01/09/2025
📘 Zaburzenia odżywiania a powrót do szkoły – psychologiczne mechanizmy ryzyka
📌 Powrót do środowiska szkolnego po przerwie wakacyjnej – szczególnie u dzieci i młodzieży z predyspozycjami psychologicznymi – może być czynnikiem wyzwalającym lub nasilającym zaburzenia odżywiania (EDs – eating disorders).
Z danych publikowanych m.in. przez National Institute for Health and Care Excellence (NICE) oraz w czasopiśmie „Journal of Child Psychology and Psychiatry” wynika, że:
🧠 Zaburzenia odżywiania rzadko są izolowanymi zaburzeniami – często współwystępują z depresją, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (OCD) oraz zespołem stresu pourazowego (PTSD) (Fairburn et al., 2003).
🏫 Kontekst szkolny jest jednym z kluczowych środowisk psychospołecznych, które mogą nasilać objawy zaburzeń odżywiania, szczególnie u młodzieży w okresie rozwojowego kryzysu tożsamości (Erikson, 1968; Keel & Forney, 2013).
🔬 Psychologiczne czynniki ryzyka w okresie szkolnym:
Stres szkolny – badania wskazują, że wysoki poziom stresu akademickiego i społecznego (np. presja wyników, bullying, porównywanie się z rówieśnikami) koreluje z objawami restrykcyjnego jedzenia i objadania się (Stice, 2002; Loth et al., 2015).
Niska prężność psychiczna (resilience) – osoby o niższej odporności psychicznej wykazują większą podatność na zaburzenia regulacji emocji, co może prowadzić do stosowania jedzenia jako strategii radzenia sobie (Polivy & Herman, 2002; Pietrzak et al., 2010).
Zaburzona percepcja ciała (body image) – ekspozycja na ideały szczupłości i nieadekwatny obraz własnego ciała są predyktorami rozwoju anoreksji i bulimii, szczególnie wśród adolescentek (Groesz, Levine & Murnen, 2002; Cash & Smolak, 2011).
Funkcje wykonawcze – badania neuropsychologiczne sugerują, że osoby z zaburzeniami odżywiania wykazują zaburzenia funkcji wykonawczych (m.in. elastyczności poznawczej), co utrudnia zmianę szkodliwych wzorców zachowania (Zakzanis et al., 2010).
📊 Co mówią dane epidemiologiczne?
W Wielkiej Brytanii liczba dzieci i młodzieży leczonych z powodu zaburzeń odżywiania ponad dwukrotnie wzrosła w ciągu 8 lat, z 5 240 (2016/17) do ponad 10 600 (2024) – The Times, 2024
Coraz więcej przypadków diagnozuje się u dzieci poniżej 12. roku życia, co wskazuje na wcześniejsze występowanie objawów niż jeszcze dekadę temu (The Daily Telegraph).
🧩 Znaczenie interwencji środowiskowej – rola szkoły i rodziny
🔍 Według modelu transakcyjnego (Sameroff, 2009), to nie jednostka ani środowisko same w sobie generują zaburzenia, ale ich dynamiczna interakcja. Szkoła jako przestrzeń:
może wzmacniać lęki i presję (np. przez brak wsparcia emocjonalnego lub ocenianie wyglądu),
ale też stanowi potencjalne środowisko ochronne, jeśli obecna jest psychoedukacja, empatyczni nauczyciele i spójna współpraca z rodzicami.
📌 Wg zaleceń NICE oraz American Psychiatric Association, interwencje w przypadku EDs powinny obejmować:
Wczesne rozpoznanie objawów (red flags) – m.in. izolacja społeczna, kontrolowanie jedzenia, zmiany masy ciała, perfekcjonizm poznawczy.
Psychoedukację i terapię systemową – angażującą szkołę, rodzinę i specjalistów (np. psychoterapię poznawczo-behawioralną – CBT-E).
Wzmocnienie odporności psychicznej i regulacji emocji – programy oparte na mindfulness, ACT (terapia akceptacji i zaangażowania) oraz interwencje grupowe.
🧠 Podsumowanie naukowe:
Zaburzenia odżywiania to złożone zaburzenia o podłożu biopsychospołecznym. Powrót do szkoły może być czynnikiem krytycznym, nasilającym objawy, zwłaszcza w przypadku braku wsparcia środowiskowego. Konieczna jest integracja działań rodziców, nauczycieli i specjalistów ochrony zdrowia psychicznego – z uwzględnieniem wczesnej diagnozy i spersonalizowanych strategii prewencji.