03/01/2025
چاقۍ Obesity
چاقي یوه پیچلې طبي حالت دی چې په کې د بدن چربی زیاتېږي او دا د مختلفو روغتیایي خطراتو لامل کیږي. دا عموماً د بدن د ماس اندیکس (BMI) له لارې تعریف کیږي، چې د یوه شخص وزن په کیلوګرامو کې د قد په مترونو کې مربع تقسیم کولو سره محاسبه کیږي. د نړیوالې روغتیا سازمان (WHO) له مخې، که چیرې BMI 30 یا ډیر وي، نو دا چاقي بلل کیږي
**** روغتیایي اغیزې
چاقي له ګڼو روغتیایي ستونزو سره تړاو لري، چې پکې شامل دي:
د زړه او رګونو ناروغۍ:
چاقي د زړه ناروغیو او سټرو خطر زیاتوي.
د شکر ناروغي (نوع 2):
شاوخوا 90٪ د نوع 2 شکر ناروغۍ قضیې د اضافي وزن سره تړاو لري.
ځینې سرطانونه:
چاقي د مختلفو سرطانونو، لکه د سینې، کولمو او اندومتر سرطانونو لامل ګرځي.
د عضلاتو او هډوکو ناروغۍ: لکه آرتریت، چې په چاقو خلکو کې ډیر عام دی.
**** اقتصادي پایلې
چاقي نه یوازې روغتیایي ستونزې رامنځته کوي، بلکې اقتصادي بار هم لري. په متحده ایالاتو کې، د چاقۍ اړوند روغتیایي لګښتونه هر کال شاوخوا 173 میلیارد ډالر اټکل کیږي. دا لګښتونه د چاقۍ اړوند ناروغیو درملنې، تولیدي ضایع او مخکې له وخته مړینه شاملوي.
**** نړیوالې تمایلات
د چاقۍ کچه په نړیواله کچه لوړه شوې ده. له 1990 څخه تر 2022 پورې، د 5–19 کلنو ماشومانو او ځوانانو ترمنځ د چاقۍ کچه څلور برابره شوې ده، پداسې حال کې چې د لویانو چاقۍ کچه دوه برابره شوې ده. اوس مهال، په نړۍ کې له 1 میلیارد څخه زیات خلک چاق دي.
**** د چاقۍ لاملونه
چاقي د مختلفو عواملو له ترکیب څخه رامنځته کیږي:
غذایي عادتونه:
د انرژي ډک خواړو زیات مصرف چې په غوړ او شکر کې لوړ وي، د وزن زیاتوالي لامل کیږي.
فزیکي غیر فعالتیا:
غیر فعال ژوند طرزونه د ښاروالۍ او کار ځایونو بدلون سره زیات شوي دي.
جینیاتي عوامل:
پداسې حال کې چې جینیاتي تمایل په چربی اکمالولو کې رول لري، چاپیریالي عوامل په اوسني چاقۍ وبا کې لویه ونډه لري.
اقتصادي عوامل:
محدود لاسرسی به صحي خواړه او خوندي تفریحي ځایونه کولی شي په ځینو ټولنو کې د چاقۍ کچې لوړېدو ته وده ورکړي.
**** مخنیوی او مدیریت
چاقي مخنیوی او مدیریت یوه ګډه هڅه ده چې شخصي ژوند طرز بدلونونه او پراخ ټولنیز مداخلتونه شاملوي:
صحي تغذیه:
میوه جات، سبزيجات، او ټول غله جات ته لومړیتوب ورکول او پروسس شوي خواړو کمول کولی شي وزن کنټرول کړي.
فزیکي فعالیت:
هره اونۍ لږ تر لږه 150 دقیقې فزیکي فعالیت کول د صحي وزن ساتلو لپاره مهم دي.
سیاستونه:
حکومتونه کولی شي داسې سیاستونه نافذ کړي چې صحي خواړو ته لاسرسی او ورزش لپاره خوندي چاپیریالونه هڅوي.
په ټوله کې، چاقي یوه پیچلې مسله ده چې ژور روغتیایي پایلې او اقتصادي لګښتونه لري. دې ته رسیدل اړتیا لري چې په فردي، ټولنیزو او سیاسي کچو کې ګډې هڅې وشي ترڅو صحي ژوند طرزونه او چاپیریالونه رامنځته شي.
