19/02/2025
„Trauma, czyli normalna reakcja na nienormalną sytuację”
Trauma to silna reakcja emocjonalna i psychiczna na bardzo stresujące, bolesne lub przerażające wydarzenia, które przekraczają zdolności jednostki do radzenia sobie z nimi. Może to być jednorazowe wydarzenie (np. wypadek, napaść) lub powtarzające się doświadczenia (np. przemoc domowa, zaniedbanie).
Trauma wpływa na myśli, emocje, zachowania oraz ciało, często prowadząc do długotrwałych problemów, takich jak lęk, depresja, PTSD (zespół stresu pourazowego) czy trudności w relacjach. Reakcje na traumę mogą obejmować flashbacki (nawracające wspomnienia), nadmierną czujność, poczucie odrętwienia emocjonalnego, unikanie sytuacji przypominających o wydarzeniu oraz fizyczne objawy, jak bóle głowy czy problemy ze snem. Trauma nie zawsze jest widoczna natychmiast; jej skutki mogą ujawniać się długo po traumatycznym wydarzeniu.
Leczenie traumy często wymaga specjalistycznej terapii psychologicznej, która pomaga osobom przetworzyć i zintegrować traumatyczne doświadczenia, a także odbudować poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad swoim życiem.
Wyróżnia się kilka głównych rodzajów traumy:
1. Trauma jednorazowa (akutna) To rodzaj traumy spowodowany przez jedno silne, stresujące wydarzenie, które miało miejsce w przeszłości. Mogą to być np. wypadki samochodowe, napaść, nagła utrata bliskiej osoby, katastrofy naturalne czy nagłe ataki przemocy. Tego typu trauma może prowadzić do zespołu stresu pourazowego (PTSD).
2. Trauma chroniczna Trauma tego typu powstaje w wyniku długotrwałego, powtarzającego się stresu lub przemocy. Często dotyczy osób, które doświadczają przemocy domowej, znęcania się, nadużyć emocjonalnych, fizycznych lub seksualnych. W tym przypadku obciążenie emocjonalne i psychiczne jest bardziej rozciągnięte w czasie.
3. Trauma złożona (kompleksowa) Trauma złożona dotyczy ludzi, którzy doświadczyli wielokrotnych traumatycznych wydarzeń o różnym charakterze, zwłaszcza w okresie dzieciństwa. W odróżnieniu od traumy chronicznej, kompleksowa trauma obejmuje głębsze skutki, takie jak zaburzenia tożsamości, problemy z nawiązywaniem relacji i samoregulacją emocjonalną. Występuje często u osób, które były narażone na długotrwałe zaniedbanie, przemoc lub wykorzystywanie w młodym wieku.
4. Trauma rozwojowa Ten rodzaj traumy ma miejsce w dzieciństwie, kiedy dziecko doświadcza poważnych trudności lub przemocy w kluczowych fazach swojego rozwoju. Skutki mogą obejmować problemy emocjonalne, zaburzenia poznawcze oraz problemy z poczuciem bezpieczeństwa i zaufania w relacjach międzyludzkich.
5. Trauma wtórna (zapośredniczona) Trauma wtórna dotyka osoby, które są świadkami traumatycznych wydarzeń lub pracują z ludźmi doświadczającymi traumy, np. ratowników, lekarzy, psychoterapeutów, czy strażaków. Przykładem może być stres wtórny u terapeutów pracujących z ofiarami przemocy.
6. Trauma kolektywna Trauma, która dotyka całe grupy społeczne, np. w wyniku wojen, ludobójstw, katastrof naturalnych lub epidemii. Dotyczy ona grupy ludzi, którzy wspólnie doświadczają trudnych wydarzeń, co może wpływać na ich tożsamość grupową i wspólne doświadczenie cierpienia.
7. Trauma relacyjna Powstaje w wyniku trudnych lub niszczących relacji, zwłaszcza w kontekście bliskich więzi, takich jak relacje między rodzicami a dziećmi, czy w związkach partnerskich. Trauma ta może mieć głębokie skutki na zdolność tworzenia i utrzymywania zdrowych relacji w przyszłości.
Trauma może wywoływać szereg psychologicznych konsekwencji, które mogą różnić się w zależności od indywidualnych doświadczeń, intensywności i rodzaju traumy. Poniżej przedstawiam główne skutki psychologiczne traumy:
1. Zespół stresu pourazowego (PTSD) - jest jednym z najczęściej występujących następstw traumy. Objawia się nawracającymi, niechcianymi wspomnieniami, koszmarami, retrospekcjami (tzw. flashbackami) oraz silnym lękiem w sytuacjach przypominających o traumatycznym wydarzeniu. Osoby z PTSD mogą także unikać miejsc, osób lub sytuacji, które mogą wywołać wspomnienia traumy.
