
07/10/2024
Phạm Đình Trọng: Hà Nội 70 năm thủ đô XHCN 10-10-1954 — 2024: Đường Cột Cờ — Đường Điện Biên Phủ
Con đường dài trong thăm thẳm lịch sử hình thành từ đầu thế kỷ 19 và trong suốt hơn 150 năm vẫn được người dân kẻ chợ Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội gọi tên là đường Cột Cờ. Dịp kỷ niệm 10 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, 1954 – 1964, chính quyền Hà Nội đã đổi tên đường Cột Cờ thành đường Điện Biên Phủ.
Ngày ấy là lính trong thành cổ Cột Cờ Hà Nội tôi đã được chứng kiến buổi lễ đổi tên đường diễn ra chiều thứ ba ngày 7.5.1964 ngay trên hè đường trước cổng bảo tàng Quân Đội.
Đứng trước hơn hai chục người đều là bô lão ngồi trên mấy chiếc ghế dài trên hè đường, thị trưởng Hà Nội, bác sĩ Trần Duy Hưng nói vễ chiến thắng lẫy lừng Điện Biên Phủ, về ý nghĩa một đường phố Hà Nội được mang tên Điện Biên Phủ. Trong tiếng vỗ tay rời rạc, thị trưởng Hà Nội đi đến cây cột điện ngay sát cổng bảo tàng Quân Đội, đưa hai tay kéo tấm lụa vàng phủ bảng tên đường treo trên cột điện. Tên đường Điện Biên Phủ lộ ra. Lúc này tiếng vỗ tay mới đồng loạt rộ lên.
Lễ đổi tên, trao cho một đường phố thủ đô mang tên vàng Điện Biên Phủ vào ngày lịch sử chiến thắng Điện Biên Phủ là một cột mốc, một sự kiện lịch sử, văn hoá của thủ đô đất nước mà tổ chức khá âm thầm, đơn sơ, buồn tẻ và lúi xùi như một sinh hoạt thường ngày ở một tổ dân cư, như một việc làm chiếu lệ cho có. Buổi lễ diễn ra ngay hè đường, không một băng vải, không một bảng chữ nêu tên buổi lễ.
Thị trưởng Hà Nội, bác sĩ Trần Duy Hưng và những bô lão tham dự lễ đổi tên đường Cột Cờ thành đường Điện Biên Phủ ngày đó nay đều đã là người thiên cổ nhưng sự kiện buồn một con đường Hà Nội mang nặng dấu tích lịch sử Hà Nội bỗng phải bỏ cái tên của khí thiêng đất Hà Nội, cái tên thân thiết trong cuộc sống hàng ngày và lay động, gợi cảm trong hồn người Hà Nội để mang tên một mảnh đất của núi rừng Tây Bắc xa xôi, một cái tên vang dội của lịch sử đương đại nhưng không cùng hồn văn hoá, không cùng hồn lịch sử với mảnh đất đọng hồn lịch sử, hồn văn hoá kinh kỳ Hà Nội.
Tên vàng Điện Biên Phủ của trang lịch sử chống quân Pháp xâm lược xứng đáng được đặt tên phố, tên quảng trường, tên trường học, tên công trình kiến trúc, xây dựng nhưng tên Điện Biên Phủ cần đặt ở chỗ khác, thay thế những cái tên khác chứ không thể đặt ở đường Cột Cờ, không thể thay tên Cột Cờ.
Không thể tuỳ tiện, làm chính trị nông cạn lấy tên ông chủ tịch nhà nước công nông Tôn Đức Thắng vốn là thợ cơ khí nhà máy sửa chữa tàu biển Ba Son bên sông Sài Gòn thay cho tên phố Hàng Bột, làm mất tên Hàng Bột của lịch sử kẻ chợ ba mươi sáu phố phường. Ở ngay đoạn đầu phố Hàng Bột có phố Hàng Cháo. Tên Hàng Bột, Hàng Cháo ghi dấu lịch sử đời sống xã hội ở mảnh đất đã có thời người dân sống bằng nghề xay bột, bán cháo. Vì phố Hàng Cháo rất ngắn nên tên Hàng Cháo vẫn còn. Hàng Bột phố dài, đường rộng, tên phố Hàng Bột mang hồn Hà Nội ba mươi sáu phố phường bị tên Tôn Đức Thắng chiếm mất rồi!
Không thể vì phải có tên phố Nam Bộ mà làm mất đi tên phố Hàng Lọng, Hàng Cỏ gợi nhớ, nhắc nhở về một thời Hà Nội ngựa xe dập dìu, võng lọng xênh xang.
