15/07/2025
Apel o rozsądną regulację terapii naturalnych w Polsce
W obliczu trwających prac nad nowelizacją ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta („Lex Szarlatan”) zwracamy uwagę na ryzyko zbyt daleko idącej regulacji, która – zamiast chronić pacjentów – może istotnie ograniczyć dostęp do bezpiecznych i skutecznych metod wspomagania zdrowia, takich jak Shiatsu. Stowarzyszenie Shiatsu Polska dbające o wysokie standardy kształcenia i etyki praktyków Shiatsu, stoi w obliczu potencjalnego zaklasyfikowania terapii komplementarnych jako „praktyk pseudomedycznych”. W efekcie tysiące Polaków mogą stracić dostęp do metod, które nie tylko wspierają prewencję i rehabilitację, ale także przynoszą realne korzyści kliniczne i poprawiają jakość życia.
Kontekst międzynarodowy i uznanie w ICD‑11
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła w 2019 roku jedenasty rewizjonowany wydział Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD‑11), w którym Rozdział 26 – Traditional Medicine (TM) uwzględnia systemy medycyny tradycyjnej, w tym Tradycyjną Medycynę Chińską (TCM)1. To bezprecedensowe uznanie pokazuje, że metody wywodzące się z tradycji, oparte na wielowiekowej praktyce, zyskały rangę globalnego standardu zdrowotnego, a ich rola w profilaktyce, leczeniu wspomagającym i promocji dobrostanu została potwierdzona na najwyższym międzynarodowym szczeblu.
Shiatsu, choć wywodzi się z japońskiej tradycji Anma, opiera się na koncepcjach wyniesionych z TCM – pracy na meridianach, punktach akupresurowych oraz równoważeniu energii (qi). Włączenie TCM do ICD‑11 stwarza naturalny precedens dla integracji Shiatsu jako uzupełniającej metody terapeutycznej w systemach ochrony zdrowia, również w Polsce.
Status prawny Shiatsu w Europie
W wielu krajach Unii Europejskiej Shiatsu cieszy się formalnym uznaniem i regulacją:
- Szwajcaria: Shiatsu jest rozpoznawane jako uznana metoda terapii komplementarnej.
- Austria: Shiatsu uznano jako odrębny zawód terapeutyczny; kształcenie trwa co najmniej 1 200 godzin teoretyczno‑praktycznych zgodnie z ustawą o zawodach terapeutycznych.
- Włochy: Ustawa 4/2013 daje prawną podstawę do wykonywania zawodu praktyka shiatsu i samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej w tym zakresie.
- Niemcy: Shiatsu może być refundowane częściowo lub całościowo przez ubezpieczycieli.
- Wielka Brytania: British Shiatsu Federation (BSF) ustala standardy szkoleniowe akredytowane przez Complementary and Natural Healthcare Council (CNHC), co umożliwia rejestrację praktyków i buduje zaufanie systemu ochrony zdrowia.
W wielu europejskich krajach istnieją krajowe stowarzyszenia Shiatsu, które zjednoczone w Europejską Federację Shiatsu dbają o wysokie standardy szkoleniowe, co pozwala na wzajemne uznanie kompetencji i profesjonalizm praktyków Shiatsu.Takie przykłady pokazują, że integracja Shiatsu w krajowych systemach zdrowotnych możliwa jest przy zachowaniu wysokich standardów edukacyjnych i etycznych, bez naruszania bezpieczeństwa pacjenta. Zatem pożądanym kierunkiem zmian jest nie wykluczanie i ograniczenia, ale właśnie włączanie terapii komplementarnych w systemy opieki medycznej.
Korzyści kliniczne potwierdzone badaniami
Kobayashi i wsp. przeprowadzili badanie randomizowane zastosowania Shiatsu w chronicznym bólu dolnego odcinka kręgosłupa. W 8 tygodniu badania ci z grupy Shiatsu zwykle wykazywali większą poprawę wg. RMDQ w porównaniu z grupą kontrolną. Grupa Shiatsu wykazała większą poprawę skali bólu obecnej w SF-MPQ, ODI i EQ‐5D (przyrząd do pomiaru ogólnego stanu zdrowia) w porównaniu z grupą kontrolną.
Badanie Yuan i wsp. miało na celu ocenę potencjalnego wpływu masażu Shiatsu na objawy u dorosłych pacjentów z pierwotną fibromialgią, zaproponowanie protokołu terapii Shiatsu. Wykazano potencjał Shiatsu w zmniejszeniu intensywności bólu, progu bólu uciskowego, poprawę jakości snu i wpływu objawów na zdrowie pacjentów z fibromialgią.
