28/10/2023
Jan Tęczyński z Tęczyna h. Topór zmarł 28 października 1405 roku
Od XIII do XVII wieku Tęczyńscy należeli jednej z najbardziej wpływowych rodzin w Polsce. Zawsze blisko dworu królewskiego, ukazywali się we wszystkich czołowych wydarzeniach życia politycznego kraju - rzecz jasna piastowali wysokie stanowiska. I tak ojciec Jana, Andrzej (zm. 1369), był wojewodą krakowskim a wcześniej był podkomorzym w Krakowie i dzierżył kasztelanię radomską wiślicką. Jego dziadek Nawój z Morawicy (zm. 1331) również był podkomorzym w Krakowie ale i w Sandomierzu, wojewodą sandomierskim i kasztelanem krakowskim.
Jan urodził się w połowie XIV wieku zapewne w rodzinnej warowni rycerskiej – w zamku Tenczyn w Rudnie. Miał jedynie brata Nawoja, kanonika krakowskiego – to typowy układ rodzinny z tamtych czasów – jeden syn jest dziedzicem i rycerzem a drugi idzie w służbie Bogu. Wszak warto było mieć swoich wśród duchowieństwa które miało ogromne wpływy państwo.
Około 30 lat wcześniej, w 1319 roku, dziadek Jana - Nawój z Morawicy - lokuje wieś Tęczyn i zaczyna zagospodarowywać lasy wokół by tworzyć majątki. Wznosi zamek drewniany, a kilka miesięcy później otrzymuje godność kasztelana krakowskiego, czyli najwyższego urzędu świeckiego w królestwie. Rodzina przeprowadza się tu z Morawicy, wsi oddalonej o około 140 km na północny wschód od Rudna gdzie rodzina posiadała również zamek. Od tego czasu zwą się Tęczyńskimi. Śmierć Nawoja wiąże się z początkiem panowania króla Kazimierza III Wielkiego (1333-1370) który „zastał Polską drewnianą a pozostawił murowan”. Dokładał on wszelkich starań by zastąpić kościoły czy dwory drewniane murowanymi. zachęcał do budowania zamków m.in. w pobliżu szlaku handlowego idącego z Węgier doliną Dunajca. Mogli sobie na to pozwolić biskupi i możnowładcy właśnie tacy jak Tęczyńscy. Dlatego Andrzej – ojciec Jana – umocnił i rozbudował zamek Tenczyn na murowaną twierdzę w stylu gotyckim. Jako pierwszy pierwszy przyjął nazwisko Tęczyński. Zmarł kiedy synowie wchodzili w dorosłość. Jan szybko założył rodzinę - ożenił się z Anną ze Zdawkowa z którą miał czterech synów – Andrzeja, Jana, Piotra i Nawoja oraz córkę Prachnę. Swoją karierę zaczął od piastowania urzędu starosty sieradzkiego i krakowskiego, następnie objął kasztelanię wojnicką a od 1398 roku krakowską. Był bardzo aktywny politycznie jak jego przodkowie. Po śmierci króla Ludwika Węgierskiego dopilnował wraz innymi „panami krakowskimi” by jego córka Jadwiga Andegaweńska objęła tron Polski. Jej koronację odwlekano dwa lata z powodu jej młodego wieku - miała 8 lat w chwili śmierci ojca. Jednak po wieli negocjacjach w których uczestniczył nasz bohater, jej matka zgodziła się na koronację a po dwóch latach na ślub z Wielkim księciem litewskim. Z jednej strony w celu chrystinizacji ziem wschodnich z drugiej strony możnowładcy wykoncypowali unię z Litwą by wzmocnić kraj, w tym czasie głównie przed krzyżakami. Jan był jednym z najbliższych współpracowników i doradców królowej oraz króla Władysława II Jagiełły. Za zwoje zasługi zostaje obdarowany w latach 1398-1402 przez króla kopalniami ołowiu i innych metali oraz kilkoma posiadłościami (NowąGórę z wsiami i częściami wsi Miękinice czyli Miękinia, Czyrmna, Ostrężnica, Myślachowice i Luszowice). Co niewątpliwie przyczyniło się do wzmocnienia rodu Tęczyńskich na arenie narodowej. Mamy szczęście znać precyzyjne skład majątku Jana Tęczynskiego ponieważ planując kolejny ożenek, jesienią 1402 roku zawarł w Krakowie układ majątkowy ze swoimi dorosłymi już synami. Razem latyfundium Jana Tęczynskiego obejmowało z kluczami tęczyńskim, morawickim i nowogórskim oraz Chrobrza w ziemi wiślickiej - 2 zamki, 30 wsi i części wsi oraz wójtostwo w Brzesku Nowym.