Câu thơ của bà Huyện Thanh Quan viết về Thăng Long – Hà Nội “Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo” còn đi về trong trí nhớ, trong hồn người, trong lịch sử văn học Việt Nam, trong trang sách lịch sử, văn hoá Hà Nội thì tên phố Hàng Lọng còn phải được giữ lại ở đường phố nơi đã từng bán ô, bán lọng.
Câu ca dao lưu giữ bóng dáng con người kinh kì, lưu giữ hồn vía kinh kỳ Thăng Long – Đông Đô một thời vàng son: “Nhong nhong ngựa ông đã về / Cắt cỏ Bồ Đề cho ngựa ông ăn” Bồ Đề ở Gia Lâm. Cỏ Bồ Đề tốt tươi trên bãi bồi phù sa bờ Bắc sông Hồng theo thuyền vượt sông vào họp phường, họp chợ cỏ ở phố Hàng Cỏ. Câu ca dao về ngọn có Bồ Đề nuôi ngựa quan kinh kỳ còn mãi trong kho tàng văn học dân gian thì tên mảnh đất họp chợ Hàng Cỏ là minh chứng của câu ca dao cũng cần được lưu giữ như lưu giữ một mảnh hồn lịch sử Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội. Giữ tên Hàng Lọng, Hàng Cỏ là giữ nét đặc sắc kinh kì, chỉ kinh kỳ mới có.
Không phải chỉ một lần tuỳ tiện, vô lí, những người quản lí hành chính mảnh đất Hà Nội không có hồn lịch sử Thăng Long - Đông Đô – Hà Nội, không có hồn văn hoá Hà Nội đã tuỳ tiện lấy tên Nam Bộ thay cho tên Hàng Lọng, Hàng Cỏ. Rồi lại tuỳ tiện lấy tên Lê Duẩn thay cho tên Nam Bộ.
Mảnh đất nào cũng có lịch sử, có hồn của đất. Đất được gọi đúng tên là gọi lên hồn của đất, là nhắc đến cả lịch sử thăm thẳm của đất. Nam Bộ dù là tên gọi miền đất phương Nam ruột thịt của tổ quốc Việt Nam, dù là tên gọi thương nhớ trong lòng người dân Việt Nam cũng không thể thay thế cho tên Hàng Lọng gợi nhớ đời sống xã hội, gợi nhớ sinh hoạt một thời lịch sử của mảnh đất kinh kỳ Thăng Long, Hà Nội. Tên Lê Duẩn lại càng không thể thay thế cho tên Hàng Lọng. Lê Duẩn là cái tên đậm nét trong lịch sử Việt Nam thời đau thương nhất, là tên người đứng đầu đảng cộng sản cầm quyền, người vạch sách lược và phát động cuộc nội chiến đẫm máu thâu tóm giải đất miền Nam vào lãnh thổ cai trị của đảng cộng sản càng là cái tên lạc lõng với đường phố đã từng in dấu xưa xe ngựa kinh kì.
Năm con đường bao quanh thành cổ Hà Nội, Hoàng Diệu, Phan Đình Phùng, Lý Nam Đế, Trần Phú, Cột Cờ thì đường Cột Cờ mang nhiều chứng tích, nhiều dấu ấn lịch sử nhất của mảnh đất nhiều thăng trầm, nhiều biến cố Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội.
Tháp Cột Cờ đỏ sẫm màu gạch cổ được xây trong bảy năm từ 1805 đến 1812, ngay sau khi Chúa Nguyễn Ánh lên ngôi hoàng đế năm 1802 trở thành vua Gia Long, dời kinh đô vào Phú Xuân. Không còn là kinh đô, Gia Long đổi tên Đông Đô của nhà Lê thành Hà Nội. Kinh kỳThăng Long, kinh kỳ Đông Đô mang tên Hà Nội từ đó và Cột Cờ Hà Nội cũng có từ đó.
Giành và thống nhất được giang sơn một dải từ Hà Giang tới Phú Quốc, Kiên Giang, dời kinh đô cùng cả Quốc Tử Giám – Văn Miếu vào Phú Xuân, Gia Long vẫn cho xây thêm toà lầu Khuê Văn Các tuyệt đẹp ở kinh đô cũ Thăng Long. Xây tháp Cột Cờ ở kinh đô mới Phú Xuân, Gia Long cũng cho xây tháp Cột Cờ ở Hà Nội ghi nhận kinh đô của quá khứ. Đường Cột Cờ ngang qua trước tháp Cột Cờ hình thành từ đó. Con đường gắn liền với một sự kiện của lịnh sử Hà Nội. Con đường trải dài trong không gian lịch sử của kinh kỳ Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội.