13/06/2025
V – nerw trójdzielny (łac. nervus trigeminus)
Jest największym nerwem czaszkowym. Czuciowe i ruchowe części nerwu trójdzielnego wychodzą oddzielnymi korzeniami z bocznej powierzchni pnia mózgu (Marciniak, Ziółkowski 1992). Część czuciowa, przed połączeniem się w zwój troisty Gassera, składa się z trzech gałęzi, które przechodzą przez odrębne otwory w czaszce i odbierają bodźce czuciowe z osobnych pięter twarzy.
Gałąź oczna wychodzi przez szczelinę oczodołową górną i unerwia okolicę czoła. Gałąź szczękowa przechodzi przez otwór okrągły i staje się nerwem podoczodołowym, odbierając wrażenia czuciowe ze środkowego piętra twarzy, w tym również okolicę przedniej części jamy nosowej oraz górnej części jamy ustnej (górny przedsionek, górne dziąsła, podniebienie twarde i miękkie).
Z kolei gałąź żuchwowa wychodzi przez otwór owalny, unerwia czuciowo skórę okolicy żuchwy i części skroni, ale również tylną część jamy nosowej oraz dolną część jamy ustnej (dolny przedsionek, dolne dziąsła, przednią i środkową część języka). Zaburzenia odbioru wrażeń czucia powierzchownego (niedoczulica), przenoszonych gałęzią drugą (V2) i trzecią (V3) nerwu trójdzielnego, mogą utrudniać odpowiednią ocenę położenia poszczególnych części aparatu artykulacyjnego przez mózg, i tym samym skutkować pewnymi zaburzeniami mówienia podobnymi do afazji ciemieniowej wg Szumskiej (1980),
względnie afazji aferentnej ruchowej wg Łurii(1967).
Badanie czucia powierzchownego (w tym jego różnych modalności: dotyk/ucisk, wibracja, temperatura, ból) polega na aplikowaniu, na symetrycznie położone okolice skóry, rozmaitych bodźców (odpowiednio dotyk kłębka waty czy szpatułki, widełek kamertonowych, probówek z zimą lub ciepłą wodą, końcówki sterylnej igły) i porównywaniu jakości odczuwanych przez
pacjenta wrażeń z lewej i prawej strony (zwykle uszkodzenia mają charakter jednostronny) (Prusiński 1998).
Wraz z trzecią gałęzią nerwu trójdzielnego przenoszone są włókna ruchowe do szeregu ważnych mięśni: do mięśni żuciowych (skroniowy, żwacz, skrzydłowy przyśrodkowy) – realizujących
funkcje zamykania/unoszenia żuchwy; do pozostałych mięśni żuciowych (skrzydłowy boczny) i części mięśni dna
języka (żuchwowo-gnykowego, dwubrzuścowego) – powodujących otwieranie ust przez obniżanie położenia żuchwy. Obie grupy mięśni odpowiedzialne są za realizację głównego w procesie
mówienia ruchu zawiasowego w obrębie stawu skroniowo-żuchowego. Ważne, w trakcie np. jedzenia, ruchy boczne i szufladowy w niewielkim stopniu uczestniczą w czynności mówienia. Nie należy zapominać, iż zwyczajowo te same nerwy ruchowe przewodzą w kierunku dośrodkowym wrażenie kinestetyczne (propriocepcja), informujące mózg o napięciu odpowiednich mięśni, ścięgien i torebek stawowych, co, wraz
z wrażeniami związanymi z czuciem powierzchownym, pozwala zapanować nad prawidłowym wysterowaniem mięśni – w tym przypadku artykulacyjnych.
Nerw trójdzielny zaopatruje motorycznie również mięsień napinacz podniebienia twardego, który uczestniczy w procesie artykulacji.
Ponadto motoryczna gałąź nerwu trójdzielnego zaopatruje jeden z mięśni śródusznych (ucho środkowe), tzw. napinacz błony bębenkowej, który ulega aktywowaniu po osiągnięciu przez słuchany dźwięk określonej częstotliwości i amplitudy – usztywniając łańcuch kosteczek słuchowych, pogarszając
tym samym transmisję doślimakową drgań akustycznych i chroniąc receptor słuchu przed uszkodzeniem (analogicznie do odruchu źrenicznego przy oświetleniu oka w przypadku układu wzroku). Badanie sprawności odruchu z mięśnia napinacza błony bębenkowej, a zwłaszcza mięśnia strzemiączkowego (drugiego z mięśni śródusznych, który z kolei unerwiany jest przez nerw
twarzowy) jest podstawą techniki tzw. audiometrii impedancyjnej (Śliwińska-Kowalska 2005).
Fragm.: K. Czarnik, T. Zyss, Badanie wybranych nerwów czaszkowych - ujęcie neurologopedyczne, [w:] "Neurolingwistyka praktyczna", nr 2, Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2016, s. 40-51.