Ciekawostki genealogiczne:
- W skład majątku wchodził zamek Tęczyn wraz z 16 wsiami lub ich częściami w powiecie krakowskim. - Morawica,Wola Morawicka, Zalas, Rudno, Wola Nawojowa, Tęczyn, Nowa Góra, Nielepice, Czyrmna, Brzezie, Nawojowa, Góra, Miękinice, Ostrężnica, Myślachowice, Luszowice, Kostrzec. W powiecie proszowskim – Łętkowice (królewszczyzna w zastawnym posiadaniu), Gnatowice, Przesławice, Polukarcice oraz część Wronińca i wójtostwo w mieście Brzesku Nowym. W powiecie wiślickim zaś Kozubów, Zagórzyce, Szadek, Skorocice, Łatanice, Ociesęki i Głuszyce. Jan Tęczyński posiadał również zamek i wioskę Wrocimowice z wsiami Chroberz i Zielenice w powiatach proszowskim i wiślickim.
- Linia Tęczyńskich wygasa w 1637 wraz ze śmiercią ostatniego męskiego przedstawiciela tego rodu - Jana Magnusa Tęczyńskiego. Zaś moja linia Tęczyńskich kończy się na Annie, córce Andrzeja (zm. 1412) i Anny Gorayskiej h. Korczak, wnuczce Jana Tęczyńskiego która wyszła za mąż za Jana Głowacza Krzyżanowskiego z Oleśnicy h. Dębno – marszałka Królestwa Polskiego około 1430 roku.
- Kościół klarysek Św. Andrzeja w Krakowie, ufundowany przez ich przodka Sieciecha, został na początku XIV wieku przeniesiony ze Skały na ul Grodzką. Na taką operacje musieli wyrazić zgodę potomkowie Tęczyńskich, m.in. Nawój podpisał się na tym dokumencie
- Do dziś można zwiedzać ruiny zamku gdzie ostałą się Wieża Nawojowa – zapewne przebudowana z drewnianej w kamienną. Sam zamek przetrwał do potopu szwedzkiego w 1656 roku kiedy to został spalony. Próby jego odrestaurowania podjęli się Lubomirscy jednak w 1768 rok opuścili to miejsce po kolejnym pożarze.
- W zamku Tenczyn Władysław Jagiełło więził niektórych ważniejszych jeńców krzyżackich, których pojmał do niewoli w czasie bitwy pod Grunwaldem, w której uczestniczył Andrzej Tęczyński, syn Jana, będąc na czele 33 chorągwi.
Źródła:
https://hasajacezajace.com/zamek-tenczyn-rudno/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Tenczyn
Dzieje Polski Tom 3 – Andrzej Nowak
Polski Słownik Biograficzny – Jan Oleśnicki h. Dębno (ok. 1400-1460) https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jan-olesnicki-h-debno-glowacz-marszalek
http://wielcy.pl/ - wielka genealogia Minakowskiego
http://www.barbarafamily.eu
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu - http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?q=G%C5%82owacz&d=0&t=0
Latyfundia tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV-XVII wiek) - Janusz Kurtyka, Księgarnia Akademicka, Kraków 1999
Zbigniew Anusik, Latyfundia panów na Tęczynie, Kilka refleksji w związku z książką Janusza Kurtyki, Przegląd Nauk Historycznych 2003. R. II. nr 2
Zdjęcia:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Tenczyn autorstwa : Paweł Opioła
Powiązany biogram:
Dymitr «Podskarbek» Gorayski z Goraja h. Korczak – opublikowany 20 lutego 2020 roku
Dymitr «Podskarbek» Gorayski z Goraja h. Korczak – opublikowany 20 lutego 2021 roku
Dobiesław z Chodowa i Czestkowicz Kurozwęcki z Kurozwąk h. Poraj – publikacja nastąpi 28 sierpnia może tego roku
Dymitr «Podskarbek» Gorayski z Goraja h. Korczak – opublikowany 20 lutego 2021 roku
Elżbieta Granowska z Pileckich – opublikowany 12 maja 2020 roku
Wincenty Granowski z Granowa h. – opublikowany 12 grudnia 2019 roku