinctieve gevoelens), hun hart (het centrum, de plek waar alles samenkomt) en hun hoofd (het regiecentrum, waar bewust gedrag tot stand komt). Deze uiteenzetting is een tikje kort door de bocht en zal tot commentaar van deskundigen leiden, maar voor mij werkt het (als therapeut én als mens met oud zeer). Mensen die goed in hun vel zitten hebben volledige toegang tot de drie niveaus die ik hierboven schetste. Ze weten de weg in hun buik, hart en hoofd. En die zijn onderling ook nog eens goed verbonden. In het intieme, meest persoonlijke contact met een medemens gebeurt er iets op alle niveaus: in het hoofd, in het hart en in de buik. En met ‘intiem contact’ gaat het niet over seks. Het is heel goed mogelijk om seks te hebben zonder enige intimiteit en je kunt intiem zijn met een ander mens zonder dat daar enige seksuele lading bij zit.
Terug naar de dissociatie: ik houd van een simpele voorstelling van zaken (‘Simpel is het moeilijkst’, vrij naar Cruijff). Mensen die dissociëren blokkeren de overgang van hoofd naar lichaam, en omgekeerd. Ze denken wel, en voelen niet. Of ze kunnen met hun verstand niet bij hun gevoel. Mijn overtuiging, op basis van werkervaring én mijn persoonlijke geschiedenis, is dat dissociatie het meest voorkomende verschijnsel is bij mensen met traumatische ervaringen. Vooral als ze lang geleden zijn. Maar dissociatie wordt ook vaak over het hoofd gezien. Kijk maar naar waar dit verhaaltje mee begon. Je hebt mensen die letterlijk uit een gesprek verdwijnen als de oude pijn te dichtbij komt. Ze zweven als het ware weg en zijn niet meer goed aanspreekbaar. Hun lichaam neemt het over, het verstand gaat ‘uit’. Veel hulpverleners reserveren de term dissociatie voor dit fenomeen, dat heel indrukwekkend kan zijn (en voor veel therapeuten ook beangstigend). Ik ben ervan overtuigd dat het omgekeerde nog veel vaker voorkomt: praten zonder te voelen. Verstandige dingen zeggen, maar zonder dat er verbinding is met de gecompliceerde gevoelslagen die in ons lichaam verstopt liggen. Ik ben daar zelf een voorbeeld van, en hoop ooit te kunnen zeggen dat het achter me ligt.
Het is ook hoe we tegenwoordig ‘moeten’ leven in de Westerse wereld: het verstand is de maat der dingen, voor maatschappelijk succes is nog maar weinig gevoel vereist. Daarom heette dat boek ook ‘Gevoelsarm’.
Het is mijn persoonlijke ervaring, maar ik merk het ook in mijn werk: hoe beter het lukt om niet te dissociëren, hoe verder je bent in je herstelproces. In de hervonden verbinding met al die ellendige en complexe gevoelens van vroeger word je weer mens. Pijnlijk, maar onvermijdelijk. Geen mens wordt gedissocieerd geboren…
