30/01/2023
Pisałam o tym już jesienią zeszłego roku. Teraz korzystam z tłumaczenia fragmentów tekstu prof. Davida Barnesa (dziękuję bardzo Zofia Prokop) przedstawiając je poniżej.
W setną rocznicę powstania poematu The Waste Land (Ziemia jałowa) David Barnes, profesor literatury angielskiej w Trinity College w Oksfordzie, spogląda wstecz, badając wpływ terapii dr Vittoza na kształt tego utworu. (Eliot był pacjentem dra Vittoza w latach 1921-1922). Wyjaśnia, w jaki sposób terapia pomogła autorowi "Ziemi jałowej" wyjść z depresji, w której pogrążył się na skutek wrażliwości psychicznej i skomplikowanej sytuacji, i pozwoliła odzyskać siłę i rozmach, by stworzyć swoje literackie arcydzieło.
"Eliot stworzył niezwykły wiersz The Waste Land, opublikowany 100 lat temu, w październiku 1922 roku. Powszechnie uważa się, że popękany kolaż The Waste Land jest jego oskarżeniem wobec zepsutego świata: zmechanizowanego i wyizolowanego, oderwanego od swoich duchowych korzeni. I po części jest to prawda: Eliot ubolewa nad tym, co w eseju nazywa „daremnością i bezprawiem” współczesnej historii.
Pamiętam jednak, że czytając ten wiersz pierwszy raz – jako siedemnastolatek – nie tak go odebrałem. Przede wszystkim pamiętam swoją ekscytację dziwnym przeplataniem się wątków, rytmicznymi powtórzeniami i echami.
(…)
im więcej czytam studiów nad tym wierszem, tym bardziej wydaje się prawdopodobne, że nawiedzające go symbole, dźwięki i wizje mogły również być efektem terapii, którą przeszedł Eliot w latach 1921-2. Pod okiem szwajcarskiego lekarza Rogera Vittoza, skupiał uwagę na konkretnych przedmiotach, słowach, dźwiękach, obrazach lub ideach. Trenując swój mózg ten sposób - uderzająco podobny do współczesnej praktyki uważności – starał się wyleczyć z dręczących go nawyków lękowych. (…)
Leczenie było rewolucyjne; metoda „kontroli mózgowej.” Pacjenci pozostawali pod opieką Vittoza w sanatorium w pobliżu Lozanny, wykonując wg jego instrukcji terapeutyczne praktyki angażujące ciało i umysł, obejmujące proste ćwiczenia fizyczne, wizualizacyjne i rozwijające wyostrzoną wrażliwość na dotyk, dźwięki i wrażenia wzrokowe.
(…)
Jak ustalił profesor Matthew K. Gold, jedną z rzeczy, które przemówiły do Eliota, była stosunkowa prostota tego, co oferował Vittoz. W przeciwieństwie do psychoanalizy Freuda, która właśnie zyskiwała popularność w Wielkiej Brytanii (Ernest Jones założył Brytyjskie Towarzystwo Psychoanalityczne w 1919), metoda Vittoza nie zawierała długich eksploracji przeszłych traum ani ukrytych wspomnień. Polegała na powtarzaniu konkretnych technik i ćwiczeń oraz koncentrowaniu się na pojedynczych koncepcjach.
(…)
W listopadzie 1921 Eliot pojechał do Lozanny, aby rozpocząć leczenie. W grudniu pisał do brata, że „jest o wiele lepszy i nie jest tu nieszczęśliwy”. (…)
Tutaj początki dziwnej panoramy The Waste Land stają się jaśniejsze. Było to bowiem dzieło, którego Eliot nie potrafił rozpocząć, dopóki nie dotarł do Lozanny, skąd pisał do brata, że w końcu czuje się „na tyle dobrze, by pracować nad wierszem!”. W późniejszych latach Eliot opisywał The Waste Land jako „uwolnienie od osobistego i zupełnie błahego narzekania na życie” (…)
Eliot wykorzystuje wiersz jako rodzaj terapii, sposób na złagodzenie niepokojów, które tak bardzo go dręczyły. Interpretacja warstw aluzji w wierszu sprawia trudności wielu czytelnikom. Jeśli jednak przyjąć jego treść, jak zrobili to Matthew K. Gold i Amanda Harris, jako echa procesu terapeutycznego pod opieką Vittoza, to te echa i wizje są tam również po to, by zakotwiczyć dryfujący umysł.
Na przykład śpiew ptaków w wierszu („twit twit twit / zgrzyt zgrzyt zgrzyt” [z tłumaczenia Czesława Miłosza]) działa jak metronom, na którym Vittoz polecał się skupić swoim pacjentom [w jednym z ćwiczeń]. (…).
(…)
Wizje i głosy w wierszu nie są (lub nie są tylko) oznakami upadku, katastrofy. Mogą być centralnymi punktami, na których umysł odpoczywa przed wyruszeniem w dalszą drogę. W takiej interpretacji wiersz nie jest kroniką załamania Eliota, ale zapisem jego drogi wychodzenia z załamania".
Praktyka uważnej obecności polecana przez dr Vittoza jego pacjentom, a dziś stosowana przez kontynuatorów jego metody, niekoniecznie doprowadzi do napisania wyjątkowego poematu.
Jest jednak bardzo pomocna dla osób w różnym wieku i w różnych sytuacjach, które zmagają się z lękiem, niepokojem, obsesyjnymi myślami, impulsywnym zachowaniem naruszającym dobre relacje i wieloma innymi przejawami wewnętrznej dezorganizacji (którą Vittoz nazywał deficytem "kontroli mózgowej"). Przywracając stan "kontroli mózgowej" (samosterowności - można by też powiedzieć) pozwala w większym stopniu kierować swoim, życiem, dokonywać wyborów, troszczyć się o siebie i innych. Zapraszam na vittoz.pl 😊
In late 1921, an exhausted T.S. Eliot dragged himself to the Albemarle Hotel in Margate, on the Kent coast. Signed off from his job at Lloyds Bank for three months complete rest, he spent a few wee…
