18/07/2025
گٍگ اڪانومي: سنڌ جي نوجوانن لاءِ نئين دور جو چئلينج ۽ موقعو
اچو ته صدين پراڻي دور جو تصور ڪريون، جڏهن لکڻ ۽ پڙهڻ هڪ ناياب هنر هو. هر ڳوٺ ۾ ڪجهه چونڊ ماڻهو هئا جن کي ”ڪاتب“ چيو ويندو هو. اهي علم جا محافظ هئا، انساني ڪهاڻين ۽ تاريخ کي پنهنجي قلم سان محفوظ ڪندا هئا، ۽ ان ئي سبب معاشري ۾ انهن جو وڏو مان ۽ مرتبو هو. سندن پيشو نسل در نسل محفوظ سمجهيو ويندو هو.
پوءِ 1455ع ۾ ڇاپخاني (Printing Press) جي ايجاد ٿي، هڪ اهڙي انقلابي ٽيڪنالاجي جنهن ڪاتبن جي بالادستي ختم ڪري ڇڏي. ڪتاب سستا ۽ عام ٿي ويا ۽ هٿ سان لکڻ جو هنر پنهنجو قدر وڃائي ويٺو. هتي هڪ دلچسپ ڳالهه اها به آهي ته جڏهن يورپ ۾ ڇاپخانو عام ٿي رهيو هو، تڏهن سلطنتِ عثمانيه جي مسلمان علائقن ۾ ان جي ڇپائيءَ تي ڪيترو ئي عرصو پابندي رهي، جنهن ڪري اهي علائقا علم جي تيز رفتار پکيڙ ۾ پٺتي رهجي ويا.
پوين ڪجهه ڏهاڪن کان، ٽيڪنالاجي جا ماهر، خاص ڪري ڪمپيوٽر ڪوڊنگ ڪندڙ، اسان جي دور جا جديد ’ڪاتب‘ رهيا آهن. انهن وٽ هڪ خاص مهارت هئي، جنهن جي مارڪيٽ ۾ تمام گهڻي گهرج هئي. ان ئي سبب انهن کي وڏيون پگهارون، بهترين سهولتون ۽ هڪ محفوظ مستقبل جي ضمانت ملندي هئي.
پر اهو سونهري دور هاڻي پنهنجي پڄاڻيءَ تي پهچي رهيو آهي. وڏي پگھار واري مستقل ٽيڪنالاجي نوڪري جو تصور هاڻي هڪ حقيقت بدران ماضيءَ جو حصو بڻجي رهيو آهي. ان جا ٻه وڏا سبب آهن:
* هنر جو عام ٿيڻ: يونيورسٽين، آن لائن ڪورسن ۽ يوٽيوب جي ڪري ڪوڊنگ جو هنر هاڻي ڪجهه ماڻهن تائين محدود ناهي رهيو. دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ مان ڪو به ماڻهو اهو هنر سکي سگھي ٿو.
* مصنوعي ذهانت (AI): هي اسان جي دور جو ”ڇاپخانو“ آهي. AI هاڻي پاڻمرادو ڪوڊ لکي سگھي ٿو، غلطيون درست ڪري سگھي ٿو ۽ اهڙا ڪم ڪري سگھي ٿو جيڪي اڳي صرف ماهر انسان ئي ڪري سگھندا هئا.
پوءِ مستقبل ۾ ڪم ڪيئن ٿيندو؟
ان جو جواب آهي ”گِگ اڪانومي“ (Gig Economy) جي صورت ۾.
”گِگ“ (Gig) جو مطلب آهي هڪ ننڍو، عارضي يا ڪنهن خاص پروجيڪٽ تي ٻڌل ڪم. گِگ اڪانومي هڪ اهڙي معيشيت آهي جتي ڪمپنيون ماڻهن کي مستقل نوڪرين تي رکڻ بدران ننڍن ننڍن ڪمن يا پروجيڪٽن لاءِ معاهدي (Contract) تي رکن ٿيون. جيئن هڪ راڳي کي هڪ رات جي پروگرام لاءِ ”گِگ“ ملندي آهي، تيئن ئي هڪ ڊولپر کي هڪ خاص سافٽ ويئر ٺاهڻ يا هڪ ڊزائينر کي ويب سائيٽ ٺاهڻ لاءِ ”گِگ“ ملندي.
مستقبل ۾ ڪمپنيون وڏيون ٽيمون ٺاهڻ بدران آن لائن پليٽ فارمن (جهڙوڪ Upwork, Fiverr) تان پوري دنيا مان ماهر ماڻهن کي پنهنجي ضرورت مطابق ڪم ڏينديون. ڪم ختم ٿيندو، معاهدو به ختم ٿي ويندو.
سنڌ جي نوجوانن کي ڇا ڪرڻ گهرجي؟
هي تبديلي سنڌ جي نوجوانن لاءِ هڪ وڏو چئلينج به آهي ۽ هڪ بهترين موقعو پڻ. هن نئين حقيقت لاءِ پاڻ کي تيار ڪرڻ لاءِ هيٺين ڳالهين تي ڌيان ڏيڻ ضروري آهي:
* صرف ڊگري نه، هنر تي ڌيان ڏيو: ڊگري ضروري آهي، پر گِگ اڪانومي ۾ توهان جي ڊگري نه، پر توهان جو عملي هنر (Practical Skill) وڪامندو. اهو سکو جنهن جي مارڪيٽ ۾ گهرج آهي.
* مسئلا حل ڪندڙ بڻجو: صرف ڪوڊنگ سکڻ ڪافي ناهي. اهو سکو ته ان ڪوڊنگ کي استعمال ڪندي ڪنهن جو مسئلو ڪيئن حل ڪجي. ڪمپنيون ڪوڊر نه، پر مسئلا حل ڪندڙ (Problem Solvers) ڳولينديون آهن.
* پاڻ کي آن لائن 'وڪڻڻ' سکو: گِگ اڪانومي ۾ توهان پاڻ پنهنجي ڪمپني آهيو. آن لائن پليٽ فارمن تي پنهنجي سٺي پروفائيل ٺاهيو، پنهنجي ڪم جا نمونا (Portfolio) ڏيکاريو ۽ سڄي دنيا مان گراهڪ (Clients) ڳوليو.
* مسلسل سکندا رهو: ٽيڪنالاجي روز بدلجي ٿي. جيڪڏهن توهان نيون شيون سکڻ ڇڏي ڏنيون ته توهان مقابلي مان ٻاهر ٿي ويندا. هميشه نوان هنر سکڻ لاءِ تيار رهو.
* مصنوعي ذھانت کان ڊڄو نه، ان کي استعمال ڪريو: مصنوعي ذهانت کي پنهنجو دشمن نه، پر اوزار بڻايو. اهو سکو ته AI کي استعمال ڪندي پنهنجو ڪم وڌيڪ تيز ۽ بهتر ڪيئن ڪري سگھجي ٿو.
مستقبل مستقل نوڪرين جو نه، پر مهارتن ۽ ”گِگز“ جو آهي. جيڪو سنڌي نوجوان اڄ هن حقيقت کي سمجھي پاڻ کي تيار ڪندو، اهو نه صرف پاڻ کي پر پنهنجي خاندان کي به عالمي مارڪيٽ ۾ هڪ مضبوط مقام ڏياري سگھندو.