Poprzednie badania Sundberga i wsp. wykazały poprawę jakości życia i samooceny zdrowia pacjentów z SRMD, którzy otrzymują połączenie terapii konwencjonalnej i uzupełniającej, tj. opiekę integracyjną. Sundberg i wsp. poszli dalej, przeciwstawiając przepisywanie leków pierwszego rzutu pacjentom z SRMD, skierowanych do antropozoficznej opieki integracyjnej (w tym masaż Shiatsu) lub konwencjonalnej opieki stacjonarnej (lekarze czy pielęgniarstwo). Wykazano ogólny spadek kosztów leczenia, w badanych okresach, w grupie opieki integracyjnej przy znacznie mniejszej ilości przepisanych lekach przeciwlękowych i nasennych/środkach uspokajających. W tym samym okresie nastąpił ogólny wzrost liczby recept i kosztów leków pierwszego rzutu w opiece konwencjonalnej.
W badaniu Brown i wsp. analizują wyniki nauczania pacjentów z bólem mięśniowo‐szkieletowym standaryzowanego samo‐Shiatsu dłoni przed snem, aby zmniejszyć opóźnienie snu. Pojawiła się tendencja do poprawy zgłaszanego opóźnienia snu (czasu do zaśnięcia) i czasu trwania snu (czasu spędzonego we śnie). Wykazano też, że Shiatsu może być użyteczny podczas przebudzeń w trakcie snu.
Wskaźniki bezpieczeństwa
Przegląd retrospektywny obejmujący 3 200 zabiegów shiatsu nie wykazał poważnych działań niepożądanych; pojedyncze przypadki niewielkich siniaków lub dyskomfortu zostały szybko zrekompensowane zmianą techniki.
A to tylko kilka wybranych przykładów potwierdzających kliniczną skuteczność i bezpieczeństwo Shiatsu. Terapia ta i jej odmiany (np Watsu) od wielu lat wykorzystywana jest całości lub w wybranych jej elementach w programach rehabilitacyjnych na całym świecie.
Polska perspektywa – wyzwania i propozycje
Komentarz prawny do projektu ustawy
Ograniczenia wolności działalności gospodarczej muszą wynikać z ustaw, być proporcjonalne i konieczne. Projekt – w obecnym brzmieniu – nie spełnia tych warunków. Należy zwrócić uwagę na brak precyzyjności definicji ustawowej „praktyki pseudomedycznej", która jest niedookreślona, w związku z czym obejmuje bardzo szeroki zakres działań, bez ich jednoznacznego odróżnienia od działań edukacyjnych, prozdrowotnych, profilaktycznych czy rekreacyjnych (np. masaże, medytacje, techniki relaksacyjne), które choć nie należą do działalności medycznej, są dozwolone. Brak wprowadzenia wyraźnych wyłączeń prowadzi do powstania uzasadnionego ryzyka objęcia zakazem legalnych praktyk. Posłużenie się kategoriami, takimi jak „działania służące za zachowaniu [...] poprawie zdrowia", bez wyraźnych kryteriów rozróżniających, stwarza ryzyko bardzo szerokiej interpretacji przez organy administracji. Tego rodzaju nieostrość przepisów w zakresie braku rozróżnienia między metodami faktycznie szkodliwymi a neutralnymi otwiera drogę do uznaniowości w interpretacji stosowania prawa przez organ administracji, a tym samym naruszać zasadę pewności prawa. Szczególne wątpliwości dotyczą przyznania przez ustawodawcę bardzo szerokich uprawnień Rzecznikowi Praw Pacjenta, który to zyskuje kompetencje wykładni i oceny zgodności działań z aktualną wiedzą medyczną i uprawnienie do wydawania arbitralnych decyzji, które otrzymują rygor natychmiastowej wykonalności (art. 67 zl ust. 1), co w praktyce oznacza ograniczenie lub wstrzymanie działalności gospodarczej danego podmiotu z pominięciem zasady czynnego udziału strony w postępowaniu, a więc bez wysłuchania jego stanowiska i przedstawienia argumentów przed merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy przez sąd. Co istotne, nie przewidziano skutecznych instrumentów zabezpieczających – w szczególności brak jest wymogu uzasadnienia „niezwłocznej potrzeby" wprowadzenia rygoru oraz możliwości jego zaskarżenia przed wykonaniem decyzji w ramach przeprowadzonego postępowania administracyjnego. Biorąc pod uwagę rozmiar możliwych strat reputacyjnych (publikowania decyzje z danymi podmiotów i osobami odpowiedzialnymi) i ekonomicznych, tego rodzaju regulacja budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia art. 45 ust. 1 Konstytucji. Co więcej projekt przewiduje zastosowanie środków o charakterze represyjnym (zakaz prowadzenia działalności, wysokie