
19/07/2025
लेखक: नीवन वेलकेयर सेन्टर
स्थान: पुरानो बानेश्वर, काठमाडौं
🔍 कुलत भन्नाले के बुझिन्छ?
“कुलत” वा “लत” भन्नाले कुनै नशालु पदार्थ वा व्यवहारप्रति यस्तो निर्भरता जनाइन्छ जुन व्यक्तिले बारम्बार दोहोर्याउँछ, यद्यपि त्यसले शारीरिक, मानसिक र सामाजिक रूपमा हानि पुर्याइरहेको हुन्छ।
कुलत दुई प्रकारका हुन्छन्:
पदार्थजन्य कुलत (Substance Addiction):
मदिरा (Alcohol)
चुरोट/सिगरेट
गञ्जा, अफिम, ब्राउन सुगर, कोकिन जस्ता लागू औषध
पेनकिलर वा स्लीपिङ ट्याब्लेटको दुरुपयोग
व्यवहारजन्य कुलत (Behavioral Addiction):
मोबाइल/इन्टरनेट/गेमिङ लत
जुवा वा सट्टा
पोर्नोग्राफीको लत
अत्यधिक किनमेल वा खानपान
❓ के तपाईं कुलतमा हुनुहुन्छ?
यदि तपाईं यी प्रश्नहरूमध्ये ३ वा बढीमा “हो” भन्नुहुन्छ भने, तपाईं कुलतमा हुनुहुन्छ भन्ने संकेत हो:
के तपाईंले त्यही व्यवहार वा पदार्थलाई दिन–दिनै प्रयोग गर्नुहुन्छ?
के छोड्ने प्रयास गर्नु भयो तर सक्नुभएन?
के तपाईंको पढाइ, काम, सम्बन्ध वा स्वास्थ्यमा असर परेको छ?
के तपाईं लुकाएर गर्न थाल्नुभएको छ?
के तपाईं पछुताउनुहुन्छ तर पनि दोहोर्याउनुहुन्छ?
🧠 कुलत किन लाग्छ? — कारणहरू
1. मानसिक कारणहरू:
तनाव, डिप्रेशन, एक्लोपन
आत्मसम्मानको कमी
असफलताको डर
2. सामाजिक कारणहरू:
साथीहरूको दबाब (Peer Pressure)
परिवार वा सम्बन्धमा असन्तुलन
कु–संगत र वातावरण
3. जिनेटिक/न्यूरोलोजिकल कारणहरू:
मस्तिष्कमा dopamine reward system को अतिसक्रियता
परिवारमा कुलतको इतिहास
4. अनुभवजन्य कारणहरू:
बाल्यकालको शोषण वा आघात
जीवनमा गम्भीर दुर्घटना वा परिवर्तन
🚨 कुलतका प्रमुख लक्षणहरू
मानसिक लक्षणहरू:
लतको कुरा मनबाट हट्दैन
निर्णय लिन गाह्रो
चिडचिडाहट, बेचैनी
अपराधबोध वा आत्मग्लानी
शारीरिक लक्षणहरू:
निद्रा गडबड
खानपानमा असन्तुलन
तौल बढ्नु/घट्नु
कम्पन, पसिना, छटपटाहट
सामाजिक लक्षणहरू:
आफन्तसँग टाढा हुनु
झुट बोल्ने बानी
पढाइ/काममा रुचि घट्नु
आर्थिक समस्या
⚠️ कुलतको दीर्घकालीन असरहरू
शारीरिक रोगहरू: मुटु रोग, कलेजो बिग्रनु, मस्तिष्कमा असर
मानसिक रोगहरू: Anxiety, Depression, Bipolar Disorder
सामाजिक पतन: सम्बन्ध विच्छेद, अपमान, एकान्त
आर्थिक बर्बादी: जागिर गुमाउनु, ऋण, कानुनी समस्या
✅ कुलतबाट मुक्ति पाउने उपायहरू
1. स्वीकारोक्ति र आत्मबोध:
– “म लतमा छु” भन्ने स्वीकार नै सुधारको पहिलो चरण हो।
2. परामर्श (Counseling):
– Certified मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञसँग CBT (Cognitive Behavioral Therapy), Motivational Interviewing जस्ता थेरापी प्रभावकारी हुन्छन्।
3. Rehabilitation (नशा मुक्ति केन्द्र):
– गम्भीर अवस्थामा residential rehabilitation आवश्यक हुन्छ।
4. औषधोपचार (Medical Detox):
– Withdrawal symptoms रोक्न चिकित्सकद्वारा निर्धारित औषधिहरू आवश्यक पर्न सक्छ।
5. ध्यान, योग, र व्यायाम:
– आत्म–नियन्त्रण बढाउन तथा दिमागको सन्तुलनका लागि अत्यन्त उपयोगी
6. सकारात्मक संगत र परिवारको साथ:
– कुलत छोड्न सकारात्मक वातावरण अपरिहार्य हुन्छ।
7. नयाँ गतिविधिमा ध्यान दिनुहोस्:
– संगीत, कला, अध्ययन, सामाजिक सेवा आदि
🏥 नीवन वेलकेयर सेन्टरको सुझाव
यदि तपाईं वा तपाईंका आफन्त कुनै प्रकारको कुलतबाट पीडित हुनुहुन्छ भने हाम्रो अनुभवी मनोचिकित्सक, काउन्सिलर र समर्पित टिम बाट गोप्य, सुरक्षित र प्रभावकारी उपचार लिन सक्नुहुन्छ।
🕊️ कुलत कुनै पनि व्यक्तिमा हुन सक्छ — तर समयमै बुझेको र स्वीकारेको मान्छे नै विजेता हुन्छ।
🌱 आज सुधारको बाटो सुरु गर्नुहोस् — हामी तपाईंको साथमा छौं।
📞 सम्पर्क:
नीवन वेलकेयर सेन्टर Pvt. Ltd.
पुरानो बानेश्वर, काठमाडौं
फोन: 014579955 | मोबाइल: 9845541619
Website: