11/06/2025
Alienacja rodzicielska - skutki dla rodzica izolowanego
O skutkach alienacji dla dziecka napisano już wiele pozycji naukowych nie tylko w języku angielskim, skutki te opisuje także literatura krajowa. Najistotniejsze są oczywiście negatywne skutki dla dziecka, w tym wpisie przedstawimy następstwa tego zjawiska dla wykluczonego rodzica.
Rodzic alienujący dąży do tego, aby dziecko stało się aktywnym uczestnikiem kampanii oczerniania rodzica wykluczonego, a nie tylko biernym obiektem jego oddziaływań. Efektem działań alienatora może być wytworzenie się u dziecka autentycznej, choć bezpodstawnej wrogości, wobec rodzica wykluczonego.
Rozwój badań nad PA (Parental Alienation) w tym roli dziecka w tym działaniu dały asumpt do wyodrębnienia Rodzicielskiego Zaburzenia Wyobcowania – ang. Parental Alienation Disorder – PAD (Bernet W. (2008). Parental Alienation Disorder and DSM-IV. „American Journal of Family Therapy”, No 5, pp. 349–366; Bernet, W., Von Boch-Galhau, W., Baker, J. L. A., Morrison, S. L. (2010). Parental Alienation, DSM-V, and ICD-11. „American Journal of Family Therapy”, No 2, pp. 76–187).
Istotą tego zjawiska jest fakt, iż dziecko, znajdujące się pod wpływem wiodącego opiekuna, zawiera przymierze z rodzicem preferowanym i odrzuca bez obiektywnych podstaw całkowicie relację z drugim rodzicem (Doughty, J., Maxwell, N., Slater, T. (2018) Review of research and case law on parental alienation. Welsh Government Cathays Park: Cardiff).
W takiej sytuacji jedną z ofiar PA (Parental Alienation) jest rodzic wykluczony, doświadczający wrogości ze strony dziecka/dzieci nie tylko ze względu na celowe oddziaływanie na nie rodzica-alienatora, ale także ze względu na mniej lub bardziej świadomy wybór dziecka. De facto wchodzi ono w rolę alientora - rodzica alienowanego, jego sojusznika.
Warunkiem koniecznym wystąpienia PAD (Parental Alienation Disorder) jest, podobnie jak w przypadku PA (Parental Alienation) to, aby wrogość dziecka była bezpodstawna i nie miała oparcia w materialnych przesłankach (np. przemoc psychiczna czy fizyczna, znęcanie się). Nie powinno więc diagnozować się PAD w systemie, w którym dzieci były narażone na znęcanie się, były świadkami przemocy. Trudności sprawia także taka diagnoza w przypadku występowania u dziecka zaburzeń np. lękowych, nastroju opozycyjno buntowniczych czy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) (Walker L. E., Shapiro, D. L. (2010) Parental Alienation Disorder: Why Label Children with a Mental Diagnosis? Journal of Child Custody, 7(4), 266–286).
Wyobcowanie rodzica spowodowane alienacją dziecka istnieje jeżeli dziecko nie chce spotykać się z rodzicem i nie istnieją jakikolwiek „racjonalne” ku temu powody (np. przemoc, znęcanie się): „Oczywiście definicja „racjonalnego” w tych przypadkach pozostaje całkowicie subiektywna dla osoby dokonującej oceny” (Walker, Shapiro, 2010).
PAD jest więc powiązany z PAS (Parental Alienation Syndrome), które może prowadzić do aktywnej roli dziecka w budowaniu wrogości do rodzica i nie jest tylko skutkiem przejściowym przemocy emocjonalnej ze strony rodzica preferowanego, efektem podporządkowania się jego woli, przy pozorach samodzielności wyboru takiego postępowania (Doughty, Maxwell, Slater 2018).
