17/08/2025
Paunawa, Basahin ng mabuti!
Rabies, isang sakit na hindi natin gustong maranasan, at maranasan ng kahit sa ating mga mortal na kaaway man. Ito ay nakakatakot, mapusok, at mabigat. Kapag nagpakita na ng sintomas, kahit gaano man kaliit, ay hindi ito dapat balewalain. Ito ay isang malaking hamon, na maaaring kumitil ng buhay ng sinuman, maging ito man ay tao o hayop. Ito ay nagiging sanhi ng libu-libong pagkamatay sa buong mundo bawat taon. Bagaman mukhang bihira, hindi alam ng marami na ito ay kumakalat. Noon, tinawag itong "HYDROPHOBIA" dahil isa sa mga sintomas nito ay ang takot sa tubig. Kaya't kailangan nating maghanda at magkaroon ng kaalaman tungkol sa sakit na ito upang maiwasan ang pagkalat nito at maiwasan ang peligro sa ating kalusugan.
1.) ANO ANG RABIES? PAANO ITO NATATRANSMIT?
Ang rabies (kilala rin sa tawag na "HYDROPHOBIA" at may scientific name na "LYSSAVIRUS") ay isang nakamamatay na sakit na dulot ng virus na kumakalat sa mga hayop tulad ng a*o, pusa, at iba pang nilalang.
2.) NAKAKAHAWA BA ANG MGA HAYOP NA NASA INCUBATION STAGE PALANG NG RABIES? ANO ANG INCUBATION STAGE SA RABIES?
Hindi nakakahawa ang hayop sa incubation stage ng rabies dahil hindi pa aktibo ang virus sa katawan nila. Kapag nagpakita na ng sintomas ng rabies, nakakalat na ang virus sa kanilang kapaligiran at maaaring magdulot ng panganib sa kalusugan ng iba pang hayop at tao. Kung nakagat ka ng hayop, kailangan mong magpakonsulta sa doktor o beterinaryo upang malaman kung kailangan ng post-exposure prophylaxis (PEP). Ito ay serye ng mga bakuna at gamot na makakatulong sa pagpigil sa pagkalat ng virus sa iyong katawan.Ang INCUBATION STAGE sa rabies ay tumutukoy sa panahon mula sa pagkakalantad sa virus ng rabies hanggang sa unang pagpapakita ng sintomas. Sa incubation stage ng rabies, wala pang makikitang sintomas o nararamdaman ang isang tao o hayop. Ito ang panahon mula nang mahawa ng rabies virus ang isang indibidwal hanggang sa lumitaw ang mga sintomas. Ang tagal ng incubation period ay maaaring mag-iba-iba depende sa tindi ng exposure sa virus, edad at kalagayan ng immune system ng tao o hayop, at iba pang mga pangangailangan ng host. Sa ka*o ng tao, karaniwang tumatagal mula sa dalawang linggo hanggang anim na buwan bago lumitaw ang mga sintomas ng rabies.
3.) TOTOO BA NA SA MGA MAMALYA LANG KUMAKALAT ANG RABIES
Oo, sa mga mamalya lang, kabilang ang mga hayop tulad ng a*o, pusa, o kahit na mga hayop sa kabundukan at kagubatan tulad ng mga paniki, racoons, possums, at iba pa. Ang mga ibon, reptilya, at iba pang mga hayop ay hindi kadalasang nagkakaroon ng rabies, at kung sakaling mayroon man, hindi sila kasing kadalas na nagkakaroon ng pagkakataon na makagat ang tao.
4.) SA KAGAT LANG BA KUAMAKALAT ANG RABIES?
Kumakalat ang rabies sa tao hindi lamang sa pamamagitan ng kagat ng hayop na may rabies kundi maging sa kalmot at talsik ng laway nito sa mga sugat, butas o bukas na bahagi ng katawan ng tao. Kaya naman, mahalaga ang agarang pagpapatingin sa doktor kung mayroong nalunok na laway ng hayop na nangalmot o nangagat na hayop. Ang mga apektadong tao ay dapat magpakonsulta sa doktor at magpabakuna para maiwasan ang pagkalat ng sakit.
5.)ANO ANG MGA YUGTO AT SINTOMAS NG RABIES?
Ang unang yugto ng rabies ay tinatawag na INCUBATION STAGE, Ang incubation stage ng rabies ay tumutukoy sa panahon mula nang tamaan ng rabies virus ang isang tao hanggang sa lumitaw ang mga sintomas ng sakit. Karaniwan, tumatagal ito ng mga 3 hanggang 8 na linggo, ngunit maaari rin itong tumagal nang mas maikli o mas mahaba depende sa dami ng virus na nakapa*ok sa katawan at iba pang mga kadahilanan tulad ng lokasyon ng kagat at ang uri ng hayop na nakagat.
