18/09/2025
‼️ 16 września 1939 r. podczas bitwy zginął pierwszy generał w II wojnie światowej. Otworzył panteon pięciu polskich generałów poległych w trakcie Wojny Obronnej 1939 r. 🇵🇱
➡ Był nim Józef Kustroń – dowódca 21. Dywizji Piechoty Górskiej. Zginął walcząc ramię w ramię ze swymi żołnierzami, próbując wyrwać się z okrążenia na północny zachód od Lubaczowa. W wyniku niekorzystnego położenia 21. Dywizja Piechoty Górskiej znalazła się w okrążeniu. Jej dowódca postanowił przebijać się na zachód. Niemcy apelowali do gen. Kustronia namawiając do kapitulacji. Ten jednak nie chciał tego uczynić.
➡ Około godz. 14, już wcześniej lekko ranny Kustroń został śmiertelnie postrzelony seriami z karabinu maszynowego. Umierał wśród swoich żołnierzy pod ciągłym wrażym ostrzałem. Kiedy skonał, towarzyszący mu oficerowie płakali i nie chcieli odstąpić od jego ciała. Niemcy próbowali ich odsunąć od martwego generała, ale kiedy dowiedzieli się, kim był, pozwolili oficerom jeszcze chwilę zatrzymać się przy swoim przełożonym.
➡ Nie był to jednak koniec walki. Żołnierze generała Kustronia nie skapitulowali. Te oddziały 21. Dywizji i 1. Brygady Górskiej, które wyrwały się z okrążenia i przeprawiły przez Tanew w nocy z 16 na 17 września pod Osuchami, wzięły udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim w ramach Armii „Kraków”.
➡ A kim był Józef Kustroń?
➡ Powiedzieć, że zdolnym polskim oficerem to mało. Że był patriotą to również nie wszystko. Wojsko kształtowało jego osobę. Jednak dopełnieniem tego były inne rozliczne zainteresowania: prawo, ekonomia, poezja, filozofia. Wiele mówi o horyzontach Kustronia znajomość sanskrytu… Przy tym był lubiany, a może nawet kochany przez swoich żołnierzy. Dobitnym przykładem jest wspominana wyżej wrześniowa scena…
➡ Józef Kustroń urodził się 16 października 1892 r. w Stryju. Lata edukacji spędził jednak w Nowym Sączu – tam uczęszczał do gimnazjum. W tym czasie zaangażował się w ruch niepodległościowy. Był członkiem Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i Polskich Drużyn Strzeleckich. W 1910 r. rozpoczął studia prawnicze i filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim i Akademii Handlowej. W Krakowie wstąpił do Związku Strzeleckiego.
➡ Od początku I wojny światowej walczył w Legionach Polskich. W październiku 1914 r. został ranny w bitwie pod Mołotkowem, za którą otrzymał później Order Virtuti Militari. Po powrocie ze szpitala brał udział w walkach na Lubelszczyźnie i na Wołyniu. W 1916 r. został awansowany na kapitana. Epopeja legionowa skończyła się dla niego wraz z kryzysem przysięgowym. Za odmowę złożenia przysięgi został karnie wcielony do armii austro-węgierskiej. Długo nie zagrzał tam miejsca, w 1917 r. zbiegł i wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. W październiku 1918 r. zaangażowany był w obalanie austriackiej władzy w Krakowie.
➡ Po odzyskaniu niepodległości wstąpił do Wojska Polskiego. Zajmował początkowo stanowiska w administracji wojskowej i sztabowe, ale w 1923 r. powrócił do służby liniowej. Podczas zamachu majowego, dowodząc 55. Pułkiem Piechoty w Lesznie wykazał lojalność wobec Józefa Piłsudskiego i pozostał ze swoim pułkiem w koszarach. W 1935 r. objął dowodzenie 21. Dywizją Piechoty Górskiej w Bielsku. Dowodził nią podczas zajmowania przez Wojsko Polskie Zaolzia.
➡ W marcu 1939 r. został generałem brygady. Na czele 21. DPG rozpoczął walki wrześniowe jeszcze w… sierpniu. Oto bowiem jego żołnierze w nocy z 25 na 26 sierpnia udaremnili zajęcie tunelu kolejowego koło Jabłonkowa przez dywersantów niemieckich. Ten sam tunel saperzy z tej dywizji wysadzili 1 września o godz. 6.00, uniemożliwiając żołnierzom niemieckim jego zajęcie.
➡ Szlak 21. DPG wiódł spod Cieszyna i Bielska przez przeprawy na Dunajcu, gdzie jednostka poniosła duże straty. Kolejną rubieżą obrony miał być San – tu jednak również dywizja nie mogła się bronić z uwagi na ogólną sytuację militarną i brak umocnień nad tą rzeką. Podążając na wschód toczyła walki w rejonie Lubaczowa. I wtedy właśnie została okrążona z konsekwencjami opisanymi powyżej.
➡ Generał Kustroń został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari. W PRL nadano mu pośmiertnie Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego VM. Pierwotnie generała pochowano na polu bitwy, w miejscowości Ułazów. Później jego ciało ekshumowano i przeniesiono na cmentarz do Nowego Sącza.
📷 Na fot.: od lewej: gen. Edmund Knoll-Kownacki, gen. Tadeusz Kasprzycki, gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski, płk. Józef Kustroń, źródło: NAC.