kary pieniężne, usuwanie treści) niezależnie od stopnia szkodliwości prowadzonej działalności, także w przypadku braku rzeczywistego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzi, gdyż ustawodawca nie przewidział mechanizmów stopniowalności sankcji w zależności od rodzaju i wagi oraz obowiązku zastosowania, w pierwszej kolejności, środków prewencyjnych lub ostrzegawczych. Wydaje się zatem, że tak nadmierna koncentracja kompetencji Rzecznika, w tym brak jawnych kryteriów miarkowania kar, nie są uzasadnione potrzebą ochrony zdrowia w sposób konieczny i najmniej uciążliwy, co może naruszać zasadę proporcjonalności. Powyższe rodzi więc zastrzeżenia w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, zgodnie z którym ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie m.in. dla porządku publicznego, a także ochrony zdrowia i praw innych osób, ale nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Przyjęte rozwiązania nie spełniają kryteriów konieczności i niezbędności ograniczeń wolności konstytucyjnych – w szczególności wolności działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji). Projekt nie uzasadnia także, dlaczego nie można osiągnąć celów ochronnych przy użyciu mniej dolegliwych środków (np. ostrzeżeń, obowiązku informacyjnego, dobrowolnych rejestrów). Projekt ustawy w obecnym kształcie budzi istotne zastrzeżenia konstytucyjne i legislacyjne. Kluczowe jest zapewnienie, że nowe przepisy będą stosowane z poszanowaniem zasady proporcjonalności, że nie dojdzie do nadużyć ze strony organów administracji i że nie zostaną objęte sankcjami działania, które w istocie nie zagrażają życiu ani zdrowiu. W tym celu warto już na etapie wdrażania ustawy opracować wytyczne interpretacyjne, stworzyć rejestr podmiotów okołomedycznych, a także przeszkolić urzędników, którzy będą odpowiadać za kontrole.
Podsumowanie
Shiatsu, odwołując się do uznanych standardów WHO (ICD‑11) i funkcjonując w regulowanych systemach zdrowotnych wielu krajów UE, stanowi bezpieczną i skuteczną metodę wspomagającą zdrowie. Liczne badania naukowe potwierdzają jego działanie w redukcji bólu, stresu i poprawie jakości życia. Proponowane zmiany legislacyjne w Polsce – zamiast zapewnić lepszą ochronę – mogą niezamierzenie ograniczyć dostęp do shiatsu i zaszkodzić zarówno pacjentom, jak i uczciwym praktykom.
Jako Stowarzyszenie Shiatsu Polska apelujemy o merytoryczny dialog, proporcjonalne rozwiązania oparte na faktach oraz uwzględnienie międzynarodowych standardów i doświadczeń. Tylko w ten sposób, w dobie wyzwań naszej krajowej opieki zdrowotnej, polski pacjent zyska realną możliwość korzystania z szerokiego spektrum komplementarnych terapii, a Shiatsu utrzyma status bezpiecznej i cenionej na całym świecie metody wspomagającej zdrowie.
Link do popieranej przez Stowarzyszenie istniejącej petycji “Poprawki do projektu ustawy o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzecznika Praw Pacjenta” przygotowanej przez Ogólnopolski Związek Zawodowy Akupunkturzystów i Terapeutów Medycyny Chińskiej:
https://secure.avaaz.org/community_petitions/pl/jerzy_szafranowicz_podsekretarz_stanu_ministerstwo_poprawki_do_projektu_ustawy_o_zmianie_ustawy_o_prawach_pacjenta_i_rzecznika_praw_pacjenta/
---------
Tekst przygotowany przez Stowarzyszenie Shiatsu Polska w celu wsparcia dialogu legislacyjnego dotyczącego regulacji terapii naturalnych w Polsce. Komentarz prawny do projektu ustawy został opracowany przez Panią Karolina Pruchniewicz (https://uslugi.ngo.pl/463169-kancelaria-prawna-karolina-pruchniewicz.html?after_add=1)
Przypisy:
- WHO (2019). International Classification of Diseases 11th Revision (ICD‑11), Rozdział 26: Traditional Medicine.
- shiatsunetwork.org
- www.krankenkassen.de
- https://www.ryohoshiatsu.com
- British Shiatsu Federation & CNHC (2024). Standards of Practice & Code of Ethics.
- Karolina Kowalczyk, Karol Kowalczyk, “Ewaluacja oraz perspektywy zastosowania masażu Shiatsu w wybranych jednostkach chorobowych”, Postępy Nauk o Zdrowiu, 1/2020, 21–31.
- European Shiatsu Federation (2022). Safety Report: Incidence of Adverse Events in Shiatsu Practice.