Sa panahong ito, hindi pa nakakaranas ang pasyente ng anumang sintomas ng rabies. Ngunit kahit na walang sintomas, mahalaga na agad na magpakonsulta sa doktor kapag nakagat ng hayop upang masiguro na walang nabakunahan ang hayop sa rabies at upang magsimula ng agarang profilaktikong paggamot. Ito ay dahil mas mataas ang tsansa na magkaroon ng agarang pagaling kung ang gamutan ay nagsimula agad sa panahon ng incubation stage.
Ang pangalawang yugto ay ang PRODROMAL STAGE, Ang prodromal stage ng rabies ay isang yugto ng sakit na kadalasang tumatagal nang 2 hanggang 10 araw bago lumitaw ang mga sintomas ng huling yugto ng sakit. Sa yugtong ito, maaaring magpakita ang mga sumusunod na sintomas:
- Pagkakaroon ng pananakit, pamamaga, at pangangati sa lugar ng kagat ng hayop na may rabies
- Pagkakaroon ng lagnat, panghihina, at pagkapagod
- Pagkakaroon ng sakit ng ulo, pagkahilo, at pagsusuka
- Pagkakaroon ng sakit sa lalamunan, sipon, at pangangati sa ilong o iba pang bahagi ng katawan
- Pagkakaroon ng kaba o nerbiyosismo, pagkabalisa, at di pagkakatulog o insomnia
Ito ang yugto na wala nang kayang magpagaling ng kahit na pinakamagaling na doctor.
Pagkatapos ng prodromal stage, sumusunod ang NEUROLOGIC STAGE ng rabies. Ito ang aktibong yugto ng sakit kung saan lumilitaw na ang mga malulubhang sintomas ng rabies. Karaniwan itong tumatagal ng 2 hanggang 7 araw, pero maaari rin itong maiksi o mahaba depende sa iba't ibang kadahilanan tulad ng kalagayan ng kalusugan, edad, at dami ng virus na puma*ok sa katawan.
Sa neurologic stage, kumalat na ang virus sa utak at spinal cord, na nagdudulot ng pamamaga at pinsala sa nervous system. Ilan sa mga sintomas na maaaring makita sa yugtong ito ay ang mga sumusunod:
- Malalakas at masakit na spasms ng kalamnan, lalo na sa lalamunan at dibdib
- Hydrophobia o takot sa tubig, na dulot ng masakit na spasms sa lalamunan at bibig kapag sinusubukan uminom ng tubig o ibang likido
- Hirap sa paglunok o pagkakaroon ng abnormal na dami ng mabulang laway sa bibig
- Pagkalito, pagkabagabag, at pagkabahala
- Delirium, hallucinations, at hindi karaniwang kilos, Airophobia, Photophobia
- Pagkakabulag, pagkawala ng lakas, at pagkakalumpo ng kalamnan
- Pagkakasara ng paghinga at puso
Kaya takot sa tubig at hangin yung mga nagka rabies kasi pag lumunok sila ng tubig o tumapat sa kanila yung hangin, feeling nila hindi sila nakakahinga. Nagbblock sa lalamunan yung tubig o hangin kaya pakiramdam nila nalulunod sila. Hindi sila takot sa tubig sa ba*o kundi naaalala nila sa tubig na tuwing iinom sila, feeling nila hindi sila makahinga dahil nga nahihirapan sila lunukin dahil nag coconstrict yung throat nila. Yan ang rea*on bakit sila may hydrophobia (fear of water) at anemphobia (fear of air/wind). Sensitive sa ingay ksi sumusumpong sa migraine kaya ayaw nila sa maingay sobrang sensitive sakanila pati napo sa linawag. Nanlalabo ang Mata or minsan Double vision,
Ang neurologic stage ng rabies ay karaniwan nang nagdudulot ng kamatayan, at wala pang kilalang lunas sa sakit kapag nagsimula na ang mga sintomas. Kaya naman mahalagang maghanap ng agarang medikal na atensyon kung isang tao ay nakagat ng isang hayop na maaaring magdala ng rabies. Maagang pagbabakuna at paggamot ay maaaring makatulong upang maiwasan na kumalat ang virus sa neurologic stage.
Pagkatapos ng neurologic stage ng rabies, sumusunod ang COMA STAGE, ang pinakahuling yugto. Sa yugtong ito, nagiging mas malubha ang mga sintomas at komplikasyon ng rabies. Lumalala ang pamamaga sa utak at spinal cord, at maaaring magdulot ng kumplikasyon sa paghinga at pagpapakalma ng puso. Ang pasyente ay maaaring lumubha ang kanyang kalagayan at maabot ang komatose state. Sa yugtong ito, maaaring magtagal ang pasyente ng ilang araw hanggang ilang linggo bago tuluyang MAMATAY.