2. Zaburzenia lękowe - Trauma często prowadzi do chronicznego lęku i niepokoju. Osoby mogą odczuwać stałe napięcie, podwyższoną czujność oraz obawy związane z potencjalnymi zagrożeniami. U niektórych rozwijają się fobie lub napady paniki, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.
3. Depresja - Po traumie wiele osób doświadcza uczucia smutku, beznadziejności i bezradności, co może prowadzić do depresji. Objawy obejmują brak energii, utratę zainteresowania codziennymi aktywnościami, izolację od bliskich oraz myśli samobójcze.
4. Dysocjacja - jest mechanizmem obronnym, który może wystąpić w wyniku traumy. Polega na "oddzieleniu" się od rzeczywistości, co może objawiać się uczuciem odrealnienia, wyobcowania lub utraty kontaktu z emocjami. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się zaburzenia dysocjacyjne, takie jak amnezja dysocjacyjna lub zaburzenie tożsamości dysocjacyjne.
5. Poczucie winy ocalałego - Często osoby, które przeżyły traumatyczne wydarzenie, w którym inne osoby zginęły lub ucierpiały, mogą odczuwać silne poczucie winy. Poczucie winy ocalałego polega na irracjonalnym przekonaniu, że "nie zasłużyły" na przetrwanie lub powinny były zrobić więcej, aby pomóc innym.
6. Problemy ze snem - Traumatyczne doświadczenia mogą prowadzić do chronicznych problemów ze snem, takich jak bezsenność, koszmary senne, a także nocne lęki. Brak snu z kolei potęguje inne objawy psychiczne, takie jak lęk i depresja.
7. Trudności w regulacji emocji - Osoby po traumie mogą mieć trudności z kontrolowaniem swoich emocji. Mogą doświadczać nagłych wybuchów złości, drażliwości, frustracji lub mieć problem z odczuwaniem pozytywnych emocji. Często występuje także poczucie emocjonalnego odrętwienia.
8. Niskie poczucie własnej wartości - Trauma, zwłaszcza związana z przemocą fizyczną, psychiczną lub seksualną, może prowadzić do trwałego obniżenia poczucia własnej wartości. Osoby mogą czuć się bezwartościowe, niegodne miłości czy szacunku, co często wpływa na ich relacje z innymi.
9. Samookaleczania i zachowania autodestrukcyjne - Niektórzy, próbując radzić sobie z bólem psychicznym wynikającym z traumy, mogą uciekać się do autodestrukcyjnych zachowań, takich jak samookaleczanie, nadużywanie substancji psychoaktywnych, nadmierne ryzyko lub zaburzenia odżywiania.
10. Izolacja społeczna - Osoby po traumie często wycofują się z życia społecznego. Mogą unikać kontaktu z innymi, izolować się, czuć się niezrozumiane lub niezdolne do nawiązywania relacji. Czasami wynika to z lęku przed osądem lub ponownym przeżyciem traumy.
11. Trudności w relacjach interpersonalnych - Trauma może negatywnie wpływać na zdolność do tworzenia zdrowych, bliskich relacji. Osoby po traumie mogą mieć trudności z zaufaniem, być nadmiernie zależne od innych lub, przeciwnie, unikać zaangażowania emocjonalnego. W relacjach mogą pojawić się napięcia i konflikty.
12. Uzależnienia* Osoby, które doświadczyły traumy, często sięgają po substancje psychoaktywne (alkohol, narkotyki) jako sposób na złagodzenie bólu psychicznego. Uzależnienia mogą stać się mechanizmem radzenia sobie, co prowadzi do kolejnych problemów zdrowotnych i społecznych.
8. 13. Problemy z pamięcią i koncentracją - Trauma może zakłócić funkcje poznawcze, takie jak pamięć krótkotrwała i koncentracja. Osoby mogą mieć trudności z zapamiętywaniem codziennych informacji, skupieniem się na zadaniach, a także z podejmowaniem decyzji.
9. 14. Somatyzacja - Osoby doświadczające traumy mogą odczuwać fizyczne objawy, takie jak bóle głowy, mięśni, problemy żołądkowe czy chroniczne zmęczenie, które nie mają wyraźnej przyczyny medycznej, ale są reakcją ciała na stres psychiczny.
Kluczowe w procesie zdrowienia po traumie jest wsparcie, zarówno psychoterapeutyczne, jak i społeczne.