Literatura przedmiotu wskazuje że zaburzenia osobowościowe u dziecka spowodowane PAS nie muszą być postrzegane w kategoriach syndromalnych, jako odrębna, samodzielna jednostka nozologiczna. Są propozycje, by zaburzenia te postrzegać kontekstowo (jako współwystępujące), w związku z sytuacją, jako skutek zaburzenia relacji rodzinnych, spowodowanych dysfunkcjonalnym oddziaływaniem na system rodzinny - rozumianego jako zamknięty układ zależności, zaspokajający potrzeby rodzica alienującego („alientanig” parent). Układ ten prowadzi do zaburzeń osobowościowych tak u dziecka, jak i u rodzica wykluczonego na tle zaburzonych relacji między nimi (Siracusano, A., Barone, Y., Lisi, G., Niolu C. (2015). Parental alienation syndrome or alienating parental relational behaviour disorder: a critical overview. „Journal of Psychopathology”, vol. 21, pp. 231-238).
Literatura przedmiotu podaje, że wyobcowani rodzice czują się, jak by stracili swoje dziecko/dzieci z powodu ich alienacji (Baker A. J. L. (2008) Parental Alienation Syndrome — The Parent/Child Disconnect. Social Work Today, Vol. 8 No. 6, p. 26).
Dla rodzica utrata dziecka jest najdramatyczniejszym przeżyciem, które może go spotkać, rodzice ci zgłaszają uczucie utraty część swojej tożsamości z powodu utraty dziecka/dzieci i roli rodzica (Harman J. J., Warshak R. A., Lorandos D., Florian M. J. (2022) Developmental psychology and the scientific status of parental alienation. Dev Psychol; 58:1887–911).
U rodziców tych dominuje poczucie smutku, lęku, depresji, problemy z nawiązaniem relacji, poczucie braku perspektyw na „odzyskanie” dziecka/dzieci, bezradność, uczucie bycia ofiarą nie tylko drugiego rodzica, ale także systemów państwa - prawnego, zdrowotnego, oświatowego, itp., które to systemy „nie zawsze reagują na potrzeby rodziców będących celem ataków” (Baker A. J. L. 2008).
Rodzice wyobcowani muszą nauczyć się odpowiednich reakcji na zaistniałą sytuację alienacji rodzicielskiej, reakcje te nie mogą być zarówno nadmiernie bierne jak i zbyt reaktywne: „tacy rodzice potrzebują ciągłej walidacji i wsparcia w radzeniu sobie z bólem i cierpieniem związanym z alienacją rodzicielską” (Baker A. J. L. 2008).
Depresja i obniżony nastrój oraz samopoczucie są stanami zgłaszanym przez rodziców wyobcowanych, których dzieci padły ofiarą alienacji czy restrykcyjnego ograniczenia kontaktów (Meland, E. Furuholmen D., Jahanlu D. (2023). Parental alienation – a valid experience? Scandinavian Journal of Public Health. 52 (5): 598–606; Lee-Maturana S, Matthewson ML, Dwan C. Targeted parents surviving parental alienation: Consequences of the alienation and coping strategies. J Child Fam Stud 2020;29:2268-80).
Wyobcowani rodzice często zgłaszają znaczny niepokój, stres i różnorakie objawy fizyczne, wyizolowanie oraz inne problemy charakterystyczne także dla ofiar przemocy psychicznej - kontroli przymusowej (Balmer S, Matthewson M, Haines J. (2017) Parental alienation: Targeted parent perspective. Australian J. Psychol., 70:(1)).
Ponadto wśród rodziców takich może występować wysoki poziom skłonności samobójczych (Harman J. J., Warshak R. A., Lorandos D., Florian M. J. (2022) Developmental psychology and the scientific status of parental alienation. Dev Psychol; 58:1887–911). Występowanie tendencji samobójczych wśród tych rodziców jest zgodne z silnym związkiem tego zjawiska z problemami zdrowotnymi o charakterze depresyjnym oraz obniżoną jakością życia i samopoczuciem (Meland E., Furuholmen D., Jahanlu D. 2023).
W związku z szkodliwością tego zjawiska (PAD) w tym możliwym występowaniem tendencji samobójczych niektóre opracowania naukowe wskazują na wpływ tego zjawiska na zdrowie publiczne (Meland E., Furuholmen D., Jahanlu D. 2023).
W przypadku zainteresowania badaniem, ekspertyzą czy opinią w zakresie PAD zapraszamy do kontaktu telefonicznego:
• 698 092 159,
• 510 771 120,
• 691 071 809,
lub:
• e-mail instytutbadanpsychologicznych@gmail.com,
• strona www.instytutbadanpsychologicznych.pl